Þjóðviljinn - 15.03.1988, Blaðsíða 9

Svövu
Jakobsdóffur
ríthöfuncí
og
þótti tungutak mitt verða æ fá-
tæklegra eftir því sem leið á þing-
setu mína. Margræðni orðanna
sem er inntak skáldskapar varð
að víkja fyrir einræðri framsetn-
ingu.
ímynd hins góða
stjórnmálamanns
Mér fannst þetta dálítið
óhugnanlegt og ég veit ekki nema
þetta geti kennt okkur eitthvað
um stjórnmálastörf sérstaklega
og nútímahugsunarhátt almennt.
Kannski stafar þetta af því að
málefni eru tekin úr því heildar-
samhengi sem tilveran sjálf gerir
ráð fyrir. Peningar og efna-
hagsmál orðin allt að því einangr-
að viðfangsefni stjórnmálanna án
samhengis við aðra þætti
mannlífsins. Almenningur á líka
sinn þátt í þessu. Það þykir kostur
hvernig sem á stendur að heimta
„skýr svör“ - stjórnmálamaður-
inn reynir að verða við því til að
vera ekki sakaður um „loðin“
svör, undandrátt o.s.frv. Sam-
skipti stjórnmálamanna og al-
mennings verða meira í formi
yfirheyrslu en umræðu. ímynd
hins góða stjórnmálamanns verð-
ur því sá sem er nógu ákveðinn,
frekur, sá sem veit hvað hann vill.
Og slíkur maður virðist geta
framkvæmt það sem hann vill.
„Ég varspurðum
fjármálaráðherrann
sem hafði orðið rithöf-
undur á þingi“
Ég komst raunar að því að
þessi tengsl skálda og Alþingis
eru víðfræg. Þau bar á góma á
fundi Pen-klúbbsins í Tókíó sl.
haust þar sem ég var með í nor-
rænum rithöfundahópi á vegum
Scandinavia Today. Ég var spurð
um fjármálaráðherrann sem
hafði samið leikrit. Ég var auðvit-
að mjög stolt af hróðri Ragnars
en hlaut þó að segja að hann
hefði nokkra sérstöðu. Hann
væri sá eini sem hefði orðið skáld
á þingi. Við hin hefðum farið
hina leiðina.
- Þegar þú lítur yfir þingsögu
þína hvað er þér þá minnisstæð-
ast?
Mér verður alltaf ofarlega í
huga Jafnlaunaráð, ekki ein-
vörðungu vegna þess að það var
mitt fyrsta mál heldur líka vegna
þess hversu það mál er vaxið. Ég
Þingtíðindi - Síða 9
held að ég hafi lært meira á því en
nokkru öðru máli, bæði um þing-
mennskuna sjálfa og valdakerfi
þjóðfélagsins. Það var nýmæli og
tók mig tvö ár að koma því í gegn-
um þingið. Þegar ég lít um öxl sé
ég að þetta var kannski nokkuð
erfitt mál fyrir nýgræðing á þingi
þó að ég stæði sannarlega ekki
ein. Ég minnist þess sérstaklega
að Ingi R. Helgason var mér
mikil hjálparhella og dyggur bak-
hjarl og ævinlega verð ég honum
þakklát fyrir ómetanlega aðstoð í
þessu máli.
Skýlaust ákvæði um
jafnrétti karla og
kvenna
Ég gekk mig upp að hnjám til
að leita stuðnings við málið og
auka skilning á því hjá hinum
margvíslegustu stéttum þjóðfé-
lagsins sem ég vissi að mundu,
eðli málsins samkvæmt, láta
málið til sín taka. Lögfræðingar
og dómarar tóku mér yfirleitt vel
- þó man ég eftir einum sem
spurði hvort það væri virkilega
meining mín að það ætti að
skylda atvinnurekanda til að
hækka konu í starfi jafnvel þótt
honum þætti hún svo ljót að hann
þyldi hana ekki nálægt sér!
Með Jafnlaunaráði tókst að
koma í lög skýlausu ákvæði um
jafnrétti karla og kvenna til launa
og banni við hvers konar misrétti.
Til grundvallar þessum lögum
lágu tvær samþykktir Alþjóða-
vinnumálastofnunarinnar, önnur
samþykktin kvað á um „jöfn laun
til karla og kvenna fyrir jafnverð-
mæt störf", hin um bann við mis-
rétti með tilliti til atvinnu eða
starfs. Til þess að tryggja fram-
kvæmd þeirra laga var upphaf-
lega hugmynd mín sú að koma á
sérdómstóli sem konur gætu
leitað til eftir úrskurði og leiðrétt-
ingu sinna mála vegna meints
misréttis í launum eða öðrum
kjörum í atvinnulífinu. Ekki gátu
menn faliist á sérdómstól en úr
varð að Jafnlaunaráð fengi heim-
ild til að höfða mál í umboði þess
sem teldi brotið á sér.
Jú, ætli mér þyki ekki mikil-
vægt að hafa komið í lög ákvæði
um jafnrétti í atvinnulífinu
jafnvel þótt erfitt reynist að fram-
fylgja því.
- Þetta var svo undanfari þess
jafnréttisráðs sem við þekkjum í
dag, ekki rétt?
