Fréttir - Eyjafréttir - 09.11.2000, Blaðsíða 18

18
Fréitir
Fimmtudagur 9. nóvember 2000
Lúðvík Bergvinsson alþingismaður skrifar:
Nauðsyn nýrra reglna um sjálf-
skuldarábyrgðir og ábyrgðarmenn
í íjórða sinn hef ég lagt fram á Alþingi
frumvarp til laga um réttarstöðu
ábyrgðarmanna. I núgildandi lögum er
hvergi að finna almennar reglur um
ábyrgðarmenn fjárskuldbindinga eða
hvemig staðið skuli að slíkri samn-
ingsgerð. Bankar og aðrar fjármála-
stofnanir hafa því að mestu mótað
eigin reglur um samskipti sín og
ábyrgðarmanna fjárskuldbindinga. í
þetta sinn eru fulltrúar allra flokka,
sem sæti eiga á Alþingi meðflutn-
ingsmenn á frumvarpinu. En þeir eru
ásamt mér, Jóhanna Sigurðardóttir,
Pétur Blöndal, Einar Oddur Kristj-
ánsson, Jón Kristjánsson, Kristinn H.
Gunnarsson, Steingrímur J. Sigfússon,
Ögmundur Jónasson og Sverrir
Hermannsson. Hér verður ekki með
tæmandi hætti gerð grein fyrir efni
frumvarpsins sem er í 13. gr. en þess í
stað tilgreind helstu atriði.
Yfirlit yfir stöðuna
Samkvæmt skýrslu frá því í nóvember
1996 kemur fram að gera má ráð fyrir
að um 90 þúsund einstaklingar yfir 18
ára aldri séu í ábyrgð fyrir fjárskuld-
bindingum þriðja aðila. Það voru þá
um það bil 47% allra íslendinga á
þessum aldri. Ekki hefur tekist að
fínna nýrri upplýsingar um stöðu
þessara mála hér en fátt bendir til þess
að um verulegar breytingar hafi orðið
á þessu sviði þrátt fyrir vilja fjármála-
stofnana til að breyta þessu ástandi,
þrátt fyrir viljayfirlýsingar um annað.
Því bendir flest til þess að ábyrgðar-
skuldbindingar séu mun algengari hér
á landi en annars staðar á Norður-
löndum eða í Vestur-Evrópu. Þannig
kemur fram í áðumefndri skýrslu,
Abyrgðarmenn fjárskuldbindinga, að
höfundur norrænnar skýrslu um
ábyrgðarveitingar telur að á 10%
heimila á Norðurlöndum megi finna
einstaklinga sem eru í ábyrgð fyrir
fjárskuldbindingum annarra. Ef aðeins
er tekið mið af upplýsingum sem fram
koma í skýrslunni er varlegt að ætla að
á a.m.k. 70-80% heimila hér á landi
megi finna einstaklinga yfir 18 ára
aldri sem eru í persónulegri ábyrgð
fyrir fjárskuldbindingum annarra. Því
má fullyrða að þróun ábyrgðar-
skuldbindinga hér á landi hefur orðið
með öðrum hætti en annars staðar á
Norðurlöndum. Þess ber einnig að
geta að nú nýverið voru samþykkt í
Noregi lög sem kveða á um bann við
sjálfskuldarábyrgð einstaklinga en þar
tíðkast þó áfram svokallaðar einfaldar
ábyrgðir.
Meginsjónarmið að baki
frumvarpinu
Það frumvarp, sem hér er til umfjöll-
unar, byggist að miklu leyti á
sjónarmiðum um neytendavemd.
Nauðsyn hennar birtist meðal annars í
aðstöðumun sem jafnan er á stöðu
ábyrgðarmanna annars vegar og
viðsemjenda þeirra (lánastofnana)
hins vegar. í flestum tilvikum er öll
sérfræðiþekking í lánsviðskiptum hjá
lánveitanda (kröfuhafa), auk þess sem
ábyrgðarmaður sjálfur hefur sjaldnast
nokkum hag af samningum. Þá er þess
að geta að ástæður einstaklinga fyrir
því að gangast í ábyrgð eru oftar en
ekki krafa lánastofnana eða annarra
stórfyrirtækja um auknar tryggingar,
auk þrýstings frá íjölskyldumeð-
limum, vinum og kunningjum sem
erfitt getur verið að standast þar sem
að sönnunaraðstaða um efhi ábyrgðar-
samnings væri annars mjög erfið. Því
yrðu ábyrgðarsamningar, þar sem ekki
er kveðið skýrt á um höfuðstól kröfu á
hendur aðalskuldara, ógildir. Þá er þar
kveðið á um að óheimilt sé að afhenda
viðskiptabréf með ábyrgðarmönnum
til að tryggja kröfu sem kann að
stofnast síðar. Sú regla leiddi meðal
annars til þess að afhending svo; ,
kallaðra tryggingavíxla, sem er sér
íslenskt fyrirbæri, yrði ekki lengur
heimil.
