Þjóðlíf - 01.02.1990, Page 70

VlSINDI
NÝn LYF GEGN
KRABBAMEINI
Nýuppgötvaður hópur efna úr dýraríkinu gœti valdið byltingu í
lyflœkningum og hjálpað gegn skœðum sjúkdómum
Vitaskuldir
Hvernig má tvöfalda verð-
mæti trabantbíls? Með því
að fylla bensínstankinn.
★★
Sagt er að á fyrstu þremur
mánuðum meðgöngu
snúist margir draumar
verðandi mæðra um
froska, orma og potta-
plöntur. Kannast einhverj-
ar mæður við þetta?
★★
Elsta barn í stórum systk-
inahópi hefur að öllu jöfnu
meira sjálfstraust og er síð-
ur haldið kvíða og þung-
lyndi en yngri börnin.
★★
Unnt er að losa börn undan
martröð með því að vekja
þau um stundarfjórðungi
áður en þau eru vön að fá
martröðina og halda þeim
vakandi í nokkrar mínút-
ur. Að því búnu sofna þau
yfirleitt vært og sofa ótrufl-
uð til morguns.
★★
Tuttugu og fimm ára Jap-
ani sendir háan tón út úr
hægri hlust sinni. Hann
heyrir tóninn ekki sjálfur.
Læknar fundu enga skýr-
ingu á fyrirbærinu en gátu
lækkað hljóðið með því að
deyfa hljóðhimnuna.
★★
Heimsmetið í sippi er
120.744 sipp á 12 tímum og
8 mínútum. Það var sett í
Bandaríkjunum 1981.
0
Nýlega uppgötvuðust efni úr
dýraríkinu sem valdið gætu
byltingu í lyflækningum, m.a.
í baráttunni gegn krabba-
Uppgötvun pensilíns olli
byltingu í læknavísind-
um. Það er myndað af tiltekn-
um sveppategundum. Frá
uppgötvun pensilíns um mið-
bik þessarar aldar hafa menn
fundið aragrúa annarra efna-
sambanda sem sveppir mynda
og drepa gerla. Þetta eru svo-
kölluð sýklalyf. Þessi lyf duga
vel gegn meginþorra gerla sem
valda sjúkdómum en enn eru
aðeins þekkt fá efni sem duga
gegn sveppa- og frumdýrasýk-
ingum. Nýlega uppgötvaðist
hópur efna sem gæti valdið
nýrri byltingu í lyflækningum.
Þessi efni hafa fundist í dýra-
ríkinu, m.a. í fiðrildum og
froskum.
Hér er um að ræða flokk
peptíða (stutt prótín) sem
myndast í sumum dýrum.
Komið hefur í ljós að þau gata
himnur sem umlykja gerla.
Vatn streymir inn í gerilfrum-
urnar gegnum götin og þær
springa. Vitað er að silkifiðr-
ildið myndar slík peptíð þegar
það sýkist af gerli og þau valda
rofi og þar með dauða gerl-
anna.
Hópur lífefnafræðinga við
háskólann í Louisiana í Banda-
ríkjunum kannaði hvort efna-
sambönd af þesu tagi dræpu
aðrar frumur en gerla. Þeir
bjuggu til sín eigin skordýra-
peptíð og áður óþekktar afleið-
ur af þeim. í ljós kom að þau
drápu allar tegundir gerla. Þau
rjúfa gat á frumuhimnuna,
I fruman getur þá ekki stjórnað
vatnsmagninu og hún spring-
ur. Rafeindasmásjármyndir
sýndu stór og greinileg göt í
himnunni.
Menn veltu því fyrir sér
hvort peptíðin gætu líka valdið
rofi einfaldra kjarnafruma,
t.d. sveppa og frumdýra, en
fiðrildi og fleiri dýr, sem
mynda peptíð af þessari gerð,
þurfa jafnframt að verjast sýk-
ingu annarra lífvera. Megin-
munurinn á kjarnafrumum og
gerlafrumum er sá að auk
frumuhimnunnar eru inni í
frumunni ýmis frumulíffæri
hjúpuð himnum, þ.á m. kjarn-
inn. Rofpeptíðin reyndust
drepa gersveppi, mýraköldu-
sýkilinn (Plasmodium falcip-
arum) og annað frumdýr
(Trypanosoma cruzi) er veld-
ur svokallaðri chagasveiki,
sem er náskyld höfgasótt.
Tilraunir þessar gáfu til
kynna að rofpeptíðin sem
reynd voru gætu drepið sýkla
sem vaxa og þroskast innan
vefja mannslíkamans. Slíkir
sýklar eru oft einstaklega ill-
viðráðanlegir þar sem þeir
leynast innan í okkar eigin
frumum. Peptíðin virðast á
einhvern hátt geta leitað sýkl-
ana uppi og drepið þá.
Til að komast að því hvernig
þau verka bjó hópurinn til
gjörbreytta og nýja gerð af
rofpeptíðum með því að breyta
amínósýruröð þekkts peptíðs
(sekrópíns B). Yfir helmingur
amínósýranna var breyttur en
þó á þann hátt að nýju amínó-
sýrurnar höfðu svipaða eðlis-
og efnafræðilega eiginleika og
þær sem voru fjarlægðar. Þetta
tilbúna peptíð reyndist enn
öflugri rofvaldur en hið nátt-
úrlega efni. í framtíðinni verð-
ur ef til vill unnt að búa til
peptíð sem rjúfa einungis til-
teknar frumugerðir með því að
breyta amínósýruröð þeirra.
Hví skyldu heilbrigðar
spendýrsfrumur vera ónæmar
fyrir þessum efnum? Skýring-
in liggur að öllum líkindum í
innri stoðgrind þessara fruma.
í frumunni liggja fíngerðar
pípur og trefjar sem halda
henni saman. Þær tengjast
frumuhimnunni hér og þar.
Þótt gat komi á frumuhimn-
una sjálfa getur stoðgrindin
komið í veg fyrir að innstreymi
vatns verði svo mikið að frum-
an rofni. Til að kanna þessa
tilgátu voru spendýrsfrumur
látnar í lausn með efnum sem
eyðilögðu frumugrindina. Síð-
an var rofpeptíðum bætt út í og
frumurnar sprungu. Ljóst er
því að frumugrindin er afar
mikilvæg í þessu tilliti.
rumur sem hafa gallaða
eða skaddaða frumugrind
ættu samkvæmt þessu að vera
viðkvæmari fyrir rofpeptíð-
um. í þessum hópi eru margar
gerðir krabbameinsfruma.
Þegar rofpeptíð voru reynd á
krabbameinsfrumum í svo
meini.
70 ÞJÓÐLÍF