Helgafell - 01.04.1943, Side 122

258
HELGAFELL
Úr fullveldisræðu á íslendingamóti
Eftir Jón Helgason
. . . Menningarmöguleikar íslenzku þjóðarinnar hafa aukizt stórum á þess-
ari öld, jafnframt því sem efnahagur hefur batnað. í landinu hefur gróið upp
margur vísir sem að vísu rís ekki hátt úr grasi ennþá, en er samt gleðileg
framför hjá því sem áður var. Vér höfum séð nýjar listir byrja að hagvenj-
ast með þjóðinni. Vér höfum séð menntunarfýsn landsmanna birtast í því,
að yfir háskóla íslands hefur verið reist veglegasta hús höfuðstaðarins, og vér
höfum gert oss vonir um að þessu verði samfara nýr vöxtur í vísindum, þó að
auðvitað megi ekki gleyma því, að enginn háskóli á í fyrsta lagi viðgang
sinn undir þeim veggjum sem að honum eru hlaðnir, heldur undir þeim mann-
afla sem við hann starfar og þeim anda sem í honum ríkir. Vér höfum séð
stórvægilegt og myndarlegt bókmenntafyrirtæki, fornritaútgáfuna, þar sem
dýrmætasti menningararfur vor frá liðnum öldum er lagður fram fyrir ís-
lenzka lesendur og erlenda fræðimenn í svo vönduðum búningi sem þessum
verkum hæfir og með mikla og alvarlega vinnu að baki. Vér höfum með
fögnuði og aðdáun séð nýjan skáldsagnahöfund gæddan leiftrandi hæfileik-
um og óbilandi starfsþreki rísa upp á meðal vor, og þessari list var ekki varið
til að útbúa lesmál handa annarlegum þjóðum, heldur ómaði hún á vorri
eigin tungu.
En jafnframt þessu hefur enginn hörgull verið á atvikum sem hafa minnt
oss á, hve hryggilega skammt vér erum á veg komin í mörgum greinum og
hve langt vér stöndum að baki þeim þjóðum sem oss liggur næst fyrir ætt-
ernis sakir og nágrennis að bera oss saman við. Það er hægt að sanna með
tölum að íslenzk bókaframleiðsla er tiltölulega meiri en í nokkuru öðru
landi veraldar, og ef hún stæði öll í þjónustu þekkingar, vitsmuna og menn-
ingar, værum vér sannarlega betur farin en vér erum; en því fer fjarri að
svo sé; allt of mikill hluti þess sem látið er á prent, er einskis nýtt eða þaðan
af verra. Þegar vér höfðum síðast spurnir af íslandi, voru helztu blöð landsins
reiðubúin til að flytja lofgerð um hvers konar auðvirðilegan og staðlausan
þvætting sem út var gefinn í bókarformi, en þá sjaldan vandaðar og merki-
legar bækur birtust, voru þau klumsa. Þegar vér höfðum síðast spurnir af
íslandi, var stofnun sem kennd er við menningu komin undir stjórn kalinna
fauska, sem létu sér sæma að ofsækja það sem helzt var unnið af menn-
ingarverkum með þjóðinni . . .
Sterk öfl sem enginn ræður við, valda því að nokkuru leyti að íslenzkur
maður á erfitt með að ná fullum þroska heima fyrir. Fjarlægðin, einangrunm,
fámennið hafa í för með sér tregðu sem mjög getur verið örðugt að sigrast á.