b. Heimili undanþegin aðför
Finna má mörg dæmi úr íslensku
viðskiptalífi um að forsenda þess að
lánssamningar tókust er að þriðji aðili,
einstaklingur, tókst á herðar ábyrgð á
greiðslu. Dæmi em um tilvik þar sem
lánveitendum var ljóst að skuldari
gæti aldrei efnt samning, en hann
komist á þrátt fyrir það, vegna þess að
einstaklingar gengust í ábyrgð fyrir
greiðslu, oft án þess að eiga þess kost
að átta sig á því að skuldari gæti aldrei
greitt skuldina. Afleiðingin er að
sjálfsögðu sú að greiðsluskylda fellur
á ábyrgðarmann. Þetta hefur oft á
tíðum leitt til þess að ábyrgðarmenn
hafa misst heimili sín og þannig hefúr
verið kippt stoðum undan fjárhagslegu
og félagslegu öryggi heilu fjöl-
skyldnanna, án þess að ábyrgðarmenn
hafi nokkum tíma haft af því hags-
muni að samningi væri komið á. Af
leiðingamar hafa oft verið mjög
alvarlegar fyrir einstaklinga, fjöl-
skyldur og samfélagið í heild.
Því er í 9. gr. frumvarpsins kveðið á
um að ekki verði gerð aðfór í fasteign
ábyrgðarmanns, sem hann býr í, ef
krafa á rót sína að rekja til ábyrgð-
arloforðs, auk þess sem þar er að fmna
ákvæði þess efnis að krafa um
Finna má mörg dæmi úr íslensku viðskiptalífi um að forsenda þess að
lánssamningar tókust er að þriðji aðili, einstaklingur, tókst á herðar
ábyrgð á greiðslu. Dæmi em um tilvik þar sem lánveitendum var ljóst
að skuldari gæti aldrei efnt samning, en hann komist á þrátt fyrir það,
vegna þess að einstaklingar gengust í ábyrgð fyrir greiðslu, oft án þess
að eiga þess kost að átta sig á því að skuldari gæti aldrei greitt skuldina.
Afleiðingin er að sjálfsögðu sú að greiðsluskylda fellur á
ábyrgðarmann. Þetta hefur oft á tíðum leitt til þess að ábyrgðarmenn
hafa misst heimili sín og þannig hefur verið kippt stoðum undan
fjárhagslegu og félagslegu öryggi heilu fjölskyldnanna, án þess að
ábyrgðarmenn hafi nokkum tíma haft af því hagsmuni að samningi væri
komið á. Afleiðingamar hafa oft verið mjög alvarlegar fyrir
einstaklinga, fjölskyldur og samfélagið í heild.
afkoma og afdrif einstaklinga geta
verið undir því komin að umbeðin
fyrirgreiðsla fáist. Enn fremur er það
mat flutningsmanna að það séu ríkari
hagsmunir fyrir samfélagið að íjöl-
skyldum verði ekki sundrað vegna
ábyrgðarmanna, en að kröfuhafi fái
greitt.
Veruleikinn
Hér á landi hefur verið lögð ríkari
áhersla hjá lánastofnunum á að þriðji
maður ábyrgist greiðslur en þekkist
annars staðar. Minni áhersla hefur
verið lögð á að lánveitandi láti fara
fram faglegt mat á greiðslugetu lán-
takenda eins og skýrslan, sem vitnað
er til hér að framan, ber með sér.
Lánastofnanir virðast því hafa lagt
mun meiri áherslu á að reyna þess í
stað að tryggja sér ábyrgð þriðja
manns í því skyni að takmarka áhættu
sína.
Helstu atriði frumvarpsins
a. Fomi
I íyrsta lagi er kveðið á um að ábyrgð-
arsamningar skuli vera skriflegir. Það
er formskilyrði fyrir gildi þeirra.
