Morgunblaðið - 03.06.2014, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 2014
Hljómsveitin Annes leikur í kvöld á
djasskvöldi KEX hostels, Skúlagötu
28. Annes skipa Ari Bragi Kárason
á trompet, Jóel Pálsson á saxófón,
Guðmundur Pétursson á gítar, Ey-
þór Gunnarsson á hljómborð og
Einar Scheving á trommur. Á efnis-
skránni verða lög eftir hljómsveit-
armeðlimi og er aðgangur ókeypis
sem fyrr.
Annes Eyþór, Ari Bragi, Jóel, Guðmundur og Einar leika á KEX hosteli.
Annes á djasskvöldi KEX hostels
Aukasýning á tónlistarsýningunni
Bat out of Hell verður haldin í Eld-
borg 27. júní vegna mikillar eftir-
spurnar. Í sýningunni er samstarfi
tónlistarmannsins Meatloafs og
lagahöfundarins Jims Steinmans
gert hátt undir höfði með áherslu á
metsöluplötuna Bat out of hell frá
árinu 1977, eina mest seldu erlendu
plötu Íslandssögunnar. Þá flytur
hópurinn einnig lög eftir Steinman
sem notið hafa mikilla vinsælda,
m.a. „Total Eclipse of the Heart“.
Söngvarar í sýningunni eru Dagur
Sigurðsson, Eiríkur Hauksson,
Heiða Ólafsdóttir, Matthías Matt-
híasson, Stefanía Svavarsdóttir,
Friðrik Ómar, Stefán Jakobsson og
Erna Hrönn Ólafsdóttir.
Vinsæl Úr sýningunni Bat out of Hell.
Aukasýning á Bat out of Hell í Hörpu
Fegurð náttúrunnar snertirlíf margra á Íslandi. Ískáldsögunni Heimsljósieftir Halldór Laxness er
að finna magnaðar lýsingar á því
hvernig skáldið Ólafur Kárason
Ljósvíkingur vinnur úr náttúru-
skynjun sinni og skapar, í vitund
sinni og hugarheimi, sitt eigið og
upphafið fegurðarríki. Segja mætti
að þar leitist hann við að hefja sig
yfir erfiðleika og auðga tilveruna
með hinum fegurstu leiktjöldum,
eða sviðsmyndum utan um líf sitt.
Heimsljós er öðrum þræði tákn-
mynd fyrir fegurðarþrá listamanns-
ins. Í viðamiklu sviðsverki í fjórum
þáttum, Der Klang der Offenbarung
des Göttlichen (Kraftbirtingar-
hljómur guðdómsins), tekst mynd-
listarmaðurinn Ragnar Kjart-
ansson, í samstarfi við Kjartan
Sveinsson tónskáld, á við fegurð-
arþrána með því að skapa hljóm
sinna eigin sviðsmynda. Verkið er
byggt á áðurnefndri skáldsögu Lax-
ness í fjórum hlutum: Kraftbirting-
arhljómi guðdómsins, Höll sum-
arlandsins, Húsi skáldsins og
Fegurð himinsins, frumsýnt í Volks-
bühne-leikhúsinu í Berlín og sýnt í
Borgarleikhúsinu sem viðburður á
Listahátíð í Reykjavík. Fjöldi
manns hefur komið að uppsetning-
unni og flutningnum, þ.á m. stór
hljómsveit og kór sem flytja frum-
samda tónlist Kjartans. Á sviðinu
birtast hins vegar engir leikarar,
heldur eru tónlistin og leikmyndin
„aðalleikararnir“ í hinni sviðsettu
frásögn sem byggist á samspili
mynda og tóna.
Óneitanlega er það sérstök
reynsla að sækja viðburð, kenndan
við myndlist, á leikhússýningu þar
sem uppistaðan í hinum sjónræna
þætti eru „gamaldags“ málaðar leik-
myndir (leiktjöld og leikmunir) sem
sýna landslag. Senur sem í samtím-
anum tengjast óhjákvæmilega kitsi
og virðast helst tilheyra fortíð –
söfnum og listaverkabókum – og
byggjast á myndrænum fyrir-
myndum listasögunnar; þær sýna
innrammað „útsýni“ í raunsæislegri
framsetningu með forgrunni („kúl-
issum“), miðhluta og bakgrunni sem
skapa þrívíddarblekkingu. Slíkar
landslagssenur eru ótalmargar í
evrópskri myndlistarsögu og eru
margar hverjar byggingarlega og
hugmyndalega nátengdar sviðs-
myndum leikhúsanna – eins og verk
Ragnars minnir skemmtilega á.
Togstreitan milli landslags sem
sjálfstæðs myndefnis og þjónustu-
hlutverks þess sem baksviðs birtist
t.d. í mismunandi viðhorfum til leik-
tjalda Sigurðar Guðmundssonar
málara frá 19. öld. Í Íslenzkri mynd-
list telur Björn Th. Björnsson leik-
tjöld Sigurðar vera fyrstu íslensku
landslagsmálverkin, en í nýrri Ís-
lenskri listasögu teljast þau ekki
vera túlkun á náttúrunni og því ekki
myndlistarverk heldur leikmynd á
sviði. Í verki Ragnars fer ekki milli
mála að leikmyndin er unnin sem
myndlistarverk, sem nálgast það
raunar að vera innsetning.
Saga evrópskrar landslagshefðar
í málverki er saga sjálfstæðisbar-
áttu „landslagsins“ úr fjötrum hvers
kyns bakgrunns og sviðsetningar,
eins og 19. öldin og jafnframt gullöld
landslagsmálunar ber fagurt vitni
og kristallaðist í hræringum mód-
ernismans. Huglægar og symbólsk-
ar landslagsímyndir þýska listmál-
arans Caspars Davids Friedrich
voru þýðingarmikill hluti af róm-
antísku stefnunni á fyrri hluta 19.
aldar – og leikmyndin í Der Klang
der Offenbarung des Göttlichen ger-
ir sér mat úr rómantískri náttúru-
túlkun hans. Ólgandi haf við klett-
ótta strönd, berangurslegt skóg-
lendi, snævi þaktir hamrar og
brennandi rústir („hús skáldsins“)
og að lokum senan þar sem hið jarð-
neska rennur saman við hið óefn-
iskennda: eilífðina, guðdóminn, feg-
urðina? Þetta eru „lifandi sögu-
myndir“ („tableux vivants“) 19.
aldarinnar, uppfærðar og mátaðar
við áhorfendur 21. aldarinnar.
Örlög þýskrar rómantíkur (í með-
förum nasismans) kunna að þvælast
fyrir slíkum áhorfanda, ekki síst í
Berlínarborg. Getur hann leyft sér
að gefa sig einfaldlega á vald feg-
urðinni í hinni dramatísku, listrænu
framsetningu? Er unnt að endur-
heimta rómantíska (jafnvel wagner-
íska) fegurð úr viðjum sögulegrar
misnotkunar? Íslenskir áhorfendur,
vanir ofnotkun á landslagi í ýmiss
konar myndframsetningu, gætu
einnig átt erfitt með að slíta hinar
rómantísk-raunsæislegu landslags-
ímyndir úr tengslum við hið klisju-
kennda og sjá þær ferskum augum.
Þær skírskota raunar ávallt til ein-
hvers í hugskoti áhorfandans – en
það að staðnæmast við myndirnar
og virða þær fyrir sér drykklanga
stund getur vakið hann til vitundar
um hvað það er að horfa á og búa til
málverk og um listsköpun yfirhöfuð.
Og kannski eiga margir auðvelt með
að horfa „í gegnum“ hið endurskap-
aða landslag og tengja beint við
djúpstæða reynslu af hinu ósegjan-
lega fagra í náttúrunni. Ragnar og
félagar varpa fram ögrandi spurn-
ingum en af einlægni, sem þó er
krydduð spaugi, um leið og unnið er
samtímalega og sjálfmeðvitað með
gagnsæi og sýnileika tæknivinn-
unnar að baki hinni upphöfnu, list-
rænu framsetningu – með afhjúpun
fagurgervingarinnar: í forgrunni er
sú staðreynd að „landslagið“ er
mannleg smíð; haganlega máluð og
hugvitssamlega samsett leikmynd.
Þá er í lýsingunni unnið fallega með
að skapa breytileg blæbrigði og
stemningu, dýptarblekkingu og
áferð „landslagsforma“. Samspilið
við fallegan söng (endurtekinna
textabrota úr Heimsljósi í þýskri
þýðingu) og tregablandna tóna
Kjartans gengur prýðilega upp – og
hljóðfæraleikarar, söngvarar,
stjórnandinn og aðrir sem koma að
flutningnum hafa sýnilega nærveru,
skruðningar í hljómsveitinni eru
hluti af atburðarásinni. Það „gerist“
ekki mikið í verkinu, en það gerist
hægt og með stigvaxandi söknuði
eftir liðinni tíð og glötuðu sakleysi.
Fullur efasemda sogast áhorfandinn
inn í veruleika verksins og fortíð
„málverksins“ sem virðist lifna við
og ef til vill blása honum í brjóst von
og þrá. Það gerist því heilmikið
innra með áhorfandanum og má því
segja að viðbrögð hans séu í fyrir-
rúmi sem „viðfangsefni“ þessa vel-
heppnaða verks.
Der Klang der Offenbarung des
Göttlichen er metnaðarfullt verk, í
senn nýstárlegt og hefðbundið. Þar
er í hvívetna vandað til verks – öllu
er tjaldað til – og þess vegna gengur
þessi djarflega blanda upp og hristir
upp í sýningargestinum. Frá sjónar-
hóli myndlistarinnar er í verkinu
fólgin öflug samræða við hefðina, og
þá ekki síst málverkið. Hin
samtímalega skörun listgreinanna
(myndlistar, leikhúss, tónlistar, bók-
mennta) sem verkið er byggt á
byggist á sögulegri dýpt. Fyrst og
fremst er verkið hugvekja um feg-
urð og merkingu fegurðar í samspili
menningar og náttúru á viðsjár-
verðum tímum.
Hljómur sviðsmyndarinnar
Morgunblaðið/Einar Falur
Náttúrufegurð Ein sviðsmyndanna í verki Ragnars Kjartanssonar, Der Klang der Offenbarung des Göttlichen.
Borgarleikhúsið
Ragnar Kjartansson – Der Klang der
Offenbarung des Göttlichen
bbbbn
Listahátíð í Reykjavík 2014. Sýnt 28.,
29. og 30. maí. Leikstjóri: Ragnar Kjart-
ansson. Tónlist: Kjartan Sveinsson.
Hljómsveitarstjórn: Davíð Þór Jónsson.
Hljómsveit: Deutsches Filmorchester
Babelsberg. Kór: Schola cantorum.
Dramatúrg: Henning Nass. Myndrænn
dramatúrg: Axel Hallkell Jóhannesson.
Málarar: Axel Hallkell Jóhannesson,
Ingjaldur Kárason, Lilja Gunnarsdóttir,
Ragnar Kjartansson, Victor Cilia og Þor-
valdur Gröndal.
ANNA JÓA
MYNDLIST
Jarðvegsþjöppur, valtarar, malbikunarvélar,
gatnasópar, umferðaröryggisbúnaður
A. Wendel ehf - Tangarhöfða 1 - 110 Reykjavík - Sími 551 5464 - wendel.is
Tæki til verklegra
framkvæmda
Stofnað 1957