Morgunblaðið - 21.01.2014, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 2014
BAKSVIÐ
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Meðal þess sem nefnd á vegum vel-
ferðarráðuneytisins lagði til í vetur
var að þjónusta við börn með alvar-
legar þroska- eða geðraskanir, sem
fullreynt er að geti búið í foreldra-
húsum, verði felld undir þjónustu við
fatlaða. Þá tryggi sveitarfélögin að
þessum „örfáu börnum“ standi til
boða langtímabúseta, helst nærri for-
eldrahúsum.
Á undanförnum árum hefur marg-
oft verið fjallað um vanda barna sem
eiga við alvarlegar þroska- eða geð-
raskanir að stríða. Sum leiðast að
auki út í fíkniefnaneyslu. Í viðtölum
hafa foreldrar jafnan sagt að kerfið
virki ekki, foreldrar verði að berjast
með kjafti og klóm til að fá aðstoð, úr-
ræðin séu fá og að innan kerfisins vísi
oft hver á annan. Slík lýsing kom til
dæmis fram í viðtali sem birtist í
Morgunblaðinu á laugardag við móð-
ur drengs sem glímir við þennan
vanda.
Í skýrslu sem velferðarráðuneytið
gaf út í nóvember í fyrra er þessi lýs-
ing foreldranna staðfest að ýmsu
leyti.
Skýrslan er skrifuð af nefnd um
„samhæfða þjónustu fyrir börn með
alvarlegar þroska- og geðraskanir“
og var skipuð í kjölfar þess að nokkur
sveitarfélög töldu nauðsynlegt að
tryggja betur samfellda þjónustu rík-
is og sveitarfélaga við börnin og fjöl-
skyldur þeirra.
Erfitt að fá þjónustu
Í skýrslunni segir m.a. að úrlausn
þessara flóknu mála hafi legið hjá
mörgum aðilum og ekki virðist hafa
verið ljóst hver beri meginábyrgð á
því að börnin njóti nauðsynlegrar
þjónustu og umönnunar og að for-
eldrunum standi aðstoð til boða.
Í skýrslunni er vitnað til bréfs frá
Sambandi íslenskra sveitarfélaga frá
því í mars 2013 þar sem bent sé á að
starfsmenn sveitarfélaga telji að bæði
Barnaverndarstofa og barna- og ung-
lingageðdeild Landspítalans (BUGL)
„skilgreini sig frá verkefninu“ sem
þýði að sveitarfélögin sitji ein að því
að byggja upp viðeigandi úrræði. Til
þess séu sveitarfélögin misvel búin og
vandséð út frá ríkjandi lagaumhverfi
að slíkt sé alfarið á þeirra ábyrgð.
Úrræðin taka ekki á vandanum
Samband sveitarfélaga lagði í bréf-
inu áherslu á að börn með alvarlega
þroskaskerðingu nytu barnaverndar
og ættu rétt á úrræðum Barnavernd-
arstofu. Þá hafi um „þó nokkuð langt
skeið“ reynst erfitt að fá þjónustu frá
BUGL þegar málefni barna væru í
vinnslu hjá barnaverndarnefndum.
Þá væru börn með fjölþættan vanda
ekki endilega fötluð.
Í skýrslunni segir að börnin sem
glími við alvarlegasta vandann og
geti bersýnilega ekki búið með fjöl-
skyldum sínum geti talist um átta til
tólf að jafnaði.
Nefndin komst að þeirri niður-
stöðu að þjónusta við þessi börn eigi í
meginatriðum heima innan þjón-
ustukerfis fatlaðs fólks þar sem til
staðar sé þekking og reynsla af mis-
munandi fötlunum og aðgengi að
mikilvægri þjónustu sveitarfélaga,
hvort sem um er að ræða almenna fé-
lagsþjónustu, sérhæfða þjónustu
vegna fötlunar eða barnavernd.
Einnig leggur nefndin áherslu á að
aðgengi að sérfræðiþekkingu og
þjónustu á sviði geðraskana sé
tryggt.
Engin langtímaúrræði eru til eða
hafa verið til fyrir börn sem eiga í
þeim vanda sem hér um ræðir. Mörg
lenda einfaldlega á götunni.
Úrræðin í barnaverndarkerfinu
eru tímabundin, bæði hvað varðar
dvöl og þjónustu, og í skýrslunni seg-
ir að hugsanlegt sé að þessi tíma-
bundnu úrræði hafi skyggt á þörf fyr-
ir varanleg úrræði fyrir börnin sem
þau þurfi á að halda til að stöðugleiki
verði í lífi þeirra. Úrræði Barna-
verndarstofu séu „hvorki hönnuð né
taka til þeirrar þekkingar sem þarf í
þjálfun og langvarandi þjónustu við
börn þar sem hegðunarvandi stafar
af alvarlegum gagntækum þroska-
röskunum eða alvarlegum geðrænum
erfiðleikum,“ eins og segir í skýrsl-
unni.
Í skýrslunni segir að forsenda þess
að sveitarfélögin geti tekið að sér
þjónustu við börnin og fjölskyldur
þeirra sé að af hálfu ríkisins verði
tekið sérstakt tillit til þeirra við mat á
kostnaði sveitarfélaganna við þjón-
ustu við fatlað fólk.
Þjónusta við fatlaða var færð frá
ríki til sveitarfélaga árið 2011 en í
skýrslunni kemur fram að ekki hafi
verið tekið tillit til kostnaðar við
umönnun þessara barna. Nefndin
leggur til að þjónusta við börnin verði
tekin til sérstakrar umfjöllunar við
endurskoðun á yfirfærslunni sem á
að vera lokið árið 2014.
Þjónusta við börn með erfiðar rask-
anir fari undir þjónustu við fatlaða
 Telja Barnaverndarstofu og BUGL hafa skilgreint sig frá verkefninu  Þörf fyrir varanleg úrræði
Morgunblaðið/Kristinn
Flakk Börn með miklar geð- og þroskaraskanir fara á milli margra úrræða á fáum árum, löngum tíma í lífi barns.
Í starfi nefndarinnar var fjallað um
mál nokkurra barna sem eiga við
alvarlegar þroska- eða geðraskanir
að stríða. Samtals voru mál tíu
barna kynnt, barna sem eru fædd á
árunum 1993-2005. Átta af þessum
tíu voru 16 ára og stutt í að þau
yrðu fullorðin. Ekkert þeirra gat
búið heima hjá foreldrum sínum og
margs konar úrræði höfðu verið
reynd gagnvart hverju og einu
þeirra.
Fulltrúi geðsviðs Landspítalans
fjallaði um fullorðna sem fá þjón-
ustu sviðsins en tilheyrðu þessum
hópi sem börn. Um var að ræða um
15 manna hóp ungs fólks sem er
fætt á tímabilinu 1982-1994 „og
dvelur reglubundið á geðdeildum
án viðeigandi úrræða við útskrift,“
eins og segir í skýrslunni. Dæmi
eru um einstaklinga sem eiga 80-90
innlagnir að baki á sl. árum. „Bú-
setuvandi, fátækt og flakk milli úr-
ræða er rauður þráður í lífi þessa
unga fólks,“ segir um þau.
Þjónar ekki lengur tilgangi
Í skýrslunni segir að börnin sem
hér um ræðir hafi fengið ýmiskonar
þjónustu. Á hinn bóginn er bent á
að barnaverndarafskipti séu í eðli
sínu tímabundin sem hefur leitt til
þess að börn með mikla og langvar-
andi þjónustuþörf fara á milli
margra og mismunandi úrræða á
fárum árum sem séu langur tími í
lífi barns. Viðkomustaðirnir geta
verið endurteknar bráðainnlagnir á
BUGL, á Stuðla eða á meðferð-
arheimili á vegum Barnavernd-
arstofu. „Þannig eru dæmi um að
endurteknar vistanir á stofnunum
þjóni ekki lengur tilgangi sínum
heldur óstöðugleika í lífi barnsins
þegar umönnunin á að snúa að stöð-
ugleika í búsetu og viðeigandi sér-
fræðiþjónustu,“ segir í skýrslunni.
Engin kraftaverk
á 18 ára afmælinu
Bæti ástandið
» Meðal helstu tillagna nefnd-
arinnar voru:
» Sveitarfélögin útvegi börn-
um með svo alvarlegar þroska-
og geðraskanir að þau geta
ekki búið hjá foreldrum lang-
tímabúsetu.
» Börnum verði skipaður
málsstjóri.
» Samfella í geðheilbrigð-
isþjónustu verði tryggð.
» Brugðist verði hratt við.
Sjónarhornið verði flutt frá
barnavernd yfir á fötlun.
Hrefna Friðriksdóttir, dósent við lagadeild Háskóla Íslands, kom fyrir
nefndina. Hún sagði að stefnumörkunar væri þörf um tengsl málefna
barna með fötlun og barnaverndar. Í lögum um fatlaða væri með skýrum
hætti gert ráð fyrir að fatlað fólk ætti kost á þjónustu og húsnæði í sam-
ræmi við þarfir þess. Þetta næði til barna með fötlun, eins og annarra.
Skilgreiningar á hvað væri fötlun og hvað væri barnavernd réðu ekki
úrslitum, heldur yrði að meta þarfir hvers barns, æskilega sérhæfingu
og samfellu í þjónustu við börn fram á fullorðinsár. Þegar um 15-17 ára
börn væri að ræða, sem augljóslega mundu njóta þjónustu á grundvelli
laga um málefni fatlaðra eftir að 18 ára aldri væri náð, hlyti að henta
þeim best að búa í úrræði sem þau þurfa ekki að yfirgefa við 18 ára ald-
ur.
Niðurstaða Hrefnu var að í mörgum málum sem varða börn með mikl-
ar og sértækar þjónustuþarfir ætti hvorki að vista þau á vegum Barna-
verndarstofu né barnaverndarnefnda, heldur innan þjónustukerfis fyrir
fatlað fólk. Með því skapaðist samfella í þjónustu við börnin.
Skilgreiningar skipta ekki máli
SAMFELLA FRÁ UNGLINGSÁRUM FRAM Á FULLORÐINSÁR