Skessuhorn - 05.06.2013, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 2013
Guðmundur Halldórsson bóndi
í Magnússkógum í Hvammssveit
fékk nýja dráttarvél árið 1960, en
fyrir átti hann Farmal A árgerð
1946. Nýja vélin var af gerðinni
Massey Ferguson en fjöldi þeirra
véla, og annarra Ferguson trak-
tora, voru fluttar til landsins á þess-
um tíma, þegar vélaöldin hélt inn-
reið sína í íslenskan landbúnað.
Ekki voru þessar dráttarvélar með
fullkominn búnað, m.a. voru þær
margar án ljósa. Þannig var með
traktorinn sem kom í Magnús-
skóga en Guðmundur bóndi þurfti
þó ekki að bíða lengi eftir að geta
farið allra sinna ferða á dráttar-
vélinni þótt niðadimmt væri. Þótt
Jónas sonur hans væri ekki nema
tíu ára var hann ekki lengi að mixa
ljósabúnað á traktorinn. „Ég fór
snemma að grúska í rafmagni og
þótt mér leiddist búskapurinn alls
ekki kom eiginlega aldrei annað
til greina hjá mér en að verða raf-
virki,“ segir Jónas Guðmundsson,
sem hefur starfað hjá Rarik í Búðar-
dal frá árinu 1974, eða í tæplega 40
ár. Blaðamaður Skessuhorns hitti
Jónas að máli í ferð sinni um Dal-
ina í síðustu viku og átti við hann
spjall.
Í heimavist á Laugum
og Laugarvatni
Aðspurður segir Jónas að skólaganga
sín hafi byrjað í heimavist á Laug-
um í Sælingsdal þegar hann var að-
eins sex ára gamall. „Þótt stutt væri
heiman að frá Magnússkógum og
fram í Lauga var ég hafður í heima-
vist og það var mánaðartörn í einu.
Ég man ekki eftir að það hafi ver-
ið neitt vandamál hjá mér og ég átti
ágætis skóladvöl á Laugum. Tíðar-
andinn var bara þannig á þessum
tíma að það var ekki um neitt ann-
að að ræða en vera á heimavist, en
í dag hugsa ég að maður myndi nú
ekki sætta sig við að senda börnin
frá sér sex ára gömul í heimavist-
arskóla. Sem betur fer var kominn
skóli hérna í Búðardal þegar syn-
ir okkar þrír byrjuðu sína skóla-
göngu,“ segir Jónas. Eftir fullnað-
arpróf frá Laugum fermingarvor-
ið 1964 lá síðan leið Jónasar í Hér-
aðsskólann á Laugarvatni. „Þar var
gott að vera og ekki skemmdi fyr-
ir að Jensína systir pabba var skóla-
stýra hússtjórnarskólans þar. Það
var ósjaldan sem ég fór í heimsókn
til Jensínu til að fá virkilega góðan
mat og kíkja á fallegar stelpur í leið-
inni,“ segir Jónas og hlær.
Sótti konuna á
Staðarfell
Kannski komst Jónas þarna á bragð-
ið þegar hann var á Laugarvatni,
því ætla má að hann hafi verið einn
Dalapilta sem gerði sér dælt við
kvennaskólapíur á Staðarfelli. All-
tént náði hann sér í konu og lífs-
förunaut sinn á skólanum, Sigur-
björgu Jónsdóttur sem m.a. á ættir
að rekja norður í Húnaþing, en átti
heima á þessum tíma fyrst á Akra-
nesi og svo í Reykjavík. Jónas lærði
bóklega hluta rafvirkjanámsins í
Iðnskólanum í Reykjavík og hélt
þá til hjá tilvonandi tengdaforeldr-
um sínum. „Jón tengdafaðir minn
var með járnsmíðaverkstæði og ég
var svolítið að vinna hjá honum með
skólanum. Þar lærði ég rafsuðu og
logsuðu. Hvern laugardag stóð ég
og sauð festingar fyrir vaska sem
hann framleiddi mikið af. Þetta var
svona viðleitni til að borga aðeins
fyrir sig svo maður væri ekki algjör
þurfalingur,“ sagði Jónas. Hann fór
á námssamning í rafvirkjuninni hjá
Einari Stefánssyni rafvirkjameistara
í Búðardal. „Þá voru að vinna hjá
Einari tveir lærlingar og Jón Trausti
Markússon rafvirki. Ég byrjaði að
vinna hjá Einari strax vorið sem ég
kom frá Laugarvatni og á þessum
tíma var mikið að gera hjá honum.“
Eftir sveinspróf í rafvirkjun aflaði
Jónas sér svokallaðrar B-löggilding-
ar sem er fyrir lágspennu og síðar A-
löggildingar fyrir háspennu.
