Neytendablaðið - 01.10.2008, Blaðsíða 15

Það er ekki nóg með að mikið af mat fari
til spillis eftir að hann er kominn í hendur
neytenda. Umtalsverður hluti skemmist
áður en hann nær í verslanir.
Í 34. tölublaði verkfræðingafélagsins í
Danmörku, Ingeniøren, kemur fram að
280 milljón tonn af korni skemmast á
hverju einasta ári en það eru um 15-20% af
heimsframleiðslunni. Sömuleiðis fara árlega
til spillis 400 milljón tonn af ávöxtum og
grænmeti eða hvorki meira né minna en
30-35% af heimsframleiðslunni. Sóunin er
mest í þróunarlöndunum og eru ástæðurnar
m.a. offramleiðsla, lélegar samgöngur,
lítil þekking á því hvernig markaðir virka,
skipulagsleysi og lélegar geymslur. Magnið
af ávöxtum og grænmeti sem fer til spillis
gæti mettað 1,2 miljarð manneskja ef tekið
er mið af grunnorkuþörf einstaklinga.
Mikil sóun hækkar verð
Ástandið er mjög alvarlegt, segir Rosa Rolle,
sem stafar hjá matvælastofnun Sameinuðu
þjóðanna. Sóunin á mat frá uppskeru til
smásalans er ein helsta ástæða þess háa
matvælaverðs sem við búum við um þessar
mundir. Sóunin er mest í þróunarríkjum
Afríku, Asíu og Suður-Ameríku þar sem
samgöngur eru lélegar og öll samskipti eru
slæm. Afurðirnar skemmast á langri leið á
holóttum vegum og samgöngutækin eru
ekki útbúin neinum kælibúnaði sem getur
varðveitt ferskleikann.
Léleg geymsluskilyrði víða vandamál
Birgðahald er einnig stórt vandamál.
Bændurnir eiga ekki almennilegar geymslur
fyrir uppskeruna. Víða er ekki rafmagn og
því engin kæling í boði. Veðurskilyrði geta
einnig verið erfið; þurrkar eða miklar rign-
ingar, auk þess sem meindýr (t.d. rottur
og engisprettur) og jafnvel sveppasýkingar
setja víða strik í reikninginn. Hjálparsamtök
hafa í auknum mæli einbeitt sér að því að
hjálpa bændum að byggja almennilegar
geymslur og útfæra betri lausnir á birgða-
haldi.
Þekkja ekki markaðinn
Rosa Rolle segir að önnur ástæða mikillar
rýrnunar á uppskerunni sé skortur á
upplýsingum og vanþekking bænda á mark-
aðsaðstæðum. Í mörgum þróunarlöndum
er framleiðslan í engu samræmi við eftir-
spurnina. Þar af leiðandi er sums staðar
framleitt alltof mikið. Lausnin á vandamálinu
er einföld; farsími. Rannsóknir sýna að
útbreiðsla farsíma í fátækum löndum getur
skipt sköpum fyrir framleiðslustýringu.
Bóndinn fær upplýsingar um eftirspurn og
heimsmarkaðsverð og getur lagað sig að
aðstæðum.
Skortur á heildsölum
En jafnvel þótt bændur nái betur að stýra
framleiðslunni í takt við eftirspurn á markaði
og fái betri geymslur þá er einn mikilvægur
þáttur eftir: að koma uppskerunni til neyt-
enda. Bændur þurfa tengilið sem safnar
uppskerunni saman og kemur henni til
smásala, t.d. evrópskra verslunarkeðja. Það
er skortur á þeim í Afríku, segir Kim Martin
Hjorth Lind hjá Kaupmannahafnarháskóla.
„Í mörgum löndum Afríku eru stjórnvöld
í hlutverki smásala og spillingin sem víða
ríkir hefur leitt til þess að hærra verð fyrir
afurðirnar skilar sér ekki til bændanna. Þrátt
fyrir það hafa þessi ítök ríkisins ekki verið
verri kostur en hvað annað“. Fyrir nokkrum
árum setti alþjóðabankinn (The World
Bank) þau skilyrði fyrir lánveitingu að ríkið
mætti ekki vera í hlutverki heildsala. Þetta
olli vandræðum víða því það voru engin
sjálfstæðir heildsalar til að taka við af ríkinu
og þeir sem þó voru til sinntu hlutverki sínu
illa. Þetta hafði t.d. þau áhrif að Zambía,
sem er kornútflytjandi, neyddist til að flytja
inn korn frá Zimbabwe.
Urðun og eyðing sorps er víða vandamál og því til
mikils að vinna að minnka sorpmagnið.
Gríðarleg sóun í matvælaframleiðslu
1 NEYTENDABLA‹I‹ 3. TBL. 2008