Morgunblaðið - 15.11.2014, Síða 26

26 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. NÓVEMBER 2014
ÚRAFRAMLEIÐANDI
Í HEIMI
SENNILEGA MINNSTI
www.gilbert.is
VIÐTAL
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Hallgerður langbrók, hin fræga per-
sóna úr Njáls sögu, eiginkonan sem
neitaði kappanum Gunnari á Hlíðar-
enda um lokk úr hári sínu í boga-
strenginn á örlagastundu svo hann
hlaut bana af, hefur hlotið ósann-
gjarna dóma í sögunni. Hún hefur
orðið hornkerling í almennings-
álitinu, en hornkerling vildi hún síst
vera. Þegar farið er að hugleiða ævi
hennar með nútímahugtökum um
einelti, róg og kynferðislega mis-
notkun sést að hún á sér sterkar
málsbætur. Hún reynist vera
fórnarlamb sem þarfnast þess að
hljóta uppreisn æru.
Þetta er skoðun Guðna Ágústs-
sonar, fyrrverandi alþingismanns og
ráðherra, sem samið hefur bók um
líf og örlög þessarar minnisstæðu
konu. Hallgerður heitir bókin og
hefur undirtitilinn Örlagasaga hetju
í skugga fordæmingar. Guðni vill
með bókinni rétta hut Hallgerðar í
almenningsálitinu og bókmennta-
sögunni – og raunar einnig Íslands-
sögunni því hann er sannfærður um
að Njáls saga líkt og aðrar fornald-
arsögur sé í meginatriðum sann-
söguleg.
Kynntist fornsögum ungur
Guðni kynntist ungur Njálu, Lax-
dælu og fleiri fornsögum. Þessar
bókmenntir voru í hávegum hafðar á
æskuheimili hans. Þau voru sextán
systkinin, tólf bræður og fjórar syst-
ur, og höfðu sterkar skoðanir á forn-
köppum og kvenskörungum sögu-
aldarinnar. „Við bræðurnir lékum
okkur með sverð og skildi og völdum
okkur kappa til að líkjast. Einn valdi
til dæmis Egil Skallagrímsson sem
sína hetju, annar Gretti Ásmund-
arson, þriðji Gísla Súrsson, en ég var
hrifnastur af Gunnari á Hlíðarenda
og Skarphéðni Njálssyni. Svo voru
Bergþóra og Guðrún Ósvífursdóttir í
miklum metum,“ segir Guðni. Á
þessum æskuárum var honum í nöp
við nokkrar persónur Njáls sögu,
Mörð Valgarðsson, Flosa á Svínafelli
og ekki síst Hallgerði langbrók sem
hann kenndi um að bera ábyrgð á
dauða Gunnars.
„En þegar maður þroskast og fer
að lesa Njáls sögu og önnur fornrit
dýpra þá öðlast maður skilning á því
hvernig þjóðlífið var á þessum tíma,“
segir Guðni. „Drengskapur hafði til
dæmis mikla þýðingu, að menn
stæðu við orð sín. Þegar maður öðl-
ast meiri skilning á bakgrunni sagn-
anna fer maður að fyrirgefa,“ segir
hann.
Hefur fyrirgefið
Guðni segist hafa fyrirgefið Flosa
þátt hans í Njálsbrennu, því hann
hafi reynt að komast undan því að
fremja þetta voðaverk og viljað
sættir. „Ég hef líka fyrirgefið Hall-
gerði og undanfarin ár hefur það
sótt á mig með vaxandi þunga að
saga hennar þarfnist leiðréttingar,“
segir Guðni. Eftir að hann flutti í
Skuggahverfið í Reykjavík fór hann
að ganga reglulega um Sæbrautina
og út á Laugarnes þar sem sagt er
að leiði Hallgerðar sé að finna. Hann
kveðst hafa fundið sterkt fyrir nær-
veru hennar á þessum slóðum og í
bókinni lætur hann Hallgerði kalla
til sín og minna hann á málsbætur
hennar. Guðni telur fulla ástæðu til
að reisa Hallgerði minnisvarða í
Laugarnesi og hann hefur orð á því
að nokkrar götur í Reykjavík séu
nefndar eftir persónum í Njáls sögu.
