Morgunblaðið - 21.12.2012, Side 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2012
Fallegar gjafir
fyrir ástina þína.
www.jonogoskar.is Sími 5524910 / Laugavegi 61 / Kringlan / Smáralind
PIPA
R\TBW
A
•
SÍA
•
123272
Gefðu persónulega
jólagjöf í ár
FRÉTTASKÝRING
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Það á ekki af íslensku sumargots-
síldinni að ganga. Hún var ekki fyrr
byrjuð að jafna sig eftir erfiða sýk-
ingu, sem kennd er við Ichthyo-
phonus, að hún drapst unnvörpum í
Kolgrafafirði á fimmtudag í síðustu
viku. Mikið var þá af síld í firðinum,
eða 250-270 þúsund tonn, en aðeins
eru nokkrir dagar síðan mæling var
gerð í Kolgrafafirði.
Ekki liggur fyrir hversu mikið
drapst í þeim aðstæðum sem sköp-
uðust fyrir helgi. Ljóst er hins vegar
að hver tíu þúsund tonn geta skipt
miklu fyrir vöxt og viðgang stofns-
ins, sem á síðustu árum hefur átt
undir högg að sækja. Til að setja
stærðir í samhengi var leyft að veiða
um 66 þúsund tonn af íslenskri sum-
argotssíld í haust. Útflutningsverð-
mæti þeirrar síldar, frystrar að
mestu, gæti verið 10-11 milljarðar.
Nokkrar kenningar
Nokkrar kenningar hafa verið
uppi um orsakir síldardauðans í Kol-
grafafirði nú. Sumir telja að sjávar-
kuldi hafi grandað þessum mikla
fjölda fiska. Aðrir halda því fram að
þurrð hafi orðið á súrefni inni í Kol-
grafafirði og síldin kafnað. Þverun
fjarðarins með brúarsmíði árið 2004,
fyrir átta árum, hafi dregið úr
magni nýsjávar innan brúar og end-
urnýjunartíminn orðið lengri.
Fleira hefur verið nefnt en niður-
stöður rannsókna á orsökunum ættu
að liggja fyrir í dag. Sömuleiðis
hvort nauðsynlegt verður að grípa
til aðgerða vegna dauðrar síldar á
botni og fjörum.
Þrír síldarstofnar
Nauðsynlegt er að greina á milli
íslensku sumargotssíldarinnar og
norsk-íslensku síldarinnar þegar
talað er um síld, en um ólíka og að
mestu aðskilda stofna er að ræða. Í
samanburði við marga aðra stofna
er íslenski sumargotsstofninn ekki
stór og svo hart var sótt í hann á sjö-
unda áratugnum að hann var að
hruni kominn. Veiðar voru bannaðar
árið 1972 og við tók tími uppbygg-
ingar og skilvirkrar veiðistjórnunar.
Norsk-íslenska síldin kallast hin-
um megin við hafið norsk vorgots-
síld og mun vera stærsti síldarstofn
sem um getur. Hún hefur síðustu
sumur leitað á ný í miklum mæli á
Íslandsmið í ætisleit að lokinni
hrygningu eins og hún gerði fram
eftir síðustu öld.
Samkvæmt samkomulagi við önn-
ur strandríki máttu Íslendingar
veiða tæplega 120 þúsund tonn í ár,
en norsk íslenski síldarstofninn virð-
ist vera á niðurleið og ráðlögð veiði
á næsta ári er mun minni.
Þriðji stofninn er íslenski vor-
gotssíldarstofninn, en hann hrundi
á sjöunda áratug síðustu aldar og
finnst nánast ekki lengur.
Aflinn yfir 150 þúsund
tonn fyrir sýkingu
Stærð hrygningarstofns íslensku
sumargotssíldarinnar var metin
444 þús. tonn í upphafi árs 2012.
Þar af voru um 66 þúsund tonn af
sýktri síld sem áætlað var að dræp-
ist á fyrstu mánuðum ársins eða um
14% veiðistofnsins. Í ástand-
sskýrslu Hafrannsóknastofnunar
var stærð hrygningarstofns á
hrygningartíma 2012 því metin 377
þús. tonn.
Afli úr stofninum hefur síðustu
tvo áratugi oft verið um og talsvert
yfir 100 þúsund tonn og árin fyrir
sýkinguna var hann 159 þúsund
haustið 2007 og 152 þúsund tonn
2008. Tvö síðustu ár hafa komið
sterkar vísbendingar um að sýking-
arfaraldurinn kunni að vera að
ganga yfir og eins að sterkari mót-
staða gagnvart sýklinum kunni að
hafa þróast í stofninum.
Kiðeyjarsund
og Kolgrafafjörður
Mikið hefur veiðst af síld síðustu
ár í Kiðeyjarsundi og víðar í grennd
við Stykkishólm. Sum árin hefur
mest fengist í Grundarfirði og vitað
er að oft hefur síldin haft vetursetu
í Kolgrafafirði, þar sem síldardauð-
inn varð í síðustu viku. Undir brúna
sem þverar Kolgrafafjörð komast
stærri veiðiskip ekki.
