Listin að lifa - 01.06.2006, Qupperneq 42

Haukur í garðinum heima.
Sagan ótrúlega
um upphaf Reykjalundar og þjónustuna þar fyrr og nú
g býst við að flestir íslendingar þekki nokkur deili á
Reykjalundi. Þeir sem komnir eru yfir eða um miðjan
aldur þekkja jafinvel til forsögunnar. Vita um eða þekkja
af eigin raun berklaveikina sem herjaði á landsmenn á síðustu
öld, einkum fyrri hluta hennar. Þegar Ieið á öldina voru
berklahælin, Vífilsstaðir og Kristnes, yfirfull af berklasjúkum
sem ýmist háðu harða baráttu fyrir lífi sínu eða voru þar í
sárum og reyndu að koma tilverunni í eðlilegt form á ný. Kom
þá m.a. í ljós að margir þeirra stóðu félagslega mjög á hallandi
fæti. Fjölskylduhagir höfðu gjarnan breyst á þeim langa tíma
sem þeir höfðu dvalið á hælunum, þeir áttu ekki afturkvæmt í
sína sveit, stóðu bókstaflega á byrjunarreit og komnir nokkuð
á aldur, voru afvanir því að vinna, kunnu ekki iðnir, voru nú
aftur orðnir nýgræðingar á vinnumarkaði og höfðu takmarkað
úthald og þrek.
Menn í þessum hópi sáu að við svo búið mátti ekki standa.
Sem aftur varð til þess að berklasjúklingar stofnuðu félag,
Samband íslenskra berklasjúklinga (SÍBS), sem setti sér ýmis
markmið. Helst þeirra og stærst var að koma upp samastað fyrir
þessa félaga og vini þar sem þeir fengju viðunandi búsetu, fæði
og aðra þjónustu, m.a. fulkomna læknisþjónustu. Nú var ekkert
fé til þessara nýframkvæmda fáanlegt frá því opinbera sem taldi
sig hafa nóg með sitt. I stað þess að leggja niður skottið og pakka
niður hugmyndinni við svo búið, ákváðu berklasjúklingar að
safna sjálfir fé til framkvæmdanna og leggja eftir atvikum sjálfir
fram vinnu, hver og einn að getu sinni.
Brá svo við að þjóðin vildi augljóslega styðja þessa hug-
mynd og safnaðist fljótt í sarpinn enda notaðar allar tiltækar
fjáröflunarleiðir. Eftir mikla leit var land fengið í Mosfellssveit
(nú Mosfellsbær) fyrir væntanlegar byggingar og þar reis
Reykjalundur. Þetta gekk allt býsna hratt fyrir sig: SIBS stofnað
1938, land fengið, byggingarstarf hafið með haka og skóflu 1944,
byggingar risu og Reykjalundur tók til starfa árið 1945. Þetta
þætti góður gangur í dag! Það bjargaði miklu í upphafi að á þessu
landsvæði stóð braggahverfi sem byggt var í tilefni síðari heims-
styrjaldarinnar. Þetta var raunar herspítalahverfi sem aldrei hafði
verið notað, en kom nú í góðar þarfir meðan aðrar byggingar
voru ókomnar. Þarna voru reistir alls kyns vinnustaðir, enda var
vinnan i sjálfu sér lækningartæki. Þarna var líka iðnskóli með
fullum réttindum að útskrifa sveina í ýmsum iðngreinum.
Þegar liðið var á sjötta áratuginn, einkum þegar komið var að
árinu 1960, var ljóst orðið að þörfin fyrir upphaflega og áformaða
starfsemi Reykjalundar fór þverrandi. Ástæður voru margar: Það
komu á markað í fyrsta sinn lyf sem virkuðu læknandi á berkla.
Það þýddi stutta dvöl á hælunum eða jafnvel enga. Auk þess var
ástandið í samfélaginu verulega breytt, það var auðveldara að fá
vinnu og m.a. gátu fyrrum berklasjúklingar valið úr fleiri viðráð-
anlegum störfum. Og margt fleira kom þarna við sögu sem ekki
verður rakið hér nánar en allt virkaði þetta svo á Reykjalund
að aðsókn berklasjúkra fór eðlilega minnkandi. Á þessum árum
var mikið rætt um framtíðarnýtingu Reykjalundar. Strax árið
1958 var samþykkt á þingi SÍBS að auka verksvið Reykjalundar
öðrum öryrkjum til hagsbóta. í því sambandi komu fram á næstu
árum ýmsar hugmyndir, en það var full samstaða um að eldra
berklavistfólk skyldi fá að dvelja á Reykjalundi svo lengi sem
það vildi og lifði.
Á þessum árum var hugtakið endurhæfing ekki til í íslensku
máli. Undirritaður var ráðinn læknir á Reykjalund árið 1962 og
hafði þá unnið við endurhæfingu af ýmislegu tagi í Bandaríkjunum
um nokkurra ára bil. Á næstu árum var endurhæfing síðan þróuð
á Reykjalundi með frábærum stuðningi þáverandi yfirlæknis,
Odds Olafssonar, og stjórnar SÍBS.
Til að gera langa sögu stutta var Reykjalundur um langa hríð
eina endurhæfingarstofnun landsins og komst því miður ekki yfir
öll þau verkefni sem að streymdu. Samt var plássum fjölgað um
tæpan helming og siðan byggt sérstakt þjálfunarhús, enn síðar
ágæt sundlaug, þjálfunarlaug og þjálfunarsalir.
Verkefnin, sem bárust Reykjalundi, voru í meira lagi fjöl-
skrúðug. Mér var ljóst að í nágrannalöndunum mundu verkefnin
hvert og eitt dreifast á margar stofnanir eftir tegund hverrar og
einnar. I fámennu landi eins og okkar getur margbreytileg sund-
4