Þjóðlíf - 01.02.1990, Qupperneq 26

ERLENT
Ungverjaland —Rúmenía
„SNÚÐU HEIM
SNÚÐU HEIM"
Heimsókn til Ungverjalands um jólin.
GUNNSTEINN ÓLAFSSON SKRIFAR:
Ilítilli kirkju á hjara veraldar eru bekk-
irnir svo þröngt setnir að hvergi er rúm
fyrir fleiri. Sjónvarpsvélar suða. Fólkið
fer hjá sér. Það hefur aldrei komist í tæri
við slíkan búnað áður. Klæðnaður þess sá
sami og fyrir hundrað árum. Maður geng-
ur fram, hár og mikill og hefur upp raust
sína. Hann talar skýrt og greinilega, í máli
hans speglast trúarleg sannfæring, póli-
tísk þekking og þjóðlegur arfur; þetta er
maður sem nær föstu taki á áheyrandan-
um og heldur honum í greip sinni frá upp-
hafi til enda. Og allt í einu er talinu beint
til gamals þorpsbúa sem situr heima í
stofu hjá sér í Ungverjalandi; konan sem
hann skildi eftir fyrir tveimur árum í
eymdinni og vesöldinni í Transylvaníu
birtist á skjánum og biður eiginmann sinn
grátandi um að snúa aftur heim; „snúðu
heim, snúðu heim“ tekur allur söfnuður-
inn undir í einum kór og presturinn, séra
Laszló Tökes, lyftir krepptum hnefa til
frekari áréttingar.
Ungverski þulurinn gerir hlé á útsend-
ingunni og myndavélunum er beint að
ungverskum háskólastúdent nýkomnum
frá Rúmeníu. Hann er vart tvítugur að
aldri en verður ekki orðs vant. Starandi
augun bera vökunóttum vitni. Þetta er
fyrirliði nýrra stúdentasamtaka sem
kenna sig við lýðræði. Hann ber til baka
þær fregnir að hann og félagi hans hafi
verið hætt komnir á leið þeirra til rúm-
ensku en ungverskbyggðu borgarinnar
Maroskaupstaðar með lyf og matvæli. Að
vísu hefðu bæði hermenn, vopnaðir
óbreyttir borgarar sem og Sekúrítate-
leynilögreglumenn stöðvað þá á leiðinni
en algjör ringulreið hefði ríkt á þjóðvegun-
um og enginn vitað nákvæmlega hvernig
málin stæðu. Þetta var að kvöldi Þorláks-
messu.
Sama dag leggur íslendingur af stað úr
Svartaskógi áleiðis til Ungverjalands.
Einkennileg tilviljun ræður því að hann
heldur í þessa langferð einmitt á þeim tíma
sem kommúnisminn í Rúmeníu er leiddur
undir fallöxi fólksins. Húsvörðurinn,
landflótta Ungverji, býður honum til
stofu rétt fyrir brottför. Á vegg hangir
litríkt kort af Ungverjalandi hinu forna;
lítill landskiki inni í miðju landi sýnir hvar
landamærin eru núna; faðir minn átti fag-
urt land sem margur grætur, segir Ung-
verjinn í hundraðasta sinn. Kona hans
bendir gestinum á tvö logandi kerti á
borði. Þau skulu brenna þar til réttlætið
hefur farið með sigur af hólmi í fæðingar-
héraði manns hennar, — þar sem nú er
harðast barist.
Þegar komið er til Ungverjalands um
kvöldið liggur ungverskur bílstjóri í valn-
um sem flytja vildi hjálpargögn til landa
sinna handan landamæranna. Beinni út-
sendingu frá rúmenska sjónvarpinu er
nýlokið og það ungverska tekur við út-
sendingunni. Áfram mun barist í skjóli
myrkurs.
Nokkrum dögum áður en sjónvarps-
upptakan var gerð í fæðingarbæ séra La-
szlós Tökes faldist hann á prestsetri sínu
hundrað kílómetrum fjær í Temesborg;
söfnuður hans logandi skjaldborg um hús-
ið. Kertin brenna fyrir friði og samstöðu.
Honum er borið á brýn að hvetja til andófs
gegn stjórnvöldum með því að skora á
söfnuð sinn að varðveita mál sitt og þjóð-
erni. Þá lætur skuggabaldur til skarar
skríða; klerksins er leitað dyrum og dyngj-
um en hann flýr með þungaðri konu sinni
til kirkju og lokar að sér. Leitarmönnum
virðist ekkert heilagt, því þeir brjóta upp
dyr guðshússins og hafa hjónin á brott
með sér. í stað þess að fangelsa hann skal
hann einangraður í litlu þorpi fjarri alfara-
leið þar sem hann geti stundað störf sín án
þess að „skaða hag ríkisins".
aðfangadag er spennan um afdrif
ungverska minnihlutans og rúm-
ensku þjóðarinnar svo þrúgandi að göngu-
ferð á bökkum Dónár í miðborg Búdapest
er nauðsynleg til þess að hvíla hugann og
skoða um leið mannlífið. En borgin er
önnur en hún var. Hún hefur jafnvel
Tökes Laszló. Þjóðemisstolt hans kom upp-
reisninni í Rúmeníu af stað.
breyst síðan í vor þegar íslenskir stúdentar
úr Svartaskógi fylktu liði til borgarinnar;
austurrískt skæði frá Salamander, buff og
brauðhleifar frá McDonalds, Parísar-
tískuverslanir; Búdapest hefur fengið á sig
svip heimsborgar. Hvergi er þverfótað
fyrir ítölskum ferðamönnum. Fregnir
herma að sama sé uppi á teningnum um
alla Mið-Evrópu; ítalski ferðamannafar-
aldurinn sé í algleymingi. Þjóðverjar sem
áður gerðu sig heimakomna í þessari ann-
arri höfuðborg Austurrísk-Ungverska
keisaradæmisins hverfa algjörlega í skugg-
ann af hinni lífsglöðu og vel klæddu þjóð
að sunnan. Þeir fáu Ungverjar sem sjást á
ferli hraða sér að ljúka jólainnkaupum
með síðustu forinturnar í vasanum.
Merki þenslunnar í þjóðfélaginu gefur
alls staðar að líta. Kaupmáttur almenn-
ings hefur versnað svo mikið upp á síð-
kastið að stór hluti þjóðarinnar á vart til
hnífs og skeiðar. í skjóli þessa dafnar lág-
gróður siðmenningarinnar og óheiðarlegir
prangarár fitna á ástandinu eins og púkar á
fjósbitanum. Nýfengið prentfrelsi sýnir á
sér bæði bjartar hliðar og dökkar: annars
vegar hafa nokkur merkileg blöð hafið
göngu sína, sérstaklega mánaðarrit Ung-
verska lýðræðisvettvangsins, en hins veg-
ar sjást rándýr, myndskreytt dagblöð í
vestrænum síðdegisblaðastíl, prentuð á
sæmilegan pappír. Þau eru hrópandi and-
stæða gömlu þurrfóðurs dagblaðanna sem
prentuð voru (og eru) svo til án nokkurra
mynda á lélegan endurvinnslupappír.
Samt hefur verð gömlu blaðanna tvöfald-
ast.
Eftir að ákveðið var að setja á lýðræði í
landinu hefur margt farið öðruvísi en ætl-
að var. Gleggsta dæmið um það er kynlífs-
26 ÞJÓÐLÍF