Málfríður - 15.10.2010, Blaðsíða 10

á kreppuárunum fyrri, sagði oft þann brandara þegar 
ég var krakki að kennari hennar í íslensku hafi sagt við 
bekkinn: „þið eigið ekki að nota orðið að brúka, heldur 
eigið þið að brúka orðið að nota!” Og á húsinu okkar 
í  Vesturbænum  var  „altan”  og  framan  við  húsið  var 
„fortó.” 
Eftir að Vigdís Finnbogadóttir var skipuð sendiherra 
tungumála fyrir Sameinuðu þjóðirnar hefur hún unnið 
ötullega og af ósérhlífni að því verkefni æ síðan. Vigdís 
sagði frá því í blaðaviðtali fyrir nokkrum árum að fátt 
hefði glatt sig meira í lífinu en þegar komið var að máli 
við hana á sumardaginn fyrsta árið 2001 og hún spurð 
hvort Rannsóknarstofnun í erlendum tungumálum við 
HÍ mætti bera nafn hennar.
„Þessi  sumargjöf  er  merkilegasta  og  fallegasta  gjöf 
sem  ég  hef  fengið  á  ævinni  og  mikil  viðurkenning  á 
störfum  mínum  í  þágu  tungumála.  Í  Evrópu  tíðkast 
ekki  að  fólk  fái  háskólastofnanir  nefndar  eftir  sér  á 
meðan það er enn  lífs. Ég er afskaplega þakklát  fyrir 
að fá að leggja mitt af mörkum í þágu tungumálanna á 
þennan hátt.” Hafi Vigdís óttast að þetta væri einhvers 
konar minningarskjöldur og hún þar með kominn í safn 
hinna virðulegu dauðu íkona þurfti hún ekki lengi að 
óttast það. Hún hefur unnið ötullega að ýmsum þjóð­
þrifaverkefnum allt fram á þennan dag, og með stofn­
uninni  sem ber nafn hennar allar götur  frá  stofnun.  Í 
dag er hér verið að stofna Vinafélag Stofnunar Vigdísar 
Finnbogadóttur. Ég vona að það verði góður  liðsauki 
við það starf sem þegar er unnið við stofnunina.
Ræða flutt á stofnfundi Vina Vigdísarstofnunar þann 26.
september síðastliðinn.
með þjóðinni sem aldrei fyrr. Það fer því vel á því að 
alþjóðleg stofnun um rannsóknir og styrkingu tungu­
mála  sé  staðsett  hér,  vel  að  merkja  ef  okkur  auðnast 
gæfa  til  að  skapa  slíkri  stofnun  burði  til  að  bera  sitt 
nafn með rentu. 
Mig langar að nota þetta tækifæri og minnast á það 
að við  í Landnámssetri  Íslands höfum sett okkur það 
markmið  að  sjóngera  þá  sögu  sem  við  eigum  hvergi 
varðveitta nema í tungumálinu. Sjóngera hina skrifuðu 
sögu og þýða yfir á önnur  tungumál á einfaldan hátt 
til að vekja áhuga erlendra manna á þeim verðmætum 
sem hafa verið skrifuð fyrir hljóðfærið okkar,  íslensk­
una. 
Ég  talaði  um  það  hér  áðan  að  hvert  hljóðfæri  í 
tungumálafjölskyldunni  hefði  sinn  hljóm,  sína  sál. 
Því getur verið snúið að þýða hugsun af einu  tungu­
máli yfir á annað, stundum nánast ógerlegt. Mér finnst 
alltaf  skemmtileg  sagan um HKL og  latneska orðatil­
tækið  „per  ardua  ad  astra,”  orðrétt  þýðing  eitthvað 
á  þessa  leið;  „í  gegnum  þjáninguna  liggur  leiðin  til 
stjarnanna.”  Þetta  þótti  Halldóri  Laxness  tilgerðarleg 
skrúðmælgi á íslensku, hann vildi þýða þetta einfald­
lega með íslensku orðatiltæki, „enginn verður óbarinn 
biskup.”
En sem sagt staða okkar tungu er sterk og ég held að 
við höfum mikið að gefa í þeim efnum, t.d. er  lifandi 
áhugi  alls  almennings  á  nýyrðasmíð  gott  dæmi  um 
gróskuna. Tölva, gemsi, skjár, einhver vill segja spila­
dós  í  stað  I­pott  og  annar  vill  nota  orðið  kjölturakki 
fyrir laptopp. En auðvitað þurfum við alltaf að vera á 
varðbergi  og  höfum  verið  það  svo  lengi  sem  ég  man 
eftir mér. Mamma mín tæplega níræð, sem var í Versló 
Ég ætla rétt að segja nokkur orð ­ og reyna að forð­
ast klisjuna um að tónlistin sé tungumálið sem allir 
skilja,  að  hún  brúi  bilið  milli  þjóðtungna  og  mál­
lýskna  Reyndar  má  vera  að  allir  skilji  tónlist,  þó 
hver á sinn hátt, en ég hef um ævina aðeins kynnst 
örfáum snillingum sem virðast  eiga músíkölsku að 
móðurmáli – tala hana gersamlega reiprennandi.
Því er samt ekki að neita að tónlistin vekur spurn­
ingar um eðli tungumálsins og mörk þess, en einnig 
um samband mannsins við sérhverja einstaka tungu. 
Í  fyrirlestrum  sínum  benti  Leonard  Bernstein  oft  á 
þau fótspor þjóðtungunnar sem finna má í verkum 
meistaranna. Frá löngum og flæðandi frjálsum mel­
ódíum  frönskunnar  til  hinna  skorinorðu  og  hryn­
föstu þýsku laglína.
Ólíkindatólið Glenn Gould gekk enn lengra, þótt 
í gríni væri, og taldi grundvallarmun á hinni heild­
rænu þýsku þögn – og þeirri  frönsku, sem augljós­
lega væri til skrauts. 
En nú er ég kominn út á hálan ís, mér fer betur að 
halda ræður í tónum. Mig langar til að sýna stuðn­
ing minn við þrotlaust og fallegt starf frú Vigdísar í 
þágu menningarinnar með því að  leika  fyrir ykkur 
á flygilinn.
Víkingur Heiðar Ólafsson.
Örstutt tækifærisræða á stofnfundi
Vina Vigdísarstofnunar 26. september 2010
10 MÁLFRÍÐUR