Vísbending - 24.12.2012, Blaðsíða 8

8
breytti heiti á bók án þess að ræða við höfundinn.xv Höfundur titilsins
hefur ekki gefið sig fram. Sennilega hefur hann verið nýbúinn að lesa
bók Wernicks, sem áður var sagt frá, en það segir ekki mikið. Flestir
góðir hægrimenn voru í bókaklúbbi Almenna bókafélagsins. Þorstein
Pálsson minnir að hugmyndin hafi komið frá útbreiðslu- og
áróðursnefnd flokksins, en honum og öðrum sem komu að gerð
stefnunnar fannst hún eiga vel við.xvi Á fundi frambjóðenda flokksins
gerði Gunnar Thoroddsen athugasemd við nafnið en umræður
virðast ekki hafa verið miklar.xvii
Þjóðviljinn sneri snilldarlega út úr yfirskriftinni: ,,Íhaldið hefur í
hótunum. Leiftursókn gegn lífskjörum. Boðar óhefta markaðshyggju
og erlenda stóriðju.“ Til hliðar var á forsíðunni sama myndin af
forystu Sjálfstæðisflokksins og framan á Morgunblaðinu sama
dag. Leiftursóknarvígorðið mátti skilja þannig að aðgerðirnar yrðu
harkalegar. Geir Hallgrímsson sagði líka á blaðamannafundi þegar
tillögurnar voru kynntar að fólk yrði að færa fórnir um hríð til þess
að árangur næðist. Andstæðingar Sjálfstæðisflokksins gerðu sitt
til þess að ýta undir þennan skilning. Steingrímur Hermannsson,
formaður Framsóknarflokksins, sagði að hér væri á ferðinni
ómenguð kreppustefna. Guðmundur J. Guðmundsson, formaður
Verkamannasambandsins, sagði að 10-20 þúsund manns myndu flýja
land ef stefnan kæmi til framkvæmda.xviii Mörgum þótti líkingin við
hernað ósmekkleg. Kannski minntust sumir þess líka að leiftursóknir
Þjóðverja dugðu þeim ekki lengi. Sjálfstæðisflokkurinn sneri fljótt í
vörn.
Jónas Haralz sagði í Morgunblaðinu 28. nóvember: ,,Ég hefi
orðið var við, að titillinn ,,leiftursókn“, sem varð fyrir valinu sem
nafngift stefnuskrár Sjálfstæðisflokksins, hefur orðið ýmsum
ásteytingarsteinn. Með þessu vali var auðsjáanlega ætlunin að leggja
sem mesta áherzlu á skilning flokksins á mikilvægi þess tvenns,
að sóknin gegn verðbólgunni yrði að sitja í fyrirrúmi fyrir öðru og
sóknina yrði að hefja með snörpu átaki. Á hinn bóginn hefur nafngiftin
óneitanlega á sér nokkurn áróðursblæ og getur vakið hugmyndir sem
ekki eru í neinu samræmi við orð og anda stefnuskrárinnar sjálfrar.
Þær hugmyndir eru aðallega tvær. Önnur hugmyndin er sú, að unnt
sé að vinna bug á verðbólgunni í eitt skipti fyrir öll. Leiftursókn, og
svo er öllu lokið. Þessu fer að sjálfsögðu víðs fjarri ... Hin hugmyndin
er, að viðureignin við verðbólguna verði sársaukalaus, af því að hún
gerist með skjótum hætti. Þessu fer einnig víðs fjarri. Verðbólga
verður ekki hamin án sársauka og fórna“. xix
Frambjóðendur Sjálfstæðisflokksins úti um land lentu sumir í basli
við að verja stefnuna á fundum og nokkrir reyndu það ekki einu sinni.
Sjálfsagt hafa margir hverjir verið hálfvolgir í stuðningi við tillögurnar.
Guðmundur Magnússon segir að margir þingmenn flokksins hafi
ekki getað hugsað sér vaxtafrelsi eða gjaldeyrisfrelsi, hafi raunar
talið það hálfgeggjaðar hugmyndir. Lækkun ríkisútgjalda hafi verið
eitur í beinum þeirra sem voru í framboði utan suðvesturhornsins.
Geir Hallgrímsson, formaður flokksins, hafi hins vegar verið með á
nótunum og viljað hafa skýra stefnu.xx
Í opnuauglýsingu sem birtist í Morgunblaðinu 29. nóvember er
stefnan farin að minna á hefðbundinn loforðalista. Þar er að vísu
talað um leiftursókn gegn verðbólgu og niðurskurð ríkisútgjalda, en
einnig er rætt um atvinnu fyrir alla, nýja sókn í atvinnumálum með
nýtingu innlendrar orku, 15.000 ný störf, lægri vexti, lægri skatta og
bundið slitlag á alla helstu vegi á næstu 10 til 15 árum. Þá er búið að
bæta í pakkann 80% húsnæðislánum fyrir þá sem byggja eða kaupa
í fyrsta sinn, en það var margfalt það sem þá var í boði. En þessi
áherslubreyting nægði ekki Sjálfstæðisflokknum til sigurs. Flokkurinn
vann mun minna á í kosningunum í desember en flokksmenn höfðu
vonað. Hann fékk 21 þingmann, einum fleira en í ósigrinum mikla
árinu áður, tveim fleiri ef Eggert Haukdal er talinn með, en hann bauð
kæmi ríkisvaldið yfirleitt ekki að því borði. Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn stefndu líka að meira frelsi í verðlagsmálum
en báðir vildu fara hægar í sakirnar en sjálfstæðismenn. Hvorugur
flokk-urinn lagði hins vegar til að vextir réðust á markaði.
Alþýðuflokkurinn vildi skylda Seðlabankann til þess að ákveða
raunvexti, sem væru yfir núlli. Framsóknarmenn töluðu um að
skammtímavextir ættu að vera í samræmi við verðbólgu en lögðu
mest upp úr því að koma á verðtryggingu lána.ix
Þegar stjórnvöld ákváðu hámarksverð og -vexti var erfitt fyrir
fyrirtæki að freista viðskiptavina með hag-stæðari kjörum en annars
staðar voru í boði. Viðskipti réðust á annan hátt en nú.
Stjórnmálaskoðanir og stétt réðu miklu um hvar verslað var.
Framsóknarmenn skiptu við kaupfélagið, verslunarmenn lögðu
sparifé sitt í Verslunarbankann, sjálfstæðismenn keyptu bensínið hjá
Shell. Borgaraleg öfl stofnuðu Almenna bókafélagið til að skapa
mótvægi við bókaútgáfu vinstri manna. Klúbbbók októbermánaðar
1979 var annað bindið í ritröð um heimsstyrjöldina síðari. Þetta var
Leifturstríð eftir Robert Wernick. Eins og nafnið benti til fjallaði
bókin um það þegar skriðdrekar Þjóðverja og aðrar vígvélar ruddust
með ógnarhraða yfir grannlöndin í upphafi stríðsins. Bókin var 208
blaðsíður, í stóru broti og prýdd mörgum myndum. Hún var þýdd úr
ensku og nefndist á frummálinu Blitzkrieg.
Leiftursókn eða endurreisn?
Stefnuskráin sem Sjálfstæðisflokkurinn lagði fram fyrir
desemberkosningarnar 1979 var að sumu leyti í sama anda og
efnahagsstefna flokksins frá því um vorið. Verðlag skyldi gefið frjálst
og vextir og gjaldeyriskaup sömuleiðis. Ríkisútgjöld yrðu skorin
niður um rúm 10%. Lagt var til að allir útgjaldaliðir fjárlaga yrðu
endurskoðaðir frá grunni og sjálfvirk útgjöld stöðvuð. Niðurgreiðslur
á búvörum yrðu lækkaðar og hluta þeirra breytt í tekjutryggingu til
láglaunafólks. Atvinnufyrirtækjum í eigu ríkisins skyldi breytt í
hlutafélög og þau seld. Verklegar framkvæmdir ríkisins yrðu boðnar
út. Þá yrðu ,,skattar vinstri stjórnarinnar“ felldir niður. Gengissig
krónunnar yrði stöðvað. Lög um vísitölutryggingu launa yrðu
afnumin og opnuð ,,leið til frjálsra samninga um launakerfi er leiði
síður til víxlhækkana.“ x Með þessu átti að stöðva verðbólguna, sem
var 40-60% um þessar mundir.
Aðrar aðgerðir voru hugsaðar sem mótvægi gegn samdrætti í
framleiðslu og atvinnu og þær voru síður ,,í anda frjálshyggju“:
Átak í vegagerð og tvær stórvirkjanir á kjörtímabilinu. Yfirskriftin
sem lagt var upp með minnti á efnahagsstefnuna frá því um
vorið: Endurreisn. Þetta var um leið skírskotun í Viðreisnina,
stefnuskrána sem Viðreisnarstjórnin var kennd við á sínum tíma.
Guðmundur Magnússon var formaður efnahagsnefndar flokksins.
Hann var aðalhöfundur stefnunnar, þótt forystumenn flokksins
og samnefndarmenn hefðu þar einnig áhrif. Þá um vorið hafði
hann verið kjörinn háskólarektor. Í kosningabaráttunni var honum
borið það á brýn að hann væri hægrimaður. Ekki þótti við hæfi að
bendla háskólarektor við svo pólitískt plagg.xii Því hefur ekki áður
komið fram að hann væri höfundurinn. Ýmsir aðrir voru nefndir til
sögunnar sem höfundar stefnunnar. Meðal þeirra var Jónas Haralz,
en það kom í hans hlut að fylgja henni eftir. En hann sagði frá því í
Morgunblaðsgrein fyrir kosningarnar að hann hefði verið erlendis
þegar stefnan var undirbúin og frá henni gengið. Hann hefði því
ekki komið að henni nema á allra fyrstu stigum.xiii Og af nafninu
sem stefnunni var valið á endanum voru þeir báðir alsaklausir.
Guðmundi var brugðið þegar hann sá yfirskriftina yfir þvera
forsíðu Morgunblaðsins að morgni 9. nóvember 1979: Leiftursókn
gegn verðbólgu.xiv Honum þótti þetta jafnast á við að útgefandi