Litli Bergþór - 01.06.2013, Blaðsíða 13

Litli-Bergþór 13
Hornsteinn hinnar nýju kirkju var lagður á Skál-
holtshátíð árið 1956 þegar minnst var 900 ára afmælis
biskupsstóls í Skálholti. Reist var stórt íbúðarhús, og
var í fyrstu gert ráð fyrir því að hluti endurreisnarinnar
væri að biskup Íslands settist að í Skálholti.
Hugmyndirnar um hina almennu viðreisn staðarins
undir forsjá kirkjunnar fengu framgang með því að
Kirkjuþing þjóðkirkjunnar sem stóð 20. október til 2.
nóvember 1962 samþykkti eftirfarandi ályktun:
„Kirkjuþing ályktar að beina þeirri eindregnu
ósk til hæstvirtrar ríkisstjórnar og Alþingis að
Skálholtsstaður verði afhentur þjóðkirkju Íslands
til eignar og umsjár og fylgi árlegur fjárstyrkur úr
ríkissjóði til áframhaldandi uppbyggingar á staðnum.
Telur kirkjuþing eðlilegt að Skálholt, gjöf Gissurar,
verði með þessum hætti afhent kirkjunni á næsta ári
í sambandi við vígslu hinnar nýju Skálholtskirkju,
og veiti biskup og kirkjuráð staðnum viðtöku fyrir
kirkjunnar hönd og hafi þar forráð um framkvæmdir
og starfrækslu.“
Á grundvelli þessarar samþykktar lagði þáverandi
dóms- og kirkjumálaráðherra, Bjarni Benediktsson
fram frumvarp til laga um heimild til að afhenda
þjóðkirkju Íslands Skálholtsstað hinn 11. febrúar
1963. Þegar ráðherrann fylgdi frumvarpinu úr hlaði
sagði hann m.a. í ræðu sinni:
„Allmiklar umræður hafa verið um
framtíðarhlutverk staðarins og þá jafnframt um það,
að hverju sé stefnt með því sem þar hefur þegar verið
gert í því skyni að hefja hið forna höfuðsetur úr þeirri
niðurlægingu, sem yfir það féll með ráðstöfunum
stjórnarvalda undir lok 18. aldar.
Tvennt er öllum augljóst hverjar sem skoðanir
kunna að vera í þessu efni að öðru leyti.
Í fyrsta lagi það að staðurinn er of verðmætur
fyrir þjóðina einkum vegna söguhelgi sinnar, en
einnig sakir þess sem þegar hefur verið til hans lagt
á næstliðnum árum til þess að nú verði við skilist án
frekari aðgerða.
Í öðru lagi: Til þess að þessi verðmæta alþjóðareign
megi ávaxtast á komandi tímum til sem mestra nytja
fyrir þjóðina í andlegu og menningarlegu tilliti,
þarf frumkvæði og forgöngu, sem sprettur af áhuga,
vakandi ræktarsemi við þá erfð, sem helgar staðinn
í meðvitund þjóðarinnar og samtök um að gera hana
með tímabærum aðferðum frjóa fyrir nútíð og framtíð.
Má þykja eðlilegt, að til kirkjunnar sé einkum horft um
þetta og að hún vænti tiltrúar í þessu efni.
Þess vegna hefur ríkisstjórnin fallizt á að verða
við ósk Kirkjuþings og leggja til, að þjóðkirkjan
taki nú við ábyrgðinni á framtíð Skálholtsstaðar.
En að Alþingi ákveði jafnhliða þessari ráðstöfun að
veita henni stuðning af almannafé til þess að koma
þar fótum undir stofnanir og starfrækslu, er að mati
hennar manna sæma staðnum bezt, svara til nauðsynja
og horfa til nytsemdar fyrir þjóðina nú á tímum.
Er á það að líta í þessu sambandi, að Skálholt er
mesti helgistaður kristninnar í landinu, og þó að saga
hans sé gildur þáttur í þjóðarsögunni er hún þó fyrst
og fremst kirkjunnar saga frá upphafi. Var hann og
kirkjunni gefinn í öndverðu af einum mikilhæfasta
manni, sem þjóðin hefur átt.“
Óhætt er að segja að endurreisn Skálholts hvíli á þeim
grunni sem hér kemur fram.
Við vígslu Skálholtskirkju sagði Sigurbjörn
Einarsson biskup: „Á helgustum grunni vors lands,
sem áður var eyddur að kalla um sinn er ristið
musteri, lofgjörð í sjálfu sér, þar sem það lyftir ásýnd
sinni yfir staðinn, og í dag er hafinn upp lofsöngur í
þessu húsi sem bergmálar um allt Ísland. … Í sögu
Skálholtsbúið um 1900. Mynd: Frederick W.W. Howell, Cornell University Library.