Þjóðlíf - 01.10.1987, Blaðsíða 37

Það eru einkum tveir kostnaðarliðir sem
skilja ungar barnafjölskyldur frá öðrum:
• Húsnæðiskostnaður. Varlega áætlað
nemur hann að jafnaði 20 þús. krónum á
mánuði, þó líklega sé hann talsvert hærri
hjá flestum.
• Dagvistarkostnaður. Heilsdags vistun hjá
dagmóður kostar 11.600 krónur fyrir eitt
barn á mánuði (fæði er þá innifalið).
Y ngsta barnafólkið hefur ekki í önnur hús
að venda.
Það er skiljanlegt að fólk á frjósamasta
aldri bregðist barneignahlutverki sínu þegar
^ostnaður þess umfram flesta aðra nemur
lugum þúsunda króna á mánuði. Það fer ein-
Hldlega ekki saman að fjárfesta í rándýru
húsnæði og að eignast börn. Margt ungt fólk
velur því eðlilega að fresta barneignum eða
e'gnast færri börn en ella hefði orðið.
Sumt barnafólk er svo lánsamt að hafa
aðgang að móður- eða föðurforeldrum.
Opinberar tölur sýna að hin gamalkunna
‘ettarfjölskylda, og sú samhjálp milli kyn-
slóða sem henni tengist, er á hröðu undan-
haldi, enda eru ömmurnar oft útivinnandi
sjálfar. Smábarnaforeldrar verða því í aukn-
um mæli að treysta á eigin styrk.
Lítum því næst á kostnað ungs barnafólks
Vegna dagvistunar:
Um 3/4 smábarnamæðra (í Reykjavík)
s'Unda launavinnu. Af þeim eru 40% í fullri
vmnu (skv. vísbendingum úr Spurningavagni
l'éhigsvísindastofminar, 1986). Mjög stór
h|uti smábarna (a.m.k. í Reykjavík og ná-
Sfannabyggðum) þarf því á dagvistun að
halda. Yngstu, og jafnframt efnaminnstu,
loreldrarnir eiga ekki aðgang að niður-
§reiddri dagvistun hins opinbera. Þeim býðst
uöeins langdýrasti dagvistarkosturinn, en
Pað eru dagmæðurnar. Heilsdags vistun hjá
Pugmóður kostar 11.600 krónur fyrir barn á
mánuði. Ef mánaðarlaun móðurinnar eru 35
Þús. krónur jafngildir það að 1/3 tekna
hennar fyrir skatt fari í pössun.
sle
Ungt barnafólk er því oft á milli steins og
8gju: Hár húsnæðiskostnaður knýr á um
aó báðir foreldrar stundi launavinnu, en þar
■"-'m dagvistarkostnaður er svo hár, sérstak-
ega ef foreldrarnir eru svo „ólánsamir" að
e,ga tvö börn á forskólaaldri, er ávinningur-
llln af því að móðirin vinni utan heimilis
e,1ginn. í þessari erfiðu stöðu eru smábarna-
°reldrum færar tvær leiðir til að atta sæmi-
c8ra tekna án þess að þurfa að sjá á eftir
s’órum hluta launanna í pössun:
Mæðurnar geta stundað launavinnu
C|ma, t.d. með því að gerast dagmæður.
Fjölskyldufaöirinn getur bætt á sig vinnu.
Samkvæmt niðurstöðum úr Spurninga-
'agni Félagsvísindastofnunar (1986) vinna
sniábarnafeður að jafnaði sem svarar einum
’nnudegi lengur í viku hverri en aðrir karl-
aienn. Vinnuvika smábarnafeðranna var 57
klst.
INNLENT
Hér að framan hefur verið sýnt fram á að
ungu barnafólki er att út í rniklar fjárhags-
legar þrengingar þar sem fátt er um undan-
komuleiðir. í ljósi þessa er vart að undra að
íslenskir foreldrar hafa að jafnaði tvöfalt
lengra á milli barna en foreldrar annars stað-
ar á Norðurlöndunum (fjögur ár hér í stað
tveggja þar). Þetta langa bil milli fæðinga
mætti túlka sem vísbendingu um að hér séu
enn ónýttir möguleikar til verulegrar aukn-
ingar barneigna.
KYNSLÓÐAMISRÉTTI? Samkvæmt ný-
legri sænskri könnun er ójöfnuður þar í landi
meiri milli kynslóða en einstakra hópa laun-
þega. Hagur ungra barnafjölskyldna var
lakastur. Efnahagur fólks á aldrinum 45 - 65
ára var bestur. Orsakirnar ættu að hljóma
kunnuglega: Eldri kynslóðin hafði hagnast á
verðbólgu og hagstæðum lánum. Þó hefur
verðbólga þar í landi aðeins verið brot af
þeim ósköpum sem dunið hafa á okkur.
Ef að líkum lætur er kjaramisrétti milli
kynslóða mun meira hér en í Svíþjóð. Þeir
sem marka stefnu í kjaramálum ættu að
kanna þetta nánar. Auðvitað ákvarðast lífs-
kjör fólks ekki at' laununum einum saman.
Útgjöldin ráða þar miklu um einnig. íslensk
kjarabarátta er stödd á villigötum. Launa-
flokkaþjark og hagsmunagæsla launafólks
hvert gagnvart öðru er út í loftið, enda fátt
eins verðbólguhvetjandi. Það er þörf nýrra
viðhorfa.
STEFNA STJÓRNVALDA. Stefna stjórn-
valda gagnvart barnafólki er svo ómarkviss
og lítið hvetjandi til barneigna að réttara
væri að tala um stefnuleysi. Þorri manna
virðist sljór fyrir að slíka stefnu þurfi.
Aðgerðaleysi stjórnvalda í fjölskyldumál-
um virðist mælast ágætlega fyrir hjá nokkuð
mörgum. Þetta fólk telur að opinber fjöl-
skyldustefna muni óhjákvæmilega brjóta í
bága við friðhelgi heimilisins. Menn bera fyr-
ir sig frelsi einstaklingsins til að ráða sínum
málum. Börn, barneignir og uppeldi skulu
alfarið vera einkamál fjölskyldunnar. Svo
hefur það alltaf verið og svo skuli það áfram
vera.
Rök sem þessi eru út í hött og þjóna litlum
öðrum tilgangi en að slá ryki í augun á fólki.
Með „fjölskyldustefnu" er vitaskuld ekki
stefnt að „uppeldi undir ríkisforsjá" eða
„stórabróður-samfélagi" heldur er verið að
tryggja að ekki verði brotið á ungu fjöl-
skyldufólki og hagur þess fyrir borð borinn,
líkt og þráfaldlega hefur gerst. Stefnuleysi
leiðir til skeytingarleysis. Ef í gildi væri
markviss fjölskyldustefna þætti ekki við hæfi
að leggja of ntiklar fjárhagsbyrðar á ungt
barnafólk. Ef aðhalds væri þörf í þjóðarbú-
skapnum yrðu álögur lagðar á önnur og
breiðari bök.
Nú eru sérstök innflutningsgjöld á barna-
vögnum, bleijum og öðrum nauðsynja-
varningi fyrir smábarnafjölskyldur. Hærri
söluskattur er á ungbarnamat en öðrum mat,
og svo mætti lengi telja. Ef í gildi væri virk
fjölskyldustefna liðist stjórnvöldum ekki
mismunun af þessu tagi.
STUÐNINGUR. Þrátt fyrir ásakanir um
stefnuleysi aðhafast stjórnvöld ýmislegt sem
kemur sér vel fyrir barnatjölskyldur. Barna-
fólk eru þó sjaldan sá markhópur sem aðstoð
stjórnvalda beinist sérstaklega að. Oft er eins
og barnafólkið hafi fengið að „fljóta með"
öðrum.
Opinber stuðningur við barnatjölskyldur
er ekki á nokkurn hátt hvetjandi til barn-
eigna . Húsnæðislánin, sem vafalaust er
þýðingarmesta aðstoðin við ungt barnafólk,
er dæmi um hvorutveggja: Smábarnafor-
eldrar eru settir á bekk með öllum öðrum og
njóta engra umframlánsréttinda. Barnatjöldi
skiptir engu máli. Einstæðingar eiga ná-
kvæmlega sama lánsrétt og smábarnafjöl-
skyldur. Sama gildir um aldraða og aðra,
jafnvel stóreignafólk, sem á skuldlausar
eignir. Er furða að húsnæðislánakerfið riði
tiffalls?
Barnabætur eru óverulegar og koma
næstum aldrei til útborgunar heldur eru þær
dregnar frá skatti. Samkvæmt núgildandi
kerfi jafngilda þær á bilinu tveggja til þriggja
vikna launum. Til samanburðar má geta að
dagvistarkostnaður fyrir eitt barn hjá dag-
ntóður í heilt ár nemur 140.000 krónum.
Getur barnafólk treyst því með tilkomu
staðgreiðslu og virðisaukaskatts að það haldi
sínum hlut? Að vísu er ekki af miklu að
missa.
Niðurgreiðslur á matvælum hafa lækkað
á seinustu árum. Fyrstu aðgerðir nýrrar ríkis-
stjórnar voru aö leggja sérstakan söluskatt á
matvörur. Allt bitnar þetta harðar á barna-
fjölskyldum en öðrum, því þær neyta hlut-
fallslega mestrar matvöru.
Fæðingarorlof var nýlega lengt og mun á
næstu árum fara úr þremur í sex mánuði.
Betur má ef duga skal. Þrátt fyrir þessa
lengingu verðum við áfram langt á eftir þeirn
þjóðum sem við miðum okkur helst við. í
Svíþjóð og Finnlandi erfæðingarorlof þrefalt
lengra en hér verður eftir fyrirhugaða leng-
ingu.
Opinber dagvistun er sá liður sem snýr að
sveitar- og bæjarfélögunum að annast. Frá
bæjardyrum ungs barnafólks eru horfur í
dagvistarmálum dökkar. Dagvistarkerfi
Reykjavíkurborgar riðar til falls vegna þess
hve því er þröngur stakkur skorinn. Það fær
ekki að vaxa í réttu hlutfalli við þá gífurlegu
eftirspurnaraukningu sem orðið hefur. Þeim
börnum fjölgar stöðugt sem fá ekki pláss á
dagvistarheimilum borgarinnar. Biðtími ein-
stæðra foreldra eftir dagheimilisplássi hefur
nær þrefaldast á tjórum árum (sjá ársskýrslur
Dagvistar Reykjavíkurborgar). Árið 1985
var meðalbiðtími eftir leikskólaplássi rúmt
ár en allt upp í þrjú ár í þeim hverfum sem
flest barnafólk býr. Börnum hjádagmæðrum
35
L