Ægir - 01.09.2010, Side 8

8
Sérúthlutanir á tímabilinu
1999-2010 hafa fyrst og
fremst átt sér stað við stjórn
veiða á verðmætu botnfiskteg-
undunum þorski, ýsu, ufsa og
steinbít. Nýlega hefur þó einn-
ig verið veitt sérúthlutun við
stjórn skötuselsveiða. Flokka
má þessar sérúthlutanir með
eftirfarandi hætti:
i) Í fyrsta lagi hafa þær
miðast við að jafna út afla-
bresti eða jafna út aflaheim-
ildarstöðu einstakra útgerðar-
flokka af einhverjum öðrum
ástæðum, sbr. jöfnunarkvóta.
ii) Í öðru lagi hafa þær
grundvallast á byggðasjónar-
miðum, sbr. byggðakvóta.
iii) Í þriðja lagi hafa þær
átt rót sína að rekja til þeirra
veiðarfæra sem fiskur er
veiddur á, sbr. línuívilnun.
iv) Í fjórða lagi hafa þær
byggst á nýlegum ákvörðun-
um löggjafans og stjórnvalda,
sbr. strandveiðar og sérstakan
skötuselskvóta.
v) Í fimmta lagi hafa þær
grundvallast á öðrum sérút-
hlutunum.
Nú verður fjallað nánar
um þessar sérúthlutanir afla-
heimilda á tímabilinu 1999-
2010.
Jöfnunarkvóti
Með 4. gr. laga nr. 87/1994,
sem breytti 9. gr. þágildandi
laga um stjórn fiskveiða nr.
38/1990, öðlaðist ráðherra
heimild til að úthluta almenn-
um jöfnunarkvóta, sem næmi
allt að 12.000 lestum af
óslægðum botnfiski í þorsk-
ígildum talið, til að mæta
áföllum sem fyrirsjáanleg
væru vegna verulegra breyt-
inga í aflamarki einstakra teg-
unda. Þessi heimild ráðherra
tók breytingum með 4. gr.
laga nr. 85/2002, 2. gr. laga
nr. 147/2003 og 1. gr. laga nr.
21/2007, sbr. gildandi 1. tl.
10. gr. laga um stjórn fisk-
veiða nr. 116/2006.
Heimildir ráðherra til að
úthluta almennum jöfnunar-
kvóta hafa verið nýttar í þágu
útgerða sem stunduðu veiðar
á innfjarðarrækju og hörpu-
skel (skelfiski). Fiskveiðiárin
1999/2000-2001/2002 fengu
bátar sem höfðu stundað
veiðar á innfjarðarrækju út-
hlutað tilteknu aflamarki í
þorski, ýsu, ufsa og steinbít,
þ.e. að meðaltali um 1700
þorskígildislestum á hverju
fiskveiðiári. Þegar hörpu-
skelsstofninn hrundi fisk-
veiðiárið 2002/2003 jókst það
aflamagn sem til skipta var á
grundvelli almenns jöfnunar-
kvóta.1)
Meginreglan við úthlutun
þessa kvóta hefur verið sú að
aflamarki í tegundunum
þorski, ýsu, ufsa og steinbít
hefur verið dreift í hlutfalli
við leyfilegt heildaraflamagn
þeirra og verðmætastuðla en
skipting til einstakra báta hef-
ur tekið mið af aflahlutdeild
þeirra í einstaka stofni inn-
fjarðarrækju og skelfisks.
Jöfnunarkvóta er skipt fyrir
utan aflahlutdeildarkerfið,
þ.e. jöfnunarkvótinn lækkar
það magn sem til skipta er á
grundvelli aflahlutdeildar.
Þeir sem hafa notið úthlutun-
ar jöfnunarkvóta, geta hag-
nýtt sér aflamarkið eins og
hvert annað aflamