Læknablaðið - 15.09.2003, Blaðsíða 20

FRÆÐIGREINAR / HRÖRNUNARSJÚKDÓMAR í HEILA
Tafla IV. Þéttni kopars (plasma) og cerúlóplasmíns (sermi) ásamt virkni (oxunarvirikni) cerúlóplasmíns (sermi) og súper-
oxíödismútasa (SODl) (rauö blóökorn) í Alzheimer sjúklingum og einstaktingum í viömiöunarhópi af sama kyni
og aldri.
Ákvaröanir Sjúklingahópur meöalgildi - bil Viömiöunarhópur meöalgildi - bil Fjöldi para P gildi
Þéttni kopars (|xmol/l) 19,1 11,4-30,0 19,4 15,0-36,0 44 >0,05
Þéttni cerúlóplasmíns (mg/l) 382 247-562 383 222-655 44 >0,05
Virkni cerúlóplasmíns (ein./ml) 89 47-155 136 79-227 26 0,0005**
Virkni SODl (SOD 525 einingar) 269 221-339 287 230-359 36 0,019**
" Tölfræðilega marktækur mismunur (niöurstöður samkvæmt Snædal et al. 1998; sjá heimildaskrá).
öflugt ensím, hvort sem er eftir atvikum til oxunar eða
afoxunar, og það getur eitt sér afoxað súrefni fullkom-
lega í vatn (tafla III). Þá skiptir oxunarvirkni cerúló-
plasmíns meginmáli í þá veru að tryggja rétt oxunar-
stig á jámi (rétt hlutfall milli tvígilds og þrígilds járns)
og með því óbeint að tryggja flutning þess um líkam-
ann samanber á undan. Það eitt dregur einnig úr lík-
um á því að oxunarskemmdir verði í líkamanum (25,
26). Cerúlóplasmín er ennfremur eitt svokallaðra álags-
próteina í líkamanum og eykst að magni við ýmis kon-
ar álag, ekki síst samfara aukinni súrefnisneyslu, svo
sem við bólgur af hvers kyns toga (27).
Hugmyndafræðin bak við rannsóknir okkar var að
kanna hvort breytingar á magni eða virkni cerúló-
plasmíns eða virkni SODl yrði vart í blóði sjúklinga
með Alzheimer sjúkdóm eða Parkinson sjúkdóm í
þeim mæli að það skipti máli við greiningu þessara
sjúkdóma eða hefði gildi við mat á framvindu þeirra.
Með því að bæði þessi ensím eru koparensím var
magn kopars einnig ákvarðað í blóðinu. Við víkkuð-
um svo rannsóknarsviðið með því að taka sýni úr
sjúklingum með hreyfitaugungahrörnun (amyotrop-
hic lateral sclerosis) og Downs heilkenni. í þeirri
rannsókn vakti fyrir okkur að kanna hvort sömu eða
svipaðar ensímbreytingar væru í blóði eldri sjúklinga
með Downs heilkenni, sem sýna oftast merki um
heilabilun, og eru í blóði Alzheimer sjúklinga. Þá tók-
um við til samanburðar sýni úr blóði fólks með ein-
hverfu (autism). Einhverfa er, öfugt við Alzheimer
sjúkdóm, Parkinson sjúkdóm, hreyfitaugungahrörn-
un og Downs heilkenni með einkennum um heila-
bilun, talin vera sjúkdómsástand sem einkennist af
þroskahefti eða misþroska í miðtaugakerfinu fremur
en hrörnun og dauða á áður fullþroskuðum frumum.
Loks var rannsóknarsviðið til samanburðar víkkað út
til þess að ná einnig lil sauðfjár og líkum á riðusmiti í
því. Við riðurannsóknirnar var af sökum sem síðar
ræðir lögð sérstök áhersla á að ákvarða virkni glútatí-
onperoxídasa og magn mangans auk kopars í blóðinu.
Verður í lokin vikið að þeim rannsóknum.
Kopar og oxavarnarensím í Alzheimer-
sjúkdómi og Downs heilkenni
Gerðar voru tvenndarrannsóknir (case control
studies) á allt að 40 tvenndum eða pörum þar sem
annars vegar voru sjúklingar með skilgreindan Alz-
heimer sjúkdóm, en hins vegar einstaklingar af sama
kyni og aldri, sem töldust heilbrigðir samkvæmt nán-
ari skilmerkjum. Lagt var fyrir sjúklingana einfalt vit-
rænt próf (Mini Mental State Examination = MMSE).
Töldust þeir að jafnaði hafa meðalþungan sjúkdóm
(moderate) með að meðaltali 16 stig af 30 möguleg-
um. Helstu niðurstöður eru sýndar í töflu IV.
Niðurstöður þessara rannsókna voru á þá leið að
magn kopars var innan þeirra marka sem telst eðli-
legt. Oxunarvirkni cerúlóplasmíns og SODl virknin
var hins vegar marktækt minni í sjúklingunum en í
samanburðarhópnum. Enginn munur var á magni
cerúlóplasmíns í þessum tveimur hópum. Merkir það
því að sérvirkni cerúlóplasmíns (virkni í hlutfalli við
massa) var miklum mun minni í sjúklingunum en í
samanburðarhópnum (ekki sýnt í töflu IV). Ekki
fannst að marktæk tengsl væru milli breytinga á virkni
cerúlóplasmíns og SODl virkni, né var í þessari rann-
sókn unnt að tengja breytingar á ensímvirkni við ald-
ur eða lengd sjúkdómsins eða niðurstöður í MMSE
prófi (6).
Margir af þeim sjúklingum sem tóku þátt í rann-
sókninni eru nú, að fimm til sex árum liðnum, enn á
lífi. Er til athugunar að fá þá til rannsóknar á ný til
þess að kanna hvort breytingar á virkni oxavarnar-
ensíma í blóði hafi eitthvert forsagnargildi um sjúk-
dómsferilinn. Þetta er sérlega áhugavert í Ijósi þess
að í velgerðri tvenndarrannsókn var aukin fituoxun
(lipid peroxidation) í gagnaugageira Alzheimer
sjúklingapost mortem í samanburði við fólk í viðmið-
unarhópi. Samtímis var virkni SODl og katalasa
(klýfur H202) einnig marktækt minni, en ekki virkni
glútatíonperoxídasa (28).
Downs heilkenni er meðfæddur ágalli eða sjúk-
dómur sem langoftast er að rekja til þrísætu (tri-
somia) á litningi 21, en sjaldnast er arfgengur. Slíkt
ofmagn gena ber með sér margháttað þroskahefti og
samfara því eru sjúklegar breytingar í mörgum líffær-
um. I þessum einstaklingum er meðal annars eitt
aukalegt gen fyrir forstigsprótein (APP) mýildis, en
mýildi er uppistaðan í heilaskellum eins og áður er
vikið að. Svo sem vænta má eru slíkar heilaskellur
langoftast greinanlegar hjá sjúklingum með Downs
heilkenni þegar fyrir fertugt og heilabilunareinkenni
eru algeng upp úr fimmtugu (29).
664 Læknablaðið 2003/89