Málfríður - 15.10.2010, Blaðsíða 28
Frammistöðumat: Frammistöðumat felst í skipulegum
athugunum (e. Performance Assessment), en það er
þegar kennarinn fylgist markvisst með öllum nemend
um og skráir hjá sér á skipulegan hátt þau atriði sem
meta á í hvert skipti. Þessar athuganir eru gerðar oft
og reglulega, áhersla lögð á að fylgjast með nemendum
við mismunandi aðstæður og byggt á margháttuðum
athugunum (Ingvar Sigurgeirsson, 1998). Löng hefð er
fyrir frammistöðumati í verklegum greinum, en það á
jafn vel heima í tungumálakennslu til að meta flókna
færni eins og tal og ritun.
Sjálfsmat: Sjálfsmat virkjar nemendur til ábyrgðar á
námi sínu. Með sjálfsmati á eigin vinnu skilja nemend
ur betur tilgang námsins. Kennarar fá að heyra raddir
nemenda og fá þannig mikilvægar upplýsingar um
nám þeirra og eigin kennslu. Rannsóknir sýna að sjálfs
mat getur bætt námsárangur (Ingvar Sigurgeirsson,
2008–9).
Til þess að nemendur geti tekist á við að meta stöðu
sína og framfarir, þurfa þeir að hafa öðlast ákveðið sjálf
stæði í námi (e. learner autonomy) (Auður Torfadóttir,
2005). Sjálfstæði í námi er ekki það sama og sjálfsnám,
þ.e. að læra án kennara (Auður Torfadóttir, 2005).
Skilgreining David Little (2002) á hinum sjálfstæða
nemanda er að hann (í þýðingu Auðar Torfadóttur,
2005):
* skilur tilganginn með náminu
* ber ábyrgð á eigin námi
* tekur þátt í að setja markmið
* á frumkvæði að því að skipuleggja og framkvæma
viðfangsefni
* metur reglulega hvernig til hefur tekist í náminu.
Jafningjamat: Jafningjamat virkjar nemendur til þátt
töku og ábyrgðar. Það eflir skilning nemenda á mark
miðum námsins og eykur við endurgjöfina sem verð
ur fyllri og tekur til fleiri sjónarhorna en kennarans.
Jafningjamat veitir nemendum mikilvæga þjálfun í
tjáningu, samstarfi og þeir læra að gagnrýna á upp
byggilegan hátt (Ingvar Sigurgeirsson, 2008–2009).
Greinarhöfundi þykir mjög hentugt að nota jafn
ingjamat og sjálfsmat m.a. til að meta virkni í hópn
um. Er einhver glaður förusveinn með í för? Sumir
kennarar telja sig hafa séð að nemendur meti oft vini
sína betur en aðra. Það hefur ekki verið áberandi hjá
greinarhöfundi, sem kannast samt sem áður við þetta
vandamál. Þegar um frammistöðumat er að ræða, t.d.
glærukynningar, er hægt að taka meðaltal af því mati
sem nemandinn fær frá öðrum nemendum.
Oft er samræmi innan hópsins um virkni hvers og
eins, og þá ætti að vera nokkuð öruggt að treysta því.
Oft er það svo að í hópvinnu vinnur ráðríkasti nemand
inn mest. Í jafningjamati tel ég heppilegt að biðja um
að nemendur segi frá einhverju jákvæðu í sambandi
við vinnu viðkomandi félaga sinna og svo einhverju
Þessi tegund prófa gefur mjög takmarkaða mynd
af kunnáttu og hæfni – þau eru eins konar skyndi
mynd sem sýna aðeins lítinn hluta þeirrar kunnáttu
sem nemendur eiga að hafa tileinkað sér. Prófin sýna
kunnáttu og færni nemenda á þeirri stundu þegar þeir
taka prófið, hvort sem þeir hafa verið vel undirbúnir
eða ekki, hvort sem þeir eru með prófkvíða eða ekki,
hvort sem þeir hafa verið vel upplagðir eða ekki. Ef
sama próf væri lagt fyrir nokkrum vikum síðar er ekki
víst að sama niðurstaða fengist. Það væri háð ýmsum
skilyrðum sem geta verið mismunandi frá einu prófi
til annars (Gronlund o.fl., 2009). Til dæmis er vitað að
prófkvíði hefur mjög mikil áhrif á niðurstöður (sjá t.d.
Ragnheiður Hermannsdóttir, 2008).
Hefðbundin próf eru að jafnaði skrifleg eða hugsan
lega rafræn. Svörin eru stöðluð og gefa ekki svigrúm
fyrir nemendur til að sýna hæfni sína í að nota úrræða
hæfni sína (e. stratetic competencies) í málinu. Annar
galli á þessum prófum er að þau eru villumiðuð, en
minna horft á það sem nemendur gera þó rétt (Auður
Torfadóttir, 2005). Hefðbundin skrifleg próf gefa hins
vegar einhverjar vísbendingar um hvort nemendur
hafi náð markmiðum sínum og því geta þau átt rétt á
sér meðfram öðru námsmati.
Hægt er að gera hefðbundnu prófin óhefðbundnari
með því t.d. að leggja fyrir parapróf eða hóppróf sem
krefjast samvinnu nemendanna. Æskilegt er að nem
endur skili sjálfsmati og jafningjamati eftir slík próf (sjá
síðar). Svokölluð „svindlpróf“ eru nokkuð vinsæl hjá
nemendum, en þar er átt við próf með hjálpargögnum,
t.d. litlum miða sem nemendur hafa skrifað á þau
atriði sem á að prófa úr. Það er reynsla okkar í FSu að
langflestir nemendur hafi fyrir því að útfylla miðann
sinn af kostgæfni og þess vegna mæta fleiri nemendur
vel undirbúnir en ella. Það er nauðsynlegt fyrir kenn
ara að átta sig á því að niðurstöður á prófum eru ekki
einhver endanlegur sannleikur um færni og kunnáttu
nemenda, heldur á að nota niðurstöðurnar til að leið
rétta það sem aflaga hefur farið.
Til þess að meta flóknari frammistöðu eins og munn
lega og skriflega færni, sem í báðum tilfellum fela í sér
tjáningu, verður að beita öðrum aðferðum en hefð
bundnum prófum.
Óhefðbundið námsmat
Óhefðbundið námsmat er annað námsmat en hlutlægt
mat eða próf sem mælir þekkingu eins og raunin er
með hefðbundið námsmat.
Til óhefðbundins námsmats má telja m.a. sjálfsmat
nemenda, jafningjamat, frammistöðumat og leiðsagn
armat. Ýmis matstæki hafa verið þróuð í því markmiði
að meta færni nemenda á óhefðbundinn hátt. Hér á eftir
fer lýsing á ofantöldum gerðum óhefðbundins náms
mats, svo og á nokkrum þeirra matstækja sem undir
rituð og nokkrir samkennarar hennar í Fjölbrautaskóla
Suðurlands hafa einhverja reynslu af.
28 MÁLFRÍÐUR