Þjóðlíf - 01.10.1987, Qupperneq 20

ERLENT
Síðastí fanginn í Spandau
Daudi Rúdolfs Hess og umræöur
um nasismann í Vestur-Þýskalandi
ÞEGAR ÞAU TÍÐINDI bárust þann 17.
ágúst síðastliðinn, að Rúdolf Hess, fyrrum
staðgengill og trúnaðarmaður Adolfs Hitl-
ers, væri horfinn til feðra sinna, safnaðist
hópur fólks saman fyrir framan herfangelsi
Bandamanna í hverfinu Spandau í Vestur-
Berlín, til að minnast hins látna. Nokkrir
báru logandi kerti, en aðrir reyndu að
smjúga gegnum varnarvegg lögreglunnar til
að leggja blóm við fangelsisdyrnar. Um líkt
leyti efndu hópar nýnasista til útifunda víðs
vegar um Vestur-Þýskaland, til að votta hin-
um látna nasistaforingja virðingu sína. Enda
þótt hér væri um fámenna hópa að ræða, ollu
þessar uppákomur töluverðu fjaðrafoki,
ekki síst vegna þess, hve fjölmiðlar gerðu
þeim rífleg skil.
Það kom reyndar ekki á óvart, að dauði
Rúdolfs Hess skyldi valda uppnámi í Vestur-
Þýskalandi. Allt frá því að herdómstóll
Bandamanna í Núrnberg dæmdi Hess til ævi-
langrar fangelsisvistar þann 30. september
1946, hafa skoðanir verið skiptar um rétt-
mæti þessa dóms. Eftir að síðustu samfangar
Rúdolfs .Hess, Baldur von Schirach, „æsku-
lýðsleiðtogi" Hitlers og Albert Speer, her-
málaráðherra nasista, losnuðu úr haldi fyrir
20 árum, hafa verið uppi háværar raddir um,
að Hess yrði látinn laus. Bretar, Frakkar og
Bandaríkjamenn voru reyndar löngu búnir
að fallast á að náða Hess, en Sovétmenn
sögðu þvert nei. í heila tvo áratugi var
Rúdolf Hess því eini fanginn í fangelsinu í
Spandau, sem upphaflega var byggt til að
hýsa 600 misindismenn. Varðsveitir Banda-
manna skiptust á um að gæta fangans og það
er ekki orðum aukið, að Hess hafi verið
,,dýrasti“ fangi, sem um getur í sögunni.
Annað, sem gerði það að verkum, að
dauði hans vakti sýnu meiri athygli en efni
stóðu til, var sá óþarfi skollaleikur, sem á
eftir fylgdi. í fyrstu var tilkynnt, að Hess
hefði látist á bresku hersjúkrahúsi. Því næst
létu yfirmenn breska hersins þau boð út
ganga, að hann hefði dáið í fangelsinu í
Spandau og daginn eftir barst sú fregn, að
Hess hefði kyrkt sig með rafmagnsvír í
fangelsisgarðinum. Þessi hringlandi varð til
þess að kynda undir þeim orðrómi, að Hess
hafi verið komið fyrir kattarnef. Til að
komast að hinu sanna óskuðu ættingjar og
verjandi Hess eftir því, að lík hans yrði krufið
öðru sinni á sjúkrahúsi í Múnchen og það var
ekki fyrr en að lokinni þeirri krufningu, að
þeir töldu fyrrnefndan orðróm tilhæfulaus-
an. Bandamenn höfðu talið rétt að verða við
þeirri ósk ættingja Hess, að hann yrði borinn
til hinstu hvíldar í grafreit fjölskyldu sinnar í
bænum Wunsiedel í Bæjaralandi. Þegar leið
að útfarardeginum flykktust ungir nýnasistar
í hópum til bæjarins, svo ættingjarnir sáu
þann kost vænstan að söðla um oggrafa líkið
á laun í ónefndum kirkjugarði. Enda var ein-
sýnt, að bærinn Wunsiedel hefði að öðrum
kosti orðið eins konar pílagrímsstaður ný-
nasískra hópa.
• Sigraði loks með dauðanum.
Spandau, sem að lokinni 40 ára fangelsisvist
greip til þess örþrifaráðs á tíræðisaldri að
svipta sig lífi?
Rúdolf Hess fæddist í Egyptalandi, þar
sem faðir hans stundaði kaupsýslu, árið
1894. Eftir að hafa barist á vígvöllum fyrri
heimsstyrjaldar, lagði hann stund á hag-
fræðinám við háskólann í Múnchen. Að
loknu námi var hann um skeið aðstoðarmað-
ur prófessorsins og hershöfðingjans fyrrver-
andi, Karls Haushofers. Árið 1920 komst
hann í kynni við nýstofnaðan flokk þýskra
þjóðernissinna (NSDAP) og hlýddi á ungan
ræðumann þylja yfir flokksbræðrum sínum á
bjórkrá í Múnchen. Málflut/iingur þessa
unga ræðumanns, sem hét Adolf Hitler,
heillaði Hess svo mjög, að hann ákvað á
samri stundu að fylgja honum út á vígvöll
þjóðfélagsbaráttunnar. Rúdolf Hess gekk í
nasistaflokkinn og varð í senn eldheitur að-
dáandi og hægri hönd Adolfs Hitlers. Hann
átti drjúgan þátt í að kynda undir persónu-
dýrkun og blindri ást á foringjanum. Eftir
hina misheppnuðu nóvemberuppreisn
nasista í Múnchen 1923 sat hann um tíma
með Hitler á bak við lás og slá í bænum
Landsberg. Sagan segir, að þar hafi þeir fél-
agar í sameiningu lagt drög að þeirri víð-
frægu ritsmíð Hitlers „Mein Kampf“. Það
eru að vísu áhöld um það, hversu mikið Hess
hafi lagt af mörkum til umræddrar bókar.
Sumir halda því fram, að hann hafi einungis
verið í hlutverki skrifarans, en aðrir telja
fullvíst, að hann hafi hjálpað foringjanum að
klambra textanum saman.
Eftir að þeir Hitler og Hess voru lausir úr
fangelsinu í Landsberg, varð Hess nánasú
samstarfsmaður og hirðsveinn foringjans.
Hann ferðaðist um og boðaði löndum sínum
„fagnaðarerindi" nasismans, sem einkum
fólst í skýlausri auðmýkt og undirgefni við
og varðveist hafa á myndböndum þeirra tíma
má helst ráða, að hann hafi litið á Ado.t
Hitler sem endurlausnara Þjóðverja og
mannkynsins alls. Hitler var að sjálfsögðu
snortinn af hástemmdri hrifningu félaga sms
og samherja. Þann 21. apríl 1933 tilnefnú'
hann Hess sem staðgengil sinn í hásæn
Nasistatlokksins og veitti honum umboð ti
að taka ákvarðanir í málefnum flokksins '
sínu nafni. í desember sama ár hygldi foring'
inn vini sínum enn betur og gerði hann a
ráðherra án sérstaks ráðuneytis. Þar me
fékk Hess aðstöðu til að vega og meta gerðn
annarra ráðherra. Síðar veitti Hitler honum
umboð til að hafa hönd í bagga með skipaI1
háttsettra embættismanna.
Þrátt fyrir alla velvild Hitlers í garð þcsS“
staðgengils síns virðist hann hafa haft t'11,
álit á forystuhæfileikum Hess, þegaf
reyndi. Smám saman gerðust ýmsir aðrir, s'°
sem Goebbels, Himmier og Bormann, a
sópsmeiri í flokknum og það olli Hess sarU..
vonbrigðum, þegar Hitler gekk fram1!1
18