Læknablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREIN / GEISLAGERLABÓLGA
Algengast er að geislagerlabólga í kviðarholi
komi í kjölfar gegnumsmjúgandi áverka, líffæra-
rofs eða eftir skurðaðgerð á kviðarholslíffærum
(28). Botnlangabólga, sérstaklega með rofi, er
algeng orsök og er talin tengjast allt að 65% allra
Actinomyces sýkinga í kviðarholi og er hægri
mjaðmargrófin þess vegna algengur sýkingarstað-
ur (7).
Þrálátri geislagerlabólgu er auðvelt að rugla
saman við aðra sjúkdóma á borð við berkla,
amöbusýkingu, þráláta botnlangabólgu, Crohns
sjúkdóm eða krabbamein í nærenda digurgirn-
is (coecum) (6, 29). Actinomyces getur valdið
sýkingu í lifur sem erfitt getur verið að greina
frá krabbameini (30). í uppgjöri á 181 tilfelli af
Actinomyces sýkingum var lifur sýkt í 5% tilfella
(17). Jafnframt getur sýkingin komið fram í gall-
göngum (31). Geislagerlabólga getur valdið þreng-
ingu í endaþarmi, ígerðum í kringum endaþarm
eða fistilmyndunum (6) sem jafnvel geta opnast
í þvagblöðru (32). Sýkingin getur einnig komið
fram í þvagfærum þar sem hún getur valdið rennsl-
ishindrun í þvagleiðurum (33, 34) og orsakað
vatnsnýra (35).
Geislagerlabólga í grindarholi
Actinomyces sýkingar í grindarholi eru taldar
sjaldgæfar (36). í úttekt sem gerð var á Strong
Memorial sjúkrahúsinu í Bandaríkjunum á nær
7000 innlögnum vegna grindarholsbólgu á árunum
1952-1972 voru einungis tveir sjúklingar greind-
ir með sjúkdóm af völdum Actinomyces (37).
Vísbendingar eru þó um að algengi þessa sjúk-
dóms kunni að vera að aukast (38). Actinomycosis
í grindarholi er fágætari sýking í körlum en í
konum, en lýst hefur verið sýkingum í pung (39,
40) og blöðruhálskirtli (41). Áður var talið að
sjúkdómur í grindarbotni væri oftast útgenginn
frá sjúkdómi í kviðarholi en síðustu áratugi hefur
notkun getnaðarvarnalykkju verið tengd þessu
vandamáli í vaxandi mæli (37, 42, 43). Almennt
er talið að legholið sé laust við bakteríur (44,45),
en sýnt hefur verið fram að ísetning lykkju sýkl-
ar legholið tímabundið (46, 47). Rannsóknir frá
áttunda áratugnum, þar sem konur með lykkju
voru bornar saman við konur án hennar, bentu
til að um 3-8% kvenna með lykkju væru sýklaðar
með Actinomyces, en engar konur án lykkju (48,
49). Langoftast eru þessar konur einkennalausar.
Ekki þarf að gefa sýklalyf eða fjarlæga lykkju hjá
einkennalausum sjúklingi með jákvæða ræktun
(36). Þrátt fyrir þetta hlýtur þó að teljast öruggt
að sýklun legholsins vegna lykkjunnar hljóti vera
mikilvæg forsenda Actinomyces sýkingar í grind-
arholi (7). Hættan eykst eftir því sem lykkjan er
lengur til staðar í leginu (50, 51). Allar tegundir
getnaðarvarnalykkja hafa verið tengdar sýkingum
í grindarholi (51).
Klínísk birtingarmynd geislagerlabólgu í grind-
arholi er oftast hægfara og einkennist af kvið-
verkjum, hita, þyngdartapi og útferð frá leggöng-
um (7). í tilfellaröð frá 2005 var algengasta kvörtun
sjúklinga kviðverkir (35). í annarri tilfellaröð þar
sem skoðuð voru 92 tilfelli af ígerðum af völdum
geislagerlabólgu sem tengdust notkun lykkjunnar
kvörtuðu 85% kvennanna undan kviðverkjum,
60% voru með hita, þyngdartap hafði átt sér stað
hjá tæpum helmingi þeirra og útferð var til staðar
hjá fjórðungi kvennanna (51). Tölvusneiðmynd af
geislagerlabólgu í grindarholi sýnir gjarnan þéttar
fyrirferðir sem hlaða upp skuggaefni eða blöðru-
kenndar þykkveggja fyrirferðir (35) eins og raunin
var í því tilfelli sem hér var Iýst. Greining fæst
sjaldnast nema eftir að skurðaðgerð hefur verið
framkvæmd og sýktur vefur fjarlægður (51,52).
Æxlisvísar í grindarholssjúkdómum
Æxlisvísar geta verið gagnlegir í greiningu krabba-
meina, eftirliti með sjúkdómsgangi, geta spáð fyrir
um endurkomu sjúkdóms og gagnsemi meðferðar
(53). Fjölmörgum æxlisvísum hefur verið lýst í
tengslum við mismunandi krabbamein.
CA 125 er hækkað í 80% sjúklinga með eggja-
stokkakrabbamein (54, 55). CA 125 getur einnig
verið hækkað við góðkynja sjúkdóma í grindarholi,
til dæmis blöðrur í eggjastokkum, ígerð í eggjaleið-
urum, grindarholsbólgu og legslímuflakk (56).
CEA er oft hækkað hjá sjúklingum með rist-
ilkrabbamein (53) enda framleitt af 90% slíkra
krabbameina (57). CEA getur einnig verið hækk-
að hjá sjúklingum með góðkynja sjúkdóma í ristli
(58).
CA 19-9 er æxlisvísir sem oft er hækkaður í rist-
il- og briskrabbameinum (53). Jafnframt er þekkt
að CA 19-9 getur verið hækkað í krabbameinum
sem gengin eru út frá gallvegum (59). CA 19-9
getur einnig verið hækkað í langvinnri bris- og
gallblöðrubólgu (60). Almennt er talið að æxlisvís-
ar henti illa til skimunar illkynja sjúkdóma þar sem
næmi þeirra og sértæki er lágt (53,60,61).
Meðferð
Meðferð á Actinomyces sýkingum byggir að miklu
leyti á notkun penicillíns en tilkoma þess gerbreytti
gangi sjúkdómsins. Nauðsynlegt er að meðhöndla
með háum skömmtum og tii langs tíma (7). Það
er vegna þess að erfitt er að ná hárri þéttni lyfs-
ins í trafkenndum og æðalitlum sýktum vef (15).
Enda þótt lilið sé á penicillín sem kjörlyf í meðferð
Læknablaðið 2007/93 483