Skessuhorn - 30.12.2014, Blaðsíða 19

19ÞRIÐJUDAGUR 30. DESEMBER 2014
Það er næstum því erfitt að setj-
ast niður og ætla að skrifa stutt-
an leikdóm um MAR því allt við
þessa uppfærslu er svo gott og vel
gert og áhrifamikið að maður veit
ekki alveg hvar á að byrja.
Leikritið og uppfærsla þess er
mikill sigur fyrir öll sem að því
standa. Þarna er fjallað um erfið
mál. Þetta er línudans. Auðveld-
lega hefði mátt missa svona upp-
setningu út í klisjukennda væmni
en það gerist aldrei. Og það er
ekki einn einasti dauði punktur í
uppfærslunni sem tekur klukku-
tíma í flutningi. Sá klukkutími er
einn sá stysti sem ég hef upplifað.
Sýningin rígheldur og hún situr
í mér enn þótt liðnir séu nokkr-
ir dagar frá því ég sá hana. Ég
held ég hafi aldrei orðið fyrir jafn
sterkum hughrifum á neinni leik-
sýningu.
Sennilega er það heildin sem
gerir það að verkum. Einföld
sviðsmyndin er mjög snjöll og út-
hugsuð. Lýsingu er beitt af hug-
kvæmni. Hljóðtæknin er mjög
góð. Það er mjög sterkt að nota
upptökur af talstöðvasamskipt-
um þegar Elliði var að farast í
bland við túlkun Kára Viðarsson-
ar í hlutverkinu sem Birgir Ósk-
arsson loftskeytamaður. Upptök-
urnar skapa einstaka nálægð við
atburðinn og magnar dramatík-
ina þar sem loftskeytamaðurinn
berst fyrir lífi sínu og félaga sinna
í þröngum lofskeytaklefanum um
borð í sökkvandi skipi þar sem
von um björgun er vægast sagt
tvísýn.
Svo er það hlutverk Freydísar
Bjarnadóttur. Hún segir sína sögu
með hógværum hætti sem varla
getur látið nokkra manneskju
ósnortna. Hennar frásögn af kall-
ast á við það sem er að gerast um
borð í Elliða. Gegnum frásögn af
sinni persónulegu reynslu túlkar
Freydís óvissu, von, ótta og harm
þeirra sem eiga ástvini sem týn-
ast á hafinu og finnast seint eða
aldrei. Freydís þreyir sína frum-
raun hér á leiksviðinu og gerir
þetta ákaflega vel.
Að lokum hefur það áhrif að
þessi sýning er sett upp mitt í
sjálfu sjávarplássinu Rifi, í gömlu
fiskvinnsluhúsi. Þetta er Frysti-
klefinn. Andrúmsloft hússins er
þannig að strax þegar gengið er
það inn finnur maður nálægð-
ina við hafið, sjósóknina og bar-
áttuna fyrir lifibrauðinu við nátt-
úruöfl sem geta verið mjög óvæg-
in. Í leiksýningunni sjálfri er síð-
an setið í köldum sal sem enn og
aftur gefur tilfinningu fyrir því
umhverfi sem sjómennirnir þurfa
að glíma við. Áhorfendur þurfa
að mæta klædd í hlýjan fatnað á
þessa sýningu en það fyllilega
þess virði.
Leikritið MAR og uppfærsla
þess í Frystiklefanum er stórvið-
burður í menningarlífi Vestur-
lands sem hlýtur að verða lengi
hafður í minnum. Við sem byggj-
um þetta land ættum sem flest að
sjá þessa sýningu. Bónusinn við
þá leikhúsferð er að ferðast um
Snæfellsnesið sem er ægifagurt
að vetri til. Norðurljósasýning-
unni yfir Staðarsveitinni í myrkr-
inu að kvöldi annars dags í jólum
þegar ég fór að sjá MAR gleymi
ég seint, ekki frekar en sjálfri leik-
sýningunni í Frystiklefanum. Öll
þau sem að þessari sýningu standa
eiga mikinn heiður skilinn. Takk,
takk og aftur takk.
Magnús Þór Hafsteinsson
Ljósmyndir: af
MAR var frumsýnd í Frystiklefan-
um í Rifi á Snæfellsnesi nú laust
fyrir jól. Þetta er ný leiksýning úr
smiðju menningar- og gistiheim-
ilisins Frystiklefans í Rifi sem er í
eigu Kára Viðarssonar leikara. Kári
er jafnframt annar aðalhöfunda
handrits. Hann gerði sviðsmynd-
ina og leikur annað af tveimur hlut-
verkum í verkinu. Sýningin byggir
á sögu tveggja sjóslysa við strend-
ur Snæfellsness á síðustu öld. Fyrra
slysið átti sér stað í febrúar 1962
þegar togarinn Elliði SI sökk út af
Öndverðarnesi. Í áhöfninni voru 28
manns. Tveir fórust en 26 björguð-
ust. Í framhaldinu sökk síðan bát-
urinn Skarðsvík frá Hellissandi
þegar hann var við leit að þeim
sem var saknað eftir Elliðaslysið.