Rökin fyrir þessari breytingu eru þau
gjaldþrotaskipti verði ekki höfð uppi
vegna kröfu sem á rót sína að rekja til
ábyrgðarsamnings. Regla 9. gr. á sér
sumpart fyrirmynd í reglu sem hefur
verið lögfest víða í Bandaríkjunum,
svokallaðri „Homestead exemption“-
reglu (Homestead exemption for the
house in which the debtor lives, þ.e.
, Jiomestead" merkir heimili skuldara).
„Homestead exemption“-reglan kveð-
ur á um að heimili skuldara renni ekki
inn í gjaldþrotabú við skipti. Rökin að
baki henni eru þau að það þjóni ekki
hagsmunum samfélagsins að reka
einstaklinga og fjölskyldur á dyr í
kjölfar gjaldþrots; það auki aðeins á
þann vanda sem fyrir er en leysi
engan. Samfélagsleg vandamál vegna
sundraðra heimila vegi þyngra en
hagsmunir einstakra kröfuhafa af því
að geta leitað efnda kröfu með því að
selja hús ofan af skuldaranum. Tilvist
reglunnar leiðir sjálfkrafa af sér að
ríkar kröfur eru gerðar til samnings-
aðilanna sjálfra um fagleg vinnubrögð
við samningsgerð. Sú staðreynd að
gagnaðili eigi fasteign undanþiggur
ekki viðsemjanda hans ífá því að sýna
ýtrustu aðgæslu við samningsgerð.
c. Tilkynningaskylda
Frumvarpið leggur þær kröfur á
herðar kröfuhafa um að senda um
hver áramót tilkynningu til ábyrgðar-
manna með upplýsingum um ábyrgðir
sem þeir eru í og hvort þær séu í
vanskilum og þá hversu mikil þau
vanskil eru. Flutningsmenn telja
nauðsynlegt að haldið sé vel utan um
þetta því að eins og ábyrgðar-
mannakerfið hefur þróast hér á landi
er óvíst að allir hafi nákvæmt yfirlit
yfir í hvaða ábyrgðum þeir eru. Má í
því sambandi benda á Lánasjóð
íslenskra námsmanna, en það hefur
löngum tíðkast að samstúdentar skrifi
upp á hver fyrir annan án þess oft og
tíðum að hafa næga yfirsýn yfir þær
ábyrgðir sem þeir hafa skrifað upp á.
Eðlilegt í Ijósi sögunnar að
lögfesta reglur
Það er því mat flutningsmanna að með
framlagningu frumvarpsins sé á engan
hátt vegið að eðlilegu samningsfrelsi í
landinu. Eftir sem áður geta ein-
staklingar í frjálsum samningum
veðsett eigur sínar að vild. Það er
skoðun flutningsmanna að samnings-
frelsi sé og verði ein af grund-
vallarreglum samfélagsins þótt sú
regla verði að sæta eðlilegum undan-
tekningum sem finna má ýmis dæmi
um í löggjöf. Það er einnig mat
flutningsmanna að sú þróun sem átt
hefur sér stað hér á landi hvað varðar
fjölda ábyrgðarmanna sé óásættanleg,
eins og áðumefnd skýrsla iðnaðar- og
viðskiptaráðherra ber með sér.
Niðurlag
Hér hafa frumvarpinu að sjálfsögðu
ekki verið gerð tæmandi skil en drepið
á því helsta. Það er mat þess sem þetta
ritar og þéirra sem flytja frumvarpið
með undiirituðum að núverandi fyrir-
komulag sé svartur blettur á íslenskri
þjóð, enda er hvergi að finna í ríkjum,
sem ég þekki til og við viljum bera
okkur saman við, sambærilega þróun
að því er varðar ábyrgðarmenn og hér
þekkist.
Þar sem frumvarpið er nú lagt fram
hið fjórða sinn liggja fyrir umsagnir
ýmissa aðila. Undantekningalaust hafa
umsagnir um það verið jákvæðar og
má þar nefna Seðlabankann, Þjóð-
hagsstofnun, Siðfræðistofnun, Neyt-
endasamtökin ofl. Þeir einu sem hafa
mótmælt lögfestingu slíkra reglna em
viðskiptabankamir. Þrátt fyrir það er
það skoðun flutningsmanna að til
lengri tíma litið muni lögfesting reglna
af þessum toga koma öllum til góða,
einnig viðskiptabönkunum. Það er því
kominn tími til þess að breyta frá
núverandi fyrirkomulagi, sem á sér
ekki sinn líka í víðri veröld, og hver
veit nema það takist í þetta sinn?!