Fyrst framleitt
eingöngu með
dísilvélum
Þegar Jónas byrjaði hjá Rarik vorið
1974 voru starfandi að jafnaði fimm
menn hjá Rarik í Búðardal. Mik-
il breyting og samdráttur í starfs-
mannahaldi hefur orðið á starfs-
stöðvum fyrirtækisins út um land-
ið frá þessum tíma. Í dag starfa til
dæmis aðeins tveir hjá Rarik í Búð-
ardal. „Á þessum tíma þegar ég
byrjaði var allt rafmagn fyrir Búð-
ardal og nágrenni framleitt með
dísilvélum. Sumarið 1974 var und-
irbúin lagning línunnar um Skóg-
arströnd og tenging komst síðan á
við Stykkishólm haustið 1975. Ör-
yggið var samt ekki meira en svo að
yfir daginn og á álagstímum þurfti
að keyra dísilvélarnar áfram. Næstu
árin var svo mikil vinna í lagningu
lína og breytingum á háspennu-
kerfinu, út um allar sveitir og einn-
ig í Búðardal. Þar voru lengi loft-
línur í innanbæjarkerfum og mörg
ár tók að koma þeim í jörð. Unn-
ið var að línubreytingum allan átt-
unda áratuginn og fram á þann ní-
unda. Tilkoma Byggðalínunnar og
tenging við hana 1979 olli bylt-
ingu á okkar svæði og jók rekstr-
aröryggið til muna. Fram að þeim
tíma var kerfið hjá okkur mjög við-
kvæmt, með slakar tengingar úr
tveimur áttum, frá Rarik í Stykk-
ishólmi að sunnan og að vestan í
Saurbæinn frá Hólmavík, en Ra-
rik átti það kerfi líka þá, sem nú er
Orkubú Vestfjarða.“
Þarf að styrkja
Byggðalínuna
Jónas segir að enn séu svæði í ná-
grenni Búðardals viðkvæm, loft-
línur sem koma þurfi í jörð. Þann-
ig verði í sumar komið í jörð 7-8
kílómetra streng í Saurbænum, þar
sem línur voru að slitna og stæður
að falla síðasta vetur. Það er annars
vegar frá fremsta bænum í Saurbæ
og niður að veiðihúsinu og síð-
an frá Skriðulandi á línunni þar
neðan við að fóðurverksmiðjunni
Ólafsdal í Stórholti. Jónas segir að
í heild verði að styrkja rafflutnings-
kerfið í landinu, að sínu mati verði
á næstu árum að fara í fjárfrekar
framkvæmdir til að styrkja Byggða-
línuna. „Hún er í raun orðin barn
síns tíma og þetta gengur náttúr-
lega ekki eins og það er í dag að
ekki sé hægt að miðla orkunni svo
hún nýtist. Núna er til dæmis mik-
il ónýtt orka syðra og vatnið flæðir
yfir stíflurnar. Á sama tíma vant-
ar vatn í Hálslón og skammta þarf
orku til álvinnslu á Reyðarfirði og
mjölvinnslu á Norðfirði og Vopna-
firði. Þetta eru óttalegar „garnir“
í Byggðalínunni, við þurfum kerfi
sem flytur 400-500 megavött. Það
þarf tengingu á milli aðalorkuver-
anna í landinu, Þjórsár - Tungnaár-
svæðis og Kárahnjúka. Við þurfum
meðal annars nýja línu yfir Sprengi-
sand og uppbyggðan og malbikað-
an veg með henni til að halda lín-
unni við og vegurinn myndi auk
þess létta umferðarálagi af hring-
veginum.“
Alltaf verið
sjálfstæðismaður
Jónas hefur alla tíð verið áhuga-
maður um þjóðmál og stjórnmál
og gengst fúslega við því að hafa
alltaf fylgt Sjálfstæðisflokknum að
málum. „Ég var mikill fylgismað-
ur Friðjóns Þórðarsonar alþingis-
manns og held að Dalamenn geti
þakkað honum ýmislegt sem hér
hefur þokast fram á við síðustu ára-
tugina, svo sem í menningartengdri
ferðaþjónustu. Þá held ég að Davíð
Oddsson, meðan hann var forsæt-
isráðherra, hafi líka lagst á árarn-
ar í þessum efnum. Ég veit að hann
veitti okkur stuðning í uppbygg-
ingunni á Eiríksstöðum og þannig
var það víða um land þar sem unn-
ið var að menningartengdri ferða-
þjónustu. Það málefni var áreið-
anlega Davíð hugleikið, þannig
að hann var ekkert síður ráðherra
landsbyggðarinnar en þéttbýlisins
fyrir sunnan,“ segir Jónas.