Jú, því þótt sérdómstóll væri úr
sögunni kom í ljós að lögin um
Jafnlaunaráð dugðu það vel að
Gunnar Thoroddsen, félags-
málaráðherra næstu ríkisstjórn-
ar, tók þau upp óbreytt, nema
hvað hann breytti nafninu í
Jafnréttisráð, jók lítils háttar við
starfssvið þess, vék við orðalagi
og flutti síðan sem frumvarp til
laga um jafnrétti kvenna og
karla. Þau lög giltu þar til endur-
skoðun á þeim fór fram fyrir
nokkrum árum.
- Nú voru mjögfáar konur sem
sátu með þér á Alþingi og þú
varst tíðast eina konan í þing-
flokknum, heldurðu að það hafi
breytt störfum þingsins og við-
horfum til þess að konur hafa í æ
ríkari mæli komið þar inn?
„Jæja, piltar, nú förum við í
kaffi", sagði Lúðvík við okkur á
þingflokksfundum. Þessu skýtur
alltaf upp í hugann þegar ég er
spurð að því hvernig það hafi
verið að vera eina konan í þing-
flokknum og ég er nógu alvöru-
laus að hafa gaman af þessu enn.
Ég tók þetta sem hrós, svona þeg-
ar ég hafði ígrundað allar hliðar
málsins og ég vona að Lúðvík fari
ekki að leiðrétta þann skilning
minn.
Líklega er ekki lengur hægt að
taka svona til orða. Konur hljóta
að vera sýnilegri núna en ég var.
Annars í alvöru þá hef ég ekki
fylgst nógu vel með daglegum
störfum þingsins til að geta metið
hvort eða hvernig aukinn fjöldi
kvenna hefur breytt störfum þess
enda væri réttara að spyrja hvort
fjöldi þeirra á þingi hefði breytt
gerð þjóðfélagsins í einhverju.
Það sem skiptir öllu máli er að-
staðan til valda. Ég held að á
ríkisstjórnarárum Alþýðubanda-
lagsins 1971-74 hafi orðið
gagngerari framför í svonefndum
málefnum kvenna og barna en á
síðari árum. Þá var jafnrétti kynj-
anna gert að kosningamáli, - sem
lagði ábyrgð á herðar allra þing-
manna flokksins af hvoru kyni
sem var - þetta er mjög mikilvægt
atriði sem mér finnst fólk ekki
gera sér nógu vel grein fyrir -
ýmis ákvæði sem lutu að jafnrétti
voru sett í stjórnarsáttmála en
það sem gerði gæfumuninn var
auðvitað það að flokkurinn
komst í ríkisstjórn. Hlutdeild
ríkis í byggingu og rekstri dagvist-
arheimila varð að lögum svo
ég nefni eitt dæmi. Og Adda Bára
varð aðstoðarráðherra. Þegar ég
hugsa til Öddu Báru hvarflar
raunar að mér að ein kona í vald-
astöðu getur komið meiru til
leiðar en tíu valdalausar. Ég
gleymi því aldrei þegar hún með
einu snilldarpennastriki setti
ákvæði um sjúkradagpeninga-
greiðslur til húsmæðra inn í
heilbrigðislöggjöfina - fram að
því hafði þetta verið óleysanlegt
reikningsdæmi margra karlaheila
árum saman.
Þróunin er
ekki nógu ör
Nú eykst Kvennalistanum sí-
fellt fylgi í skoðanakönnunum.
Það hefur verið kostulegt að
fylgjast með djúphugsuðum skýr-
ingum annarra stjórnmálaflokka
á þessu. Það er eins og og menn
forðist að nefna það sem þó
liggur í augum uppi: fólk vill fleiri
konur í áhrifa- og valdastöður
m.a. af því að það treystir því að
þær sinni málefnum kvenna og
barna ekki síður en öðrum mál-
um. Fjölgun kvenna í öðrum
stjórnmálaflokkum er ekki nógu
ör og það gildir um Alþýðu-
bandalagið líka þó að ég vilji ekki
láta hjá líða að lýsa ánægju minni
yfir því að jafndugleg kona og
Margrét Frímannsdóttir skuli
hafa bæst í þingflokk Alþýðu-
bandalagsins. Sósíalistar geta
ekki endalaust ímyndað sér að
Kvennalistinn sé botnlangi útúr
Alþýðubandalaginu. Og allir
stjórnmálaflokkar verða bara að
bíta í það súra epli að einlitt sam-
anbitið karlaveldi þykir ekki
lengur aðlaðandi ímynd - jafnvel
þó að þessi klassíska „eina“ sé í
hópnum. Þaðerlíka úrelt að telja
að hún geti verið fulltrúi allra
kvenna hversu dugleg sem hún
ella kann að vera.
Auðvitað er það rétt sem
Kvennalistakonur segja að þær
geti haft áhrif með málflutningi
sínum. En það er líka hægt að
gera innan flokkanna.
- Að lokum Svava, landsmenn
hafa drukkið í sig Gunnlaðar-
sögu, megum við forvitnast að-
eins um hvað er á döfinni hjá þér
nú í framhaldi af henni?
Ég er um þessar mundir að
reyna að koma skipulagi á þær
rannsóknir á goðafræðinni sem
liggja að baki Gunnlaðarsögu.
Fræðimennska heimtar önnur
rök en skáldskapur. Það er of
snemmt að fullyrða nokkuð um
næsta skáldskaparverk. Það er að
vísu í huga mér en vorið er það
líka. Bráðum má heyra grösin
gróa. Ég vona að við fáum gott
sumar til sjávar og sveita. -ahh
o bTu? ■