Áhöfn Skarðsvíkur bjargaðist. Síð-
ara banaslysið varð svo í júlí 1997
þegar trillan Margrét SH frá Hell-
issandi hvarf ásamt tveimur mönn-
um. Uppselt hefur verið sýningar á
MAR til þessa. Sýningum var því
fjölgað um hátíðarnar.
Saga tveggja sögð
Kári Viðarsson leitaði til tveggja
persóna þegar hann vann hand-
ritið að MAR í þéttri samvinnu
við Hallgrím H. Helgason á upp-
hafsstigum verkefnisins. Það eru
þau Birgir Óskarsson og Frey-
dís Bjarnadóttir. Birgir var loft-
skeytamaður á Elliða þegar togar-
inn lagðist á hliðina og sökk. Birg-
ir starfaði síðar á Gufuskálum og
átti í fórum sínum upptökur af tal-
stöðvasamskiptum sem fóru fram
milli Elliða og lands og þeirra sem
komu til bjargar á togaranum Júp-
íter. Þessar upptökur eru notaðar
í leikritinu. Freydís var hins veg-
ar fósturdóttir Friðsteins Björg-
vinssonar sem fórst ásamt Stefáni
Bjarnasyni með trillunni Margréti
SH um mitt sumar 1997.
Kári leikur Birgi loftskeytamann
í verkinu. Freydís segir hins veg-
ar sína sögu eins og hún horfði
við henni þegar Margrét fórst og
hvernig hún hefur upplifað slysið
síðan. Freydís var þá 15 ára göm-
ul, búsett undir Jökli. „Mín orð í
verkinu eru þau sömu og ég sagði í
samtölum við Kára,“ segir Freydís
í samtali við Skessuhorn að lokinni
sýningu í Frystiklefanum á annan
dag jóla. Kári bætir við til nánari
skýringar: „Ég set handritið saman
og bý til rammann. Orð Freydísar
í stykkinu eru hins vegar hennar.
Það sem hún segir er tekið upp úr
viðtölum sem ég tók við hana þeg-
ar ég var að vinna handritið. Hún
sagði frá og rifjaði upp og ég hlust-
aði og skráði.“
Mikil áskorun að
skrifa MAR
Í leikskrá MAR skrifar Kári að
þessi sýning sé óður til hafsins og
allra þeirra sem hafi saknað, misst
eða endurheimt. Hann dregur
ekki fjöður yfir að það hafi kost-
að mikla vinnu og átök að skrifa
MAR og setja verkið upp. „Þetta
er búið að vera mjög langt ferli. Ég
hef lengi gengið með það í magan-
um að búa til einhvers konar sýn-
ingu sem tengist sjósókn. Á þeim
tíma var ég alltaf að leita að við-
fangsefni sem gæti orðið efniviður
í svona sýningu. Sagan um Elliða-
slysið vakti áhuga minn því hún
er svo mögnuð og epísk á margan
hátt. Þar gerðist svo margt sem er
svo ótrúlegt í þeirri atburðarás og
freistandi að setja á svið í leikhúsi.
Í upphafi átti þetta verk bara að
fjalla um þetta slys. Það breyttist
þó á seinni stigum í handritsgerð-
inni. Ég sá að það yrði að vera ein-
hver önnur rödd í verkinu. Annar
póll ef svo má segja,“ segir Kári.
Hann leysti þetta með því að
hafa samband við Freydísi Bjarna-
dóttur og spurði hvort hún vildi
taka þátt. „Ég þekkti sögu Freydís-
ar. Við erum góðir vinir og ólumst
upp samhliða á Hellissandi, æfð-
um saman knattspyrnu og áfram
má telja. Á sínum tíma upplifði ég
það að sjá hana lenda í því að missa
fósturföður sinn í sjóslysi. Þetta er
síðan eina sjóslysið sem ég sjálf-
ur hef kynnst í návígi. Ég man vel
eftir því þegar þetta gerðist og við
strákarnir fylgdumst með leitinni í
von um að þeir myndu finnast. Ég
átti því mjög auðvelt með að tengja
við þessa sögu. Ég vissi alltaf þeg-
ar ég hafði samband við Freydísi
að hún gæti gert þetta þó ég hefði
enga vissu fyrir því hvort hún vildi
það. Þetta er auðvitað viðkvæmt
og margslungið.“ Kári bætir því
að hann hafi sífellt verið að breyta
handritinu þrátt fyrir yfirlýsingar
um að nú væri það klárt. „Ætli ég
hafi ekki endurskrifað það svona
rúmlega 20 sinnum,“ segir hann
og brosir í kampinn.