Hann var kosinn í sveitarstjórn
nýsameinaðs sveitarfélags Dala-
byggðar 1998 og síðan aftur 2002.
„Ég var á svokölluðum S-lista sem
var blandaður listi en þó kannski
sjálfstæðismenn í meirihluta. Odd-
viti listans var Sigurður Rúnar
Friðjónsson mjólkursamlagsstjóri
og við náðum meirihluta. L-listi
sem stóð fyrir „samstöðu“ var þá í
minnihluta en komst síðan í meiri-
hluta við kosningarnar 2002.“
Hitaveitan stærsta
framfaramálið
Jónas segir að meirihlutinn frá
1998-2002 hafi komið ýms-
um stórum málum á góðan rek-
spöl. Þeirra stærst hafi verið lagn-
ing hitaveitunnar, sem byrjað var á
1999. „Ég var í undirbúningsnefnd
fyrir veituframkvæmdunum ásamt
Stefáni Jónssyni þáverandi sveitar-
stjóra og Guðmundi Pálmasyni í
Kvennabrekku. Deildar meining-
ar voru meðal íbúa sveitarfélagsins
um þessa framkvæmd. Það var okk-
ar hlutverk í nefndinni að kynna
verkefnið og kanna vilja íbúanna.
Fyrir lá að tengigjöld yrðu nokkuð
há en mun hagstæðara einingaverð-
ið á vatninu. Ljóst var að ekki yrði
farið í framkvæmdirnar nema áhugi
íbúa væri nægjanlegur. Við þurftum
að fá ákveðið hlutfall húseigenda á
svæðinu til að skrifa undir viljayf-
irlýsingu. Þegar til kom lýstu strax
um 80% húseigenda og ábúenda
yfir áhuga og fleiri bættust svo við.
Þetta var mjög skemmtilegt og um
leið krefjandi verkefni. Fyrsta húsið
hérna í Búðardal var tengt veitunni
1. nóvember árið 2000 og hún var
svo formlega tekin í notkun af Val-
gerði Sverrisdóttur þáverandi iðn-
aðarráðherra í desember það ár,“
segir Jónas. Hitaveita Dalabyggð-
ar fær vatn úr tveimur borholum í
Reykjadal skammt frá Fellsenda og
23 kílómetra stofnæð er til Búðar-
dals. Þegar vatnsnotkunin er mest
Byrjaði tíu ára að nýta rafmagn til ljósa
Rætt við Jónas Guðmundsson starfsmann Rarik og fyrrum sveitarstjórnarmann í Dölum
Jónas á spjalli við félaga sinn Gunnbörn Jóhannsson í vor þegar „fiskþurrkunar-
málið“ var komið á dagskrá hjá bæjarbúum.
Jónas Guðmundsson hefur starfað hjá Rarik í tæp 40 ár.
Í Reykjadal þegar borholur voru virkjaðar til hitaveitunnar um aldamótin síðustu.