Vísbending - 24.12.2012, Síða 25

25
Fúnir húskofar eða fjársjóður
Á áttunda áratugnum var þessi látlausa húsaþyrping í eigu Hafnarsjóðs
Ísafjarðar og þótt eitt og annað væri geymt í hinum fornu húsum þá
höfðu þau ekkert sérstakt hlutverk. Ef gerð hefði verið könnun á
viðhorfum bæjarbúa á þessum tíma er ekki víst á hvern veg afstaða
þeirra til verndunar eða förgunar húsanna hefði fallið. Sú skoðun
að þessir gömlu húskofar tepptu mikilvægar byggingarlóðir átti
víða hljómgrunn og duglegir athafnamenn voru þá eins og nú ávallt
reiðubúnir með jarðýtuna og gröfuna.
En meðal áhrifamanna í bænum áttu gömlu húsin í Neðstakaupstað
vini og velunnara sem gerðu sér skýra grein fyrir því að þarna á
eyraroddanum var fjársjóður sem óx að verðgildi með hverju ári sem
leið án þess að honum væri fargað.
Árið 1975 steig bæjarstjórn Ísafjarðar fyrstu skrefin í átt til
friðunar en þá voru verslunarhúsin í Neðstakaupstað og íbúðahúsið í
Hæstakaupstað friðuð til þess að forða þeim frá eyðileggingu. Tveimur
árum síðan hófst svo viðgerð Faktorshússins í Neðstakaupstað en það
var verst farið. Það var svo 1978 sem komið var á laggirnar sérstakri
húsafriðunarnefnd á Ísafirði.
með risaverkefni í fanginu
Bæjarstjórnin fól húsafriðunarnefndinni að annast framkvæmd
viðgerða á friðuðum húsum. Nefndinni var einnig falið að afla fjár
til verksins og má segja að hún hafi þannig fengið þetta risaverkefni
í fangið.
Húsafriðunarnefndin var skipuð þremur mönnum, tveimur sem
bæjarstjórnin skipaði og einum fulltrúa Sögufélags Ísfirðinga. Þetta
voru þeir Gunnar Jónsson, oft kallaður Gunnar í Brunabót, og Jón
Páll Halldórsson, en þeir voru skipaðir af bæjarstjórn, og þriðji
maðurinn var Guðmundur Sveinsson frá Góustöðum, sem var fulltrúi
Sögufélagsins.
Jón Páll var á þessum tíma forstjóri hraðfrystihússins Norður-
tangans sem var einn fjölmennasti vinnustaður Ísafjarðar. Jón Páll
var ekki kallaður neitt sérstakt til auðkennis, hvorki kenndur við
vinnustað sinn eða foreldra eins og þó var svo algengt á Ísafirði á
þessum árum. Kannski var það vegna þess að það var aðeins einn
Jón Páll Halldórsson. Frá upphafi var Hjörleifur Stefánsson arkitekt
nefndinni til ráðuneytis og má segja að hann hafi vakað yfir verkinu,
en hann mældi húsin upp, gerði uppdrætti og verklýsingar.
Húsafriðunarnefndin starfaði óbreytt í rúmlega 20 ár og varð mjög
mikið ágengt. Eina breytingin sem var á henni gerð var að við fráfall
Guðmundar Sveinssonar tók Ásgeir S. Sigurðsson sæti hans.
Næstu árin var svo unnið við húsin í Neðstakaupstað eftir því
sem fjármunir leyfðu. Árið 1979 og 1990 veitti bæjarstjórn ekkert fé
til verkefnisins og þá lágu framkvæmdir niðri bæði árin. 1980 var
svo hafist handa á ný. Þá var völundurinn Arnór Stígsson frá Horni
ráðinn til starfa við smíðina og starfaði hann að verkinu næstu 20
árin. Jafnframt var Jóni Sigurpálssyni, safnstjóra byggðasafns, falin
umsjón með verkinu og framkvæmdum á svæðinu.
Viðgerð Faktorshússins lauk 1984 og þá sneru menn sér að
Turnhúsinu sem var mjög illa farið eftir áratuga notkun sem
saltfiskverkunarhús og þurfti mjög að rétta veggi og endurnýja mikið
í húsinu. Sjóminjadeild Byggðasafns Vestfjarða var formlega opnuð í
Turnhúsinu á sjómannadaginn 1988.
Árið eftir hófst svo viðgerð Tjöruhússins. Þar komu Strandamenn
aftur við sögu því Pétur Guðmundsson í Ófeigsfirði vann allan
plankavið til viðgerðarinnar úr rekaviði af Ströndum. Framkvæmdum
lauk við Tjöruhúsið 1995 og þar er nú einn vinsælasti veitingastaður
landsins. Þegar framkvæmdum lauk við Tjöruhúsið var hafist handa
við Krambúðina og margvíslegar endurbætur gerðar á henni.
Þegar framkvæmdir við verslunarhúsin í Neðstakaupstað höfðu
staðið í 16 ár nam kostnaður 15 milljónum á verðlagi hvers árs og
hlutur bæjarsjóðs Ísafjarðar var 43%. Annað tókst að fjármagna
með styrkjum frá ríkissjóði, Þjóðhátíðarsjóði, Húsafriðunarsjóði og
Byggðasjóði. Naut nefndin ómældrar velvildar allra þessara aðila.
gömlu húsin setja svip á bæinn
Þegar aðkomumaður lítur yfir Eyri við Skutulsfjörð 35 árum eftir að
nefndin hófst handa sést fljótlega að eitt af því sem gefur Ísafirði það
yfirbragð lítillar stórborgar sem hann hefur eru gömlu húsin. Stolt og
prýði Ísafjarðar í dag er vandlega uppgerður Neðstikaupstaður þar
sem sjóminjasafn og einn af vinsælustu veitingastöðum landsins í
Tjöruhúsinu draga að sér ferðamenn í þúsundatali.
Allt hefur áhrif og þótt áminnst húsfriðunarnefnd hafi einungis
starfað að endurbyggingu og varðveislu Neðstakaupstaðar þá hafa
margvíslegar aðgerðir fylgt í kjölfarið og breytt ásýnd Ísafjarðar til
hins betra.
Í miðjum kaupstaðnum standa svo tvö hús allgömul verslunarhús
frá 1873 og faktorshús frá 1788 sem tilheyra Hæstakaupstað. Bæði
þessi hús hafa verið gerð upp og í faktorshúsinu er starfræktur
veitingastaður og gisting.
Edinborgarhúsið rétt við höfnina, sem áður var vörugeymsla og
fiskverkunarhús, hýsir nú upplýsingaskrifstofu, veitingastað og
menningarmiðstöð og er sannkölluð bæjarprýði. Gamla sjúkrahúsið,
sem Guðjón Samúelsson teiknaði og var byggt árið 1925, hefur
fengið nýtt líf. Þar er nú bókasafn, skjalasafn og sýningarsalur og
forkunnarfagurt húsið laðar til sín þverskurð af ísfirsku samfélagi dag
hvern.
Í bláa húsinu við Túngötu ólst upp forseti Íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson.
Húsasamstæðan við Hafnarstræti 2 er í svokölluðum Jugend-stíl og
gefur miðbæ Ísafjarðar einstakt yfirbragð.