Neytendablaðið - 01.04.2008, Síða 22

Íslenskir neytendur vita lítið um siðræna
neyslu en vilja gjarnan vita meira. Þetta
er m.a. þess sem kemur fram í meista ra-
ritgerð Þórunnar Edwald um gildi sið -
rænnar neyslu fyrir íslenska neytendur.
Neytendablaðið tók Þórunni tali.
Hvað er átt við með hugtakinu
siðræn neysla?
Í þessari rannsókn var stuðst við
skilgreiningu Deborah Doane 2001 á sið -
rænni neyslu (ethical consumption). Doane
skil greinir siðræna neyslu sem það að
kaupa vöru sem varðar ákveðið siðrænt
málefni. Þetta málefni getur t.d. tengst
mannréttindamálum, umhverfismálum og
dýra vernd. Samkvæmt þessu getur siðræn
neysla verið það að kaupa snyrtivörur
sem eru ekki prófaðar á dýrum, Fair
Trade vörur, lífræna framleiðslu o.s.frv.
Hugtakið siðrænn neytandi er notað til að
lýsa neytendum sem huga að siðrænum
málefnum og reyna að hafa áhrif á fram-
gang mála í gegnum neyslu sína.
Þú rannsakaðir viðhorf íslenskra
neytenda til siðrænnar neyslu.
Hver var niðurstaðan?
Niðurstöður bentu helst til þess að íslenskir
neytendur teldu sig ekki hafa mörg tækifæri
til þess að neyta siðrænt. Helst vegna þess
að þeir hefðu litlar upplýsingar um vörur
og fyrirtæki og að framboð á siðrænum
vörum væri ekki mikið. Einnig töldu þeir
að fákeppni á íslenskum markaði hefði þau
áhrif að erfitt væri að sniðganga vörur sem
væru „slæmar“ í þeirri merkingu að þær
væru ekki framleiddar á siðrænan máta. Þá
kom það fram að neytendum fannst ekki
næg umræða um þessi mál í þjóðfélaginu.
Flestir þátttakendur í þessari rannsókn töldu
að auknar upplýsingar og aukin umræða
myndu hvetja þá til þess að neyta meira
siðrænt.
Vissu allir þátttakendur hvað siðræn
neysla gengur út á eða var hugtakið
nýtt fyrir þeim?
Óhætt er að segja að hugtakið siðræn neysla
hafi verið flestum þátttakendum framandi
en margir höfðu orð á því að í kjölfar þátt-
töku sinnar í þessari rannsókn hefðu þeir
leitað sér upplýsinga um þessi mál.
Hvers vegna eru íslenskir neytendur
minna meðvitaðir um siðræna neyslu
en t.d. neytendur á hinum Norðurlönd-
unum og í Bretlandi?
Rannsóknin benti til þess að minni umræða
væri á Íslandi um siðræna neyslu en
geng ur og gerist hjá nágrannaþjóðum
okkar. Á öllum hinum Norðurlöndunum
eru starfrækt samtök sem hafa þann tilgang
einan að fræða neytendur um siðræna
neyslu. Þessi samtök heita DanWatch,
NorWatch, SwedWatch og FinnWatch.
Þessi samtök eru óháð stjórnvöldum og
hlutverk þeirra er að rannsaka starfsemi
fyrirtækja með það að leiðarljósi að upplýsa
um hversu siðræn starfsemin er. Samtökin
gera það að verkum að auðveldara er fyrir
hinn almenna neytanda að vera upplýstur
um þessi málefni og þau hafa án efa einnig
þau áhrif að umræða eykst. Því fróðari
sem neytandi er um tiltekið málefni þeim
líklegra er að hann átti sig á þeim áhrifum
sem hann getur haft í gegnum neyslu sína.
Fjölmiðlar gegna einnig veigamiklu hlut-
verki. Neytendur treysta á fjölmiðla til
að koma á framfæri staðreyndum og upp -
lýsingum um neytendamál. Um leið og
fjölmiðlar eru áhrifamikill þáttur í því að
halda uppi þeirri hugmyndafræði neyslu-
þjóðfélagsins að hamingjan felist í því að
eignast sífellt fleira þá er hlutverk þeirra
einnig að rannsaka framgöngu fyrir-
tækja og upplýsa neytendur um vörur og
framleiðsluferli þeirra. Íslenskir fjölmiðlar
eru ef til vill verr í stakk búnir til að takast á
við þetta rannsóknarhlutverk en fjölmiðlar
fjölmennari þjóða. Smæð íslenska markaðar-
ins setur fjölmiðlum skorður. Í rannsókninni
kom fram að margir treystu ekki fjölmiðlum
á Íslandi til að fjalla um siðræna neyslu á
hlutlausan hátt vegna þess hve háðir þeir
væru fyrirtækjum um auglýsingatekjur.
Hafa neytendur einhverja möguleika
á því að vita hvort vörur sem þeir
kaupa eru siðrænar eða ekki?
Þátttakendur töldu sig almennt ekki hafa
nægar upplýsingar um vörur til þess að
neyta siðrænt. Ekki væri nægar upplýsingar
að finna á vörunni og lítið um að vörur
væru kynntar sem siðrænar. Einnig kom
fram að þau merki sem voru þekkt „siðræn“
vörumerki væru oft á tíðum of dýr. Gæði
og verð er það sem skipti þátttakendur
í flestum tilfellum mestu máli en ekki
uppruni eða framleiðsluhættir.
Þátttakendum bar flestum saman um það
að þeir vildu geta fengið meiri upplýsingar
um málefnið hjá stjórnvöldum og jafnvel
að það væri hlutverk stjórnvalda að setja
einhverskonar gæðastimpil á vörur sem
teljast siðrænar.
Það var athyglisvert að þeir þátttak-
endur sem neyta siðrænt (t.d. snið-
ganga fyrirtæki með slæmt orðspor
eða kaupa einungis lífrænt ræktaðan
mat) höfðu búið lengi erlendis.
Hvaða skýring getur verið á því?
Eins og þátttakendur skýrðu sjálfir þá er
það helst vegna þess að mun meiri almenn
umræða á sér stað þar, ekki einungis í
Vita lítið
en vilja vita meira
Þórunn Edwald.
22 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2008