Þjóðlíf - 01.10.1987, Qupperneq 21

ERLENT
honum og útnefndi Hermann Göring opin-
berlega sem eftirmann sinn.
það er ekki alls kostar Ijóst, hvað olli því
aö Hess réðst í það ævintýri, sem batt enda á
afskipti hans af málefnum þriðja Ríkisins.
Því hefur verið haldið fram, að lærifaðir hans
fyrrverandi, Karl Haushofer, hafi reynt að
gera hann afhuga Nasistaflokknum með því
aö telja honum trú um, að þrátt fyrir ágæti
toringjans væri hann umsetinn illa þenkjandi
fáðgjöfum. Allt um það fékk Rúdolf Hess þá
flugu í höfuðið, að hann væri til þess kallaður
aö fórna sér á sérstæðan hátt fyrir foringjann
pg föðurlandið. Eftir að síðari heimsstyrjöld-
,r> var komin í algleyming, Þjóðverjar höfðu
raðist á Pólverja og Frakka og hafið mikla
loftorustu yfir Bretlandseyjum, ákvað Hess
aö fljúga upp á sitt eindæmi til Skotlands.
^arkmiðið með þessu fífldjarfa flugi var að
korna á sáttum milli Breta og Þjóðverja.
Allt til þessa dags hafa sagnfræðingar
glímt við þá gátu, hvernig þessi fáránlega
hugmynd hafi fæðst. Flestir hallast að því, að
'ugangurinn sem vakti fyrir Hess hafi verið
sa að semja frið við Breta áður en Þjóðverjar
reöust inn í Rússland, svo að þeir hefðu óvin-
'nn ekki í bak og fyrir. Pað hefur aldrei kom-
lsl á hreint, hvort Hess hafði samráð við
foringja sinn, áður en hann lagði upp í þessa
Serstæðu reisu. Ekkja Hess sagði reyndar frá
Því í viðtali á dögunum, að daginn áður en
maður hennar lagði af stað í Skotlandsferð-
lna hafi hann átt fjögurra tíma einkafund
^neð foringjanum, sem hafi verið æði hávaða-
samurá kötlum.
Þann 10. maí 1941 settist Hess upp í flug-
vél af gerðinni Me 110 og flaug af stað til
Skotlands. Hess, sem var ágætur flugmaður,
nafði undirbúið ferðina vel og þótt ótrúlegt
JUegi virðast tókst honum að komast klakk-
aust framhjá öllum gæslustöðvum þýska og
reska flughersins. Hann stökk út úr flugvél
S|nni um 20 kílómetra frá búgarði hertogans
‘ö Hamilton, en hertoganum ætlaði Hess að
,0ma þessu sáttatilboði áleiðis til Churchills.
V| er skemmst frá að segja, að Bretar höfðu
'bnn áhuga fyrir þessu boði. Hess var^tekinn
óndum og var stríðsfangi Breta, þar til
'eimsstyrjöldinni lauk.
Af því sem vitað er um viðbrögð Hitlers
v,ö þeirri frétt, að staðgengill hans hefði
. °8ið í fyrrnefndum erindagjörðum í fangið
‘l Bretum, má ráða að hann hafi litið á þetta
JJPpátæki félaga síns sem óðs manns æði. Og
Pntt Hitler verði að teljast vafasamur dómari
' Peirn efnum, hafa ýmsir óbrjálaðir haldið
fVl' fram, að uppátæki Hess hafi jaðrað við
V|ttirringu.
GAR HESS var leiddur fyrir dómara í
iðurnberg að stríðinu loknu, hafði hann dval-
. *angdvölum á bresku geðsjúkrahúsi.
nttalag hans í réttarsalnum benti einnig til
u ’ aö hann væri búinn að missa vitið. I
^Pphafi réttarhaldanna bar hann fyrir sig
n,sleysi og sagðist vera ófær um að svara
spurningum dómaranna. Það varekki fyrren
í lok réttarhaldanna, að hann virtist koma til
sjálfs sín. Þá stóð hann upp og hélt sögufræga
tölu, þar sem hann lýsti aðdáun sinni á
foringjanum, „glæstasta syni, sem þjóð mín
hefur eignast í þúsund ára sögu sinni". Jafn-
framt tók hann skýrt fram, að hann iðraðist
einskis. Sovétmenn vildu dæma Rúdolf Hess
til dauða. Þeir voru sannfærðir um, að hann
hefði flogið til Skotlands að undirlagi Hitlers
til að freista þess að mynda hernaðarbanda-
lag Breta og Þjóðverja gegn Rússum. Full-
trúar annarra Bandamanna á dómarastólum
í Núrnberg voru ekki á sama máli og því varð
úr að Hess var dæmdur í lífstíðarfangelsi.
I ljósi þeirrar sögu, sem hér hefur verið
rakin, má auðvitað efast um réttmæti þess,
að Hess skyldi gert að bera beinin í fangels-
inu í Spandau. Það er enginn vafi, að menn á
borð við Baldur von Schirach og Albert
• Hess með manninum sem hann dáði.