Síldin í Breiðafirðinum er að
uppistöðu eldri árgangar. Yngri
síldin virðist vera að koma upp ann-
ars staðar, einkum fyrir Suðaustur-
landi. Líklegt er talið að uppvax-
andi árgangar verði þar áfram og
gætu veiðisvæði næstu ár því í
auknum mæli færst austur á bóg-
inn. Slíkir búferlaflutningar síld-
arinnar eru löngu þekktir og á síð-
ustu árum síðustu aldar veiddist
Afföll á síldinni í Breiðafirði
 Fyrst gekk sýking nærri stofni íslensku sumargotssíldarinnar  Í síðustu viku drapst hún
unnvörpum í Kolgrafafirði  Margar kenningar, en búist við niðurstöðum rannsókna í dag
Eins dauði … Anna Dóra Markúsdóttir á Bergi í Eyrarsveit og Skúli Skúlason, Hallkelsstaðahlíð, safna síld í fjör-
unni í Kolgrafafirði, en margir hafa lagt leið sína þangað síðustu daga til að ná í síld í skepnufóður.
Morgunblaðið/Gunnar Kristjánsson
Heildarafli - íslensk sumargotssíld
1995 2012
150
100
50
0
Áætl. 2012:
66 þús. tonn
(Þús. tonn)
Fá dæmi munu um að fiskur finnist í
bunkum á fjörum eins og gerðist í
Kolgrafafirði. Ekki er óalgengt að
brim beri ungviði ýmiss konar og
smáfiska á land og á hverju vori má
finna talsvert af loðnu á fjörum, en
hún drepst að mestu eftir hrygningu.
Ráðgátan um orsakir síldardauðans í
Kolgrafafirði er hins vegar af öðrum
toga, en hugsanlega hefur svipað
gerst áður á nákvæmlega sama stað.
Sögufróðir menn hafa rifjað upp
atvik úr stríðinu, en þá var síld sótt í
fjöru til að fæða her manns! Nánar
tiltekið í lok nóvember 1941 og er hér
byggt á dagbókarbrotum Ingvars
Agnarssonar, bónda í Kolgröfum, sem
m.a. hafa birst í ritunum Fólkið, fjöll-
in, fjörðurinn.
Hertóku bæinn
Að kvöldi 28. nóvember segir hann
frá því að hvasst hafi verið, sunnan
rok og rigning. Um háttatíma hafi
heyrst „eins og í skruggu og mikið
birti til“ og hann undraðist að heyra
slíkt í SA roki.
Daginn eftir hafði hann verið að
sinna fé og var á heimleið eftir að
myrkur var skollið á þegar hann
mætti þremur stórum trukkbílum.
„Þetta voru þá hermannabílar að
leita að flugvél sem fór frá Akureyri
og ætlaði til Reykjavíkur og talið að
hefði farist einhvers staðar hér í fjall-
garðinum kl. ca. 10 … Ekki var talið
fært að leita neitt meira þá um
kvöldið í myrkrinu og snéru allir við
hingað og gistu hér, þó ekki eins og
venjulegir næturgestir því þeir her-
tóku bæinn og allir komu inn alvopn-
aðir og var því myndarlegt byssusafn
hér á ganginum, sem konunum leist
ekki á.“
Ingvar lýsir síðan erfiðleikum Bret-
anna við leit að vélinni, þeir hafi fest
bíla sína kirfilega á lélegum vegum
eftir mikla vætutíð og ekki voru þeir
góðir leitarmenn að sögn Ingvars,
„því þeir voru í meira lagi lofthræddir
og gilti þá einu hvort þeir voru í
skriðum eða bröttum grasgeirum“.
Um nóttina gistu 20-30 manns í Kol-
gröfum, „margir illa til reika af vos-
búð því engin verjuföt höfðu þeir …“
„Mat höfðu þeir ekki með sér nema
aðeins fyrst og var því bjargað eftir
bestu getu. Ég var nýkominn úr fjör-
unni með síld í fötu sem nóg var af
hér í firðinum á þeim árum, hana rak
á land í illviðrinu. Þetta leist Bret-
unum vel á og steiktu hana og þótti
hnossgæti,“ skrifar Ingvar Agnarsson.
Ólíkt veður
Ekki er nánar fjallað um illviðrið né
hvaða dag síldinni skolaði á land og í
hversu miklu magni. Ekki eru til ná-
kvæmar veðurlýsingar frá Kolgröfum
frá þessum tíma, en miðað við veð-
urlýsingar frá Stykkishólmi í nóv-
ember 1941 virðast sunnanáttir hafa
verið ríkjandi í mánuðinum.
Í riti Trausta Jónssonar veðurfræð-
Síld úr fjörunni var hnossgæti
ATBURÐIR Í STRÍÐINU OG SÍLDARDAUÐI Í KOLGRAFAFIRÐI