Hallgerður sé ekki ein þeirra. Það
birti á sinn hátt hið neikvæða álit
sem hafi orðið örlög hennar.
Í bókinni rekur Guðni ævisögu
Hallgerðar og gerir skil þeim atvik-
um sem skópu henni eftirmælin sem
minning hennar glímir enn við.
Hann fjallar einnig um forfeður
hennar og frændgarð. „Hún var af
frægum ættum komin, í fjölskyldu
hennar er sumt af glæsilegasta fólki
Íslandssögunnar,“ segir hann. Bróð-
ir hennar var til dæmis Ólafur pá og
bróðursynir þeir Bolli og Kjartan,
en frá þeim segir í Laxdæla sögu. Þá
varð Þorgerður, dóttir Hallgerðar
og Glúms, húsmóðir á stórbúi í
Fljótshlíð. Sonur hennar var Hösk-
uldur Hvítanesgoði sem Guðni kall-
ar „einhvern glæsilegasta og besta
mann fornaldarinnar“. Rifjar Guðni
upp að Höskuldur hafi dáið með orð
frelsarans á vörunum. „Guð hjálp
mér en fyrirgefi yður,“ sagði hann
við banamenn sína.
Nota verður nútímaþekkingu
Guðni segir að málsbætur Hall-
gerðar felist ekki aðeins í skilningi á
þjóðfélagi sögualdar þar sem hefnd-
arskylda og sæmd voru ofar flestu
öðru. Það verði að nota þekkingu og
hugmyndir nútímans til að átta sig á
gjörðum hennar. Guðni talar í því
sambandi um áhrif eineltis, rógs og
kynferðislegrar misnotkunar á sál-
arlíf og framferði fórnarlamba. Það
sé ekki fyrr en á síðustu árum að
menn hafi öðlast skilning á þessum
þáttum. Hann hafi ekki verið fyrir
hendi á söguöld og ekki á umliðnum
öldum þegar margir dæmdu Hall-
gerði þungt.
„Skoðum til að byrja með æsku-
heimili Hallgerðar,“ segir Guðni.
„Hún elst upp hjá foreldrum sínum,
þeim glæsilegu hjónum Höskuldi
Dala-Kollssyni og Jórunni Bjarn-
ardóttur, á blómlegu búi í Laxárdal.
Fyrsta stóra áfallið á lífsleiðinni er
þegar Hrútur, hálfbróðir föður
hennar, kemur eitt sinn í heimsókn
og er kynntur fyrir Hallgerði.
„Hversu líst þér á mey þessa, þykir
þér eigi fögur vera?“ spyr Hösk-
uldur. „Ærið fögur er mær sjá og
munu margir þess gjalda. En hitt
veit eg eigi hvaðan þjófsaugu eru
komin í ættir vorar,“ svarar Hrút-
ur.“ Guðni les á milli línanna að Hall-
gerður hafi heyrt þessi orðaskipti og
þau hafi sært hana djúpt.
Sundrað heimili
„Hallgerður er enn barnung þeg-
ar faðir hennar fer til Noregs að
sækja sér við til að endurbæta húsa-
kostinn heima við,“ segir Guðni.
„Þar hrasar hann, svíkur konu sína í
tryggðum þegar hann leggst með
írskri ambátt, Melkorku. Þegar
hann kemur með hana heim er hún
ólétt. Samt skipar hann svo fyrir að
hún búi á heimilinu og niðurlægir
þannig Jórunni. Þetta veldur sundr-
ungu og upplausn í fjölskyldunni.
Ástandið á heimilinu verður raf-
magnað og öll samskipti hjónanna
eru við frostmark,“ segir Guðni. Til
átaka kom milli Jórunnar og Mel-
korku og Höskuldur neyddist til að
finna henni annan dvalarstað.
Guðni telur að þessir atburðir hafi
haft mikil áhrif á Hallgerði, valdið
henni öryggisleysi og sorg. En allt
er þá þrennt er. Þegar Hallgerður er
Hallgerður
sætti einelti og
misnotkun
 Guðni Ágústsson hefur skrifað bók
til að rétta hlut Hallgerðar langbrókar