Fjalla um erfiðar
tilfinningar
Það að taka þátt í leikriti eins og
MAR var heldur ekki auðvelt fyrir
Freydísi. Hún segir sína eigin sögu
sem aðstandandi sjómanns sem hef-
ur farist í blóma lífsins frá konu og
ungum barnahópi. Það gerir Frey-
dís með því að standa frammi fyrir
fólki í leiksýningu. „Jú, þetta er erf-
itt. Samt féllst ég á þetta strax þegar
Kári spurði mig hvort ég vildi koma
að þessu verki og segja mína sögu.
Svo vatt þetta upp á sig skref fyrir
skref. Fyrr en varði fæddist sú hug-
mynd að ég yrði þátttakandi í sýn-
ingunni í eigin persónu. Það var þó
ekki fyrr en á frumsýningardaginn
að ég staldraði við og spurði mig
hvers vegna ég væri að gera þetta.
En þetta er búið að vera mikil and-
leg meðferð fyrir mig. Ég finn samt
vel að sýningarnar eru erfiðar, mis-
erfiðar þó. Þetta er lítið samfélag
hérna og mikil nálægð milli fólks.
Ég skynja að það er oft fólk í saln-
um sem saknar þeirra beggja sem
fórust með Margréti SH. Samt get
ég aðeins stýrt þessu sjálf, það er
hversu djúpt ég fer ofan í tilfinn-
ingarnar.“
Kári segir að almennt hafi fólk
þó tekið því vel að fjallað væri um
sjóslys með þessum hætti. „Við-
brögðin hjá þeim sem hafa mætt
á leiksýninguna hafa verið stór-
kostleg. Auðvitað er viðfangsefn-
ið þungt en þetta er ekki slæm
upplifun. Það er þó líka fólk sem
hefur sagt við okkur að það vilji
ekki koma á sýninguna vegna þess
að það sé hrætt við að hún rífi
upp gömul sár. Svona sögur eru
svo sterkar hér undir Jökli. Nán-
ast hver einasti maður getur tengt
við þessa hluti. Ég lagði alltaf upp
með að vonin yrði sterkur part-
ur af verkinu. Líka að fólk skynj-
aði að það á sína ástvini að ein-
mitt núna. Því sé mikilvægt að
nýta tækifærin vegna þess að allt
getur gerst.“
Freydís bætir við: „Maður skil-
ur það alveg að fólk sé ekki tilbúið
að stíga í þessi spor. Þetta eru
þung spor. Samt eru líka marg-
ar hugljúfar minningar tengdar
þeim sem fórust til sjós. Þær rifj-
ast líka upp.“
Sýningum fjölgað
Kári Viðarsson segir að bæði Birg-
ir Óskarsson og Freydís Bjarna-
dóttir hafi sýnt sér mikið traust
með því að láta hann hafa efnivið í
þetta verk. „Hjá Birgi fékk ég upp-
tökurnar af loftskeytasamskiptun-
um þar sem heyra má allt sem sagt
var í þeim á meðan Elliði var að
farast. Þær eru alls fjórar klukku-
stundir. Blaðamaður á dagblaði í
Reykjavík hljóðritaði þetta upp úr
útvarpinu á sínum tíma. Fólk gat
hlustað á bátabylgjuna í útvarpinu
og fólk hér undir Jökli man það
enn vel þegar það fylgdist með því
í viðtækjunum þegar Elliði var að
farast. Þetta er einstök heimild og
ég nota þessar upptökur auk þess
sem ég styðst við dagbókarfærslur
Birgis og það sem hann hefur sagt
mér. Ég leik hann og segi nánast
orðrétt það sem hann sagði í loft-
skeytaklefanum á Elliða.“
Byrjað var á að auglýsa fjórar
sýningar á MAR um hátíðarnar.
Þeim hefur nú verið fjölgað í tíu
vegna þess að aðsókn hefur verið
svo góð. „Þessi saga á heima hér
undir Jökli. Sýningin er sniðin fyr-
ir þetta rými sem við höfum hér í
Frystiklefanum. Vonandi bætum
við svo fleiri sýningum við í janú-
ar. Við ætlum að sýna verkið áfram
eftir því sem aðsókn leyfir. MAR
á erindi til allra. Miðaverðið ætti
allavega ekki að flækjast fyrir nein-
um. Fólk ræður því sjálft hve mik-
ið það borgar í aðgangseyri. Það
eru frjáls framlög,“ segir Kári Við-
arsson leikari og Frystiklefastjóri
að lokum. mþh
Kári Viðarsson og Freydís Bjarnadóttir leika hlutverkin í MAR í Frystiklefanum í Rifi:
„Þessi saga á heima hér undir Jökli og hún á erindi til allra“
Stórsigur í listsköpun undir Jökli
Kári Viðarsson og Freydís Bjarnadóttir á leiksviðinu í uppfærslu Frystiklefans í Rifi
á leikritinu MAR.
Freydís Bjarnadóttir missti fósturföður
sinn Friðstein Björgvinsson þegar
Margrét SH sökk við Snæfellsnes í júlí
1997. Hún segir frá þeirri reynslu í
leikritinu.