Málfríður - 15.10.2010, Blaðsíða 28

Frammistöðumat: Frammistöðumat felst í skipulegum 
athugunum  (e.  Performance Assessment),  en  það  er 
þegar kennarinn fylgist markvisst með öllum nemend­
um og skráir hjá sér á skipulegan hátt þau atriði sem 
meta  á  í  hvert  skipti.  Þessar  athuganir  eru  gerðar  oft 
og reglulega, áhersla lögð á að fylgjast með nemendum 
við mismunandi aðstæður og byggt á margháttuðum 
athugunum (Ingvar Sigurgeirsson, 1998). Löng hefð er 
fyrir frammistöðumati í verklegum greinum, en það á 
jafn vel heima  í  tungumálakennslu  til að meta  flókna 
færni eins og tal og ritun.
Sjálfsmat:  Sjálfsmat  virkjar  nemendur  til  ábyrgðar  á 
námi sínu. Með sjálfsmati á eigin vinnu skilja nemend­
ur betur tilgang námsins. Kennarar fá að heyra raddir 
nemenda  og  fá  þannig  mikilvægar  upplýsingar  um 
nám þeirra og eigin kennslu. Rannsóknir sýna að sjálfs­
mat  getur  bætt  námsárangur  (Ingvar  Sigurgeirsson, 
2008–9).
Til þess að nemendur geti tekist á við að meta stöðu 
sína og framfarir, þurfa þeir að hafa öðlast ákveðið sjálf­
stæði í námi (e. learner autonomy) (Auður Torfadóttir, 
2005). Sjálfstæði í námi er ekki það sama og sjálfsnám, 
þ.e.  að  læra  án  kennara  (Auður  Torfadóttir,  2005). 
Skilgreining  David  Little  (2002)  á  hinum  sjálfstæða 
nemanda  er  að  hann  (í  þýðingu  Auðar  Torfadóttur, 
2005):
*  skilur tilganginn með náminu
*  ber ábyrgð á eigin námi
*  tekur þátt í að setja markmið
*  á  frumkvæði  að  því  að  skipuleggja  og  framkvæma 
viðfangsefni
*  metur reglulega hvernig til hefur tekist í náminu.
Jafningjamat:  Jafningjamat virkjar nemendur  til þátt­
töku og ábyrgðar. Það eflir skilning nemenda á mark­
miðum námsins og eykur við endurgjöfina sem verð­
ur  fyllri  og  tekur  til  fleiri  sjónarhorna  en  kennarans. 
Jafningjamat  veitir  nemendum  mikilvæga  þjálfun  í 
tjáningu,  samstarfi  og  þeir  læra  að  gagnrýna  á  upp­
byggilegan hátt (Ingvar Sigurgeirsson, 2008–2009).
Greinarhöfundi  þykir  mjög  hentugt  að  nota  jafn­
ingjamat  og  sjálfsmat  m.a.  til  að  meta  virkni  í  hópn­
um.  Er  einhver  glaður  förusveinn  með  í  för?  Sumir 
kennarar telja sig hafa séð að nemendur meti oft vini 
sína betur en aðra. Það hefur ekki verið áberandi hjá 
greinarhöfundi, sem kannast samt sem áður við þetta 
vandamál. Þegar um frammistöðumat er að ræða, t.d. 
glærukynningar, er hægt að taka meðaltal af því mati 
sem nemandinn fær frá öðrum nemendum. 
Oft er  samræmi  innan hópsins um virkni hvers og 
eins, og þá ætti að vera nokkuð öruggt að treysta því. 
Oft er það svo að í hópvinnu vinnur ráðríkasti nemand­
inn mest.  Í  jafningjamati  tel ég heppilegt að biðja um 
að  nemendur  segi  frá  einhverju  jákvæðu  í  sambandi 
við  vinnu  viðkomandi  félaga  sinna  og  svo  einhverju 
Þessi  tegund  prófa  gefur  mjög  takmarkaða  mynd 
af  kunnáttu  og  hæfni  –  þau  eru  eins  konar  skyndi­
mynd  sem  sýna  aðeins  lítinn  hluta  þeirrar  kunnáttu 
sem nemendur eiga að hafa  tileinkað sér. Prófin sýna 
kunnáttu og færni nemenda á þeirri stundu þegar þeir 
taka prófið, hvort  sem þeir hafa verið vel undirbúnir 
eða ekki, hvort sem þeir eru með prófkvíða eða ekki, 
hvort  sem  þeir  hafa  verið  vel  upplagðir  eða  ekki.  Ef 
sama próf væri lagt fyrir nokkrum vikum síðar er ekki 
víst að sama niðurstaða fengist. Það væri háð ýmsum 
skilyrðum  sem  geta  verið  mismunandi  frá  einu  prófi 
til annars (Gronlund o.fl., 2009). Til dæmis er vitað að 
prófkvíði hefur mjög mikil áhrif á niðurstöður (sjá t.d. 
Ragnheiður Hermannsdóttir, 2008).
Hefðbundin próf eru að jafnaði skrifleg eða hugsan­
lega rafræn. Svörin eru stöðluð og gefa ekki  svigrúm 
fyrir nemendur til að sýna hæfni sína í að nota úrræða­
hæfni sína (e. stratetic competencies)  í málinu. Annar 
galli  á  þessum  prófum  er  að  þau  eru  villumiðuð,  en 
minna horft á það sem nemendur gera þó rétt (Auður 
Torfadóttir,  2005).  Hefðbundin  skrifleg  próf  gefa  hins 
vegar  einhverjar  vísbendingar  um  hvort  nemendur 
hafi náð markmiðum sínum og því geta þau átt rétt á 
sér meðfram öðru námsmati. 
Hægt er að gera hefðbundnu prófin óhefðbundnari 
með því t.d. að leggja fyrir parapróf eða hóppróf sem 
krefjast  samvinnu  nemendanna.  Æskilegt  er  að  nem­
endur skili sjálfsmati og jafningjamati eftir slík próf (sjá 
síðar).  Svokölluð „svindlpróf“  eru nokkuð vinsæl hjá 
nemendum, en þar er átt við próf með hjálpargögnum, 
t.d.  litlum  miða  sem  nemendur  hafa  skrifað  á  þau 
atriði sem á að prófa úr. Það er reynsla okkar í FSu að 
langflestir nemendur hafi  fyrir því  að útfylla miðann 
sinn af kostgæfni og þess vegna mæta fleiri nemendur 
vel undirbúnir en ella. Það er nauðsynlegt fyrir kenn­
ara að átta sig á því að niðurstöður á prófum eru ekki 
einhver endanlegur sannleikur um færni og kunnáttu 
nemenda, heldur á að nota niðurstöðurnar til að leið­
rétta það sem aflaga hefur farið.
Til þess að meta flóknari frammistöðu eins og munn­
lega og skriflega færni, sem í báðum tilfellum fela í sér 
tjáningu,  verður  að  beita  öðrum  aðferðum  en  hefð­
bundnum prófum.
Óhefðbundið námsmat
Óhefðbundið námsmat er annað námsmat en hlutlægt 
mat  eða  próf  sem  mælir  þekkingu  eins  og  raunin  er 
með hefðbundið námsmat.
Til  óhefðbundins  námsmats  má  telja  m.a.  sjálfsmat 
nemenda,  jafningjamat,  frammistöðumat og  leiðsagn­
armat. Ýmis matstæki hafa verið þróuð í því markmiði 
að meta færni nemenda á óhefðbundinn hátt. Hér á eftir 
fer  lýsing á ofantöldum gerðum óhefðbundins náms­
mats, svo og á nokkrum þeirra matstækja sem undir­
rituð og nokkrir samkennarar hennar í Fjölbrautaskóla 
Suðurlands hafa einhverja reynslu af.
28 MÁLFRÍÐUR