Speer, sem losnuðu úr haldi fyrir 20 árum,
áttu sýnu stærri hlut í stríðsrekstri Hitlers, þó
ekki væri nema fýrir það eitt, að Hess sat
mestallt stríðið í fangabúðum Breta. Hins
vegar er vandasamt að beita slíkri talnaspeki.
þegar aðrir eins glæpir og ódæði nasista eiga í
hlut. Sömuleiðis er tilgangslaust að karpa um
rang- eða réttlæti dóma yfir stríðsglæpa-
mönnunt, sem eru komnir undirgræna torfu.
Dómnum yfir RúdolfHess verðurekki hnik-
að hér eftir og engum óbrjáluðum manni
kæmi til hugar að veita nánasta trúnaðar-
manni Hitlers uppreisn æru.
Það vekur hins vegar nokkurn óhug, að
enn skuli vera til fólk í hinum þýskumælandi
heimi, sem virðist ekki skirrast við að gera
lítið úr stríðsglæpum nasista. í því sambandi
vega uppþot nýnasista létt á metum. Þar er
einkum um að ræða fávísa unglinga, svo-
kallaða „skallahausa" (skinheads), sem eru
að vísu hvimleiðir angurgapar, en svo illa
upplýstir, að engin leið er að taka brambolt
þeirra alvarlega. Á hinn bóginn hlýtur sú
umræða sem fram hefur farið um Rúdolf
Hess í lesendadálkum vestur-þýskra blaða
og tímarita, að valda forráðamönnum
þjóðarinnar áhyggjum. Þar hafa lesendur
fengið útrás fyrir ýmsar kenndir, sem flestir
hefðu talið að heyrðu sögunni til. Þeir hafa
hellt ú skálunt reiði sinnar yfir Bandamenn
fyrir að hafa farið jafn illa með þennan
karlæga öldung og raun beri vitni. Sömuleið-
is hefur þýskum stjórnvöldum verið legið á
hálsi fyrir að láta annan eins ósóma viðgang-
ast. Þessi viðbrögð hafa sýnt, að því fer fjarri,
að eldri kynslóðir séu búnar að gera upp
sakir við fortíðina til fulls.
Það sem er þó jafnvel enn alvarlegra en
lofræður um Rúdolf Hess í lesendadálkum
blaðanna, er árátta lærðra sagnfræðinga til
að skoða nasismann í nýju og mildara ljósi.
Þar er skemmst að minnast svonefndra
„sagnfræðingadeilu", sem háð var á síðum
virtra blaða og tímarita á síðasta ári. Megin-
inntak þeirrar deilu var sú spurning, hvort
þeir ættu sér sögulegar hliðstæður. í þeirri
deilu hreyfðu einstakir sagnfræðingar þeirri
hugmynd, að viðleitni nasista til að útrýma
heilum þjóðflokki, sem kostaði milljónir
mannslífa, hafi verið hliðstæð því sem átti sér
stað á Stalínstímanum, ellegar stríðsrekstri
Bandaríkjamanna í Víetnam. Án þess að
nokkur vilji bera í bætifláka fyrir Stalín eða
framferði Bandaríkjamanna í Víetnam,
verður að segjast að sögulegur samanburður
af þessu tæi er ákaflega hæpinn, ekki síst úr
hugmyndasmiðju þýskra sagnfræðinga. Sér-
hver tilraun til að draga úr viðbjóði þeirra
glæpa, sem nasistar gerðu sig seka um, felur í
sér vitandi eða óafvitandi réttlætingu á einni
mestu niðurlægingu mannskepnunnar fyrr
og síðar. Auðvitað ber að taka fram, að
margir risu til varnar og gagnrýndu þá hættu,
sem í slíkum skrifum felst. Það er hins vegar
greinilegt, að ákveðnum hópi fræðimanna er
í mun að endurmeta viðhorfið til nasismans í
þeim tilgangi, að því er virðist, að renna
stoðum undir nýja þjóðernisvitund. Og þar
er einmitt hætta fólgin. Það getur enginn
neitað þýsku þjóðinni um að rækta með sér
heilbrigða þjóðerniskennd, eftir að hafa
þurft að súpa seyðið af þeim myrka kapítula
þýskrar sögu sem nasisminn var. Slík við-
leitni má hins vegar aldrei ganga svo langt, að
menn fari að réttlæta vitfirringu nasismans.
Hitlerstíminn er og verður eitt óhugnan-
legasta tímabil mannkynssögunnar allrar.
Þeirri hrollköldu staðreynd fá engin ný
söguviðhorf haggað. Þess vegna halda þau
orð þýska heimspekingsins Adornós áfram
að standa fyrir sínu, að það verði ávalt að
vera leiðarljós í uppeldi og menntalífi Þjóð-
verja, að Auschwitzgeti aldrei framarendur-
tekið sig.
• Arthúr Björgvin Bollason
19