Ægir - 01.02.2001, Blaðsíða 50

50
Hrognkelsið er stuttur og digur beinfiskur með lítinn haus og
kjaft með smáar og hvassar tennur. Bolur er stuttur og kviður
hálfflatur. Bakuggar eru tveir og sá fremri myndar háan kamb en
aftari bakuggi og raufaruggi eru á móti hvor öðrum, svipaðir að
stærð. Eyruggar eru allstórir, stuttir og breiðir en kviðuggar
mynda sogskál. Sporðurinn er fremur stór. Roðið, sem kallað er
kvelja, er þykkt með smáum beinkörtum. Stærri og oddhvassar
beinkörtur liggja á því í þremur röðum.
Hrygnan er kölluð grásleppa en hængurinn rauðmagi. Grá-
sleppan getur orðið allt að 60 cm á lengd en algengust er hún
um 35-54 cm. Rauðmaginn er hins vegar minni eða um 28-40
cm að meðalstærð. Grásleppan er dökkgrá að lit en ljósari á hlið-
um og hvít eða ljósgræn að neðan. Rauðmaginn er hins vegar
dökkgrár að ofan og grágrænn að neðan. Um hrygningartímann
verður hann rauðleitur að neðan.
Heimkynni hrognkelsisins eru í Norður-Atlantshafi. Það lifir
í Barentshafi, austur frá Karahafi, í Hvítahafi, meðfram strönd-
um Noregs og inn í Eystrasalt. Það er í Norðursjó, við Bret-
landseyjar, suður til Frakklands og inn í Biskajaflóa. Það er við
Færeyjar og ísland og einnig við Austur-Grænland. Einnig er
það að finna allt frá Vestur-Grænlandi og Hudsonflóa í Kanada
suður til Bandaríkjanna. Við Ísland er hrognkelsi allt í kringum
landið, meira þó fyrir norðan landið.
Hrognkelsið heldur sig í úthafi hluta úr árinu en kemur upp
á grunnmið til hrygningar síðari hluta vetrar og fyrri hluta vors.
Hrygning hefst oft í febrúar eða mars á grýttum og þaragrónum
botni, á 0-40 metra dýpi. Fæða hrognkelsa er aðallega ljósáta,
uppsjávarmarflær, smáhveljur og fleira. Seiðin éta þó mest ýmis
smádýr í þaranum.
Hrygning hefst í febrúar eða mars og fer fram á grýttum þara-
botni á 0-40 metra dýpi. Eggin eru stór, um 2,5 mm í þvermál
og liggja á botninum. Hængurinn sér svo um að gæta þeirra, sjá
þeim fyrir súrefni og reka burtu óvini á meðan þau klekjast út.
Lirfurnar eru um 5 mm við klak og mánaðargömul eru þau orð-
in 1 cm á lengd.
Hrognkelsið hefur verið veitt hér við land til margra ára og
hefur rauðmaginn verið borðaður ferskur en grásleppan oftast
söltuð eða hert. Grásleppuhrognin eru eftirsóttust og eru þau
verkuð í kavíar og flutt út sem munaðarvara.
Cyclopterus lumbus Linnaeus
Hrognkelsi
F R Ó Ð L E I K U R O G S K E M M T U N
K R O S S G Á T A N