Vísbending - 24.12.2012, Síða 27

27
niður hægt og rólega því þau fengu takmarkað eða ekkert viðhald.
Við leituðum í hina og þessa sjóði eftir fé til endurbótanna en satt að
segja var nokkuð á brattann að sækja í þessum efnum og fyrstu árin
gerðist ekki mjög mikið. En við héldum alltaf dampi.“
Þess er skylt að geta að bæjarrústir Helga Hrólfssonar er
bæjarhóllinn á túninu við gamla sjúkrahúsið nálægt þeim stað þar sem
styttan af sjómönnunum með netið stendur.
Hugmynd sem smitar út frá sér
- En áttu þessar hugmyndir upp á pallborðið hjá öllum á þessum
tíma? „Nei, þótt ótrúlegt megi virðast urðu ýmsir til þess að segja við
okkur að við værum að koma í veg fyrir að hreinsað yrði til á lóðum á
hafnarsvæðinu sem mætti nýta undir arðbæra atvinnustarfsemi.“
Hvort sem það er tilviljun eða ekki þá voru allir meðlimir
húsfriðunarnefndarinnar í Rotaryklúbbnum og Jón Páll og Gunnar í
stjórn hans þegar þetta var. Kannski var einhver fótur fyrir því sem
sagt var á götunum á Ísafirði á þessum árum að bæjarstjórnin væri
ágæt en þeir sem raunverulega réðu í bænum væru auðvitað Jón Páll
og Gunnar í Brunabót.
„Sjálfsagt er rétt að þetta starf í Neðstakaupstað hafi smitað út frá
sér. Þegar menn sáu hvað þetta tókst vel þá var farið að taka í gegn hin
og þessi hús í bænum sem áður var farið að hnigna,“ segir Jón Páll.
Húsaþyrpingin í Neðstakaupstað á enn eftir að taka einhverjum
breytingum þegar byggt verður nýtt hús rétt við gömlu húsin
en þar á Byggðasafn Vestfjarða að vera til húsa og kallast á við
Sjóminjasafnið í Turnhúsinu. Búið er að steypa grunn hússins og
reisa hluta þess sem Hjörleifur Stefánsson arkitekt hefur teiknað en
Hjörleifur er einn helsti sérfræðingur Íslands þegar kemur að gömlum
húsum og endurbyggingu þeirra. Hann hefur unnið mikið með
Húsafriðunarnefnd Ísafjarðar að endurreisninni í Neðsta.
Gömlu verslunarhúsin í Neðstakaupstað eru elstu samstæðu
verslunarhús sem enn standa á Íslandi og sem heild eiga þau sér enga
hliðstæðu lengur. Víða um land voru reist verslunarhús, pakkhús og
íbúðarhús á svipuðum tíma en fá hafa bjargast frá eyðileggingu. Þetta
sýnir ef til vill betur en annað hve einstakan fjársjóð Ísfirðingar og
þjóðin öll á í þessum gömlu húsum.
Þau sem ekki tókst að bjarga
- En misstu Ísfirðingar af mörgum húsum sem hefði átt að friða?
„Ekki held ég að það hafi verið. Mér kemur helst í hug Naustið í
Hæstakaupstað sem Björgvinjarmenn byggðu. Meðan eldstó var í
hverju herbergi kom fyrir að hús brunnu og nokkur falleg hús hurfu
í slíkum óhöppum hér eins og annars staðar. Mesta eftirsjáin var
auðvitað í Felli.“
Fell var sérlega fallegt og reisulegt hús, eitt hið stærsta á Ísafirði,
með turnum og útskotum. Það stóð við Hafnarstræti á Ísafirði og setti
mikinn svip á aðalgötuna. Fell brann til kaldra kola í byrjun júní árið
1946 og létust fimm manns í brunanum.
- En ertu sáttur við þær breytingar sem hafa orðið á
svipmóti bæjarins sem hafa orðið með nýbyggingum sunnan
Hafnarstrætis síðustu 20 árin? „Já, mér finnst þetta hafa tekist
tiltölulega vel. Ísafjörður er einn fárra bæja af þessari stærð sem á
torg eins og Silfurtorgið. Mér finnst hafa tekist vel að loka því. Sumir
eru ósáttir við hvernig útsýnið yfir Pollinn var tekið af torginu með
hótelinu en ég er ekki sammála því.
Bæjarstjórnin var hófsöm þegar verið var að leyfa byggingar
við Pollgötuna. Að vísu má vel segja að húsið þar sem Neisti stóð
sé óþarflega stórt en þá var kyrrstaða hér í atvinnulífinu og þá er
bæjarstjórnin oft viljugri en ella til að leyfa stórar byggingar.“
gamla sjúkrahúsið er gimsteinn
Jón Páll segist vera sérlega ánægður með breytinguna á gamla
sjúkrahúsinu í bóka- og skjalasafn.
„Það var mjög gott að hugmyndir um að breyta húsinu í
elliheimili náðu ekki fram að ganga. Þá hefði þurft að saga niður
veggi innanhúss, breikka dyr eða gera lyftustokk. Núverandi
starfsemi sómir sér einkar vel í húsinu og gæðir það lífi. Um tíma
áður en bygging nýja sjúkrahússins var hafin sáust hugmyndir að
viðbyggingum við gamla sjúkrahúsið sem hefðu eyðilagt svip þess
algjörlega. Það stóð til að byggja rana eða lága byggingu ofan frá
Túngötu alveg að húsinu og annan rana niður að kirkjugarði. Sem
betur fer varð ekki af því.“
Jón Páll hefur á langri ævi séð miklar breytingar á ísfirsku
samfélagi, ekki síður en þjóðfélaginu í heild.
„Þegar ég var að alast upp hérna voru gerðir út afar margir bátar
og þá voru yfir 200 manns sem höfðu sjómennsku að atvinnu.
Eftir stríðið var farið að byggja hér upp öfluga fiskvinnslu sem
setti mikinn svip á bæinn alveg til loka 20. aldar. Ég hygg að
óhætt sé að segja að Ísfirðingar hafi verið í fremstu röð bæði í
botnfiskvinnslu og rækjuiðnaði. Á þessu er orðin mikil breyting
og annar atvinnurekstur hefur tekið við. Ísafjörður er ekki lengur
fiskiðnaðar- og útgerðarbær. Hér búa ekki lengur 200 sjómenn en
breytingin er eðlileg. Með aukinni tækni hefur störfum fækkað í
fiskiðnaði eins og landbúnaði.
Þegar ég fór fyrst að starfa við togaraútgerð á dögum Ísborgarinnar
voru 30 manns í áhöfn. Á fyrstu árum skuttogaranna voru þeir að
veiða ríflega 4000 tonn á ári með 15 manna áhöfn. Nú eru þessi
hraðfiskibátar að bera að landi gífurlegan afla yfir sumarið með fáum
mönnum.
Hér á Ísafirði hefur fjölbreytni í atvinnulífinu aukist mjög mikið
sem er af hinu góða. Hér var einu sinni verslun á hverju götuhorni og
kaupmennirnir bjuggu hér en nú eru hér tvær matvöruverslanir, önnur
í eigu Keflvíkinga og hin í eigu einhverra sem enginn veit hverjir eru.
Hér hefur nú verið menntaskóli í 40 ár og komið hingað
háskólasetur og mikill fjöldi sem stundar fjarnám gegnum þessar
stofnanir.“
Jón Páll er hættur beinum afskiptum af húsfriðunarmálum á Ísafirði
en á stuttri ökuferð um bæinn er fljótheyrt að ekki einasta kann hann
utanbókar sögu flestra húsa sem merk geta talist heldur hefur hann
fastar skoðanir á því hver ættu að vera næstu verkefni þeirra sem tekið
hafa við kyndlinum.
Við ökum niður í Neðsta og margt ber á góma á leiðinni.
Þarna er húsið sem var flutt frá Stekkeyri í Hesteyrarfirði, þarna
er minnisvarðinn um Ásgeir kaupmann eldra sem var reistur
við sumarbústað Stigsrud skipstjóra inni á Uppsalaeyri og var
fallinn í gras þegar Jón Páll og félagar hans tóku og fluttu út í
Neðstakaupstað.
Við reynum að horfa inn í framtíðina því undir snjónum undir
fótum okkar leynist húsgrunnur. Þar skal rísa nýbygging í líkingu
við Tjöruhúsið og tengjast næsta húsi en saman munu þau hýsa
byggðasafn Vestfjarða og mynda skjól fyrir torgið milli gömlu
húsanna. Þar sér Jón Páll fyrir sér að fram muni fara útiskemmtanir
og samkomur í átjándu aldar sviðsmynd. Það er flókið og erfitt
verkefni að teikna hús sem á að byggja við hliðina á einu samstæðu
verslunarhúsa frá tímum dönsku einokunarkaupmannanna sem enn
standa á Íslandi. Það hefur Hjörleifur Stefánsson gert og fyrra húsið
eftir teikningu hans reis 2005 og kannski verður byggt áfram næsta
sumar.
„Ég veit ekki hvað verður. Ég fékk þann heiður að taka fyrstu
skóflustunguna að þessari viðbót en svo kemur það í hlut annarra að
taka við,“ segir Jón Páll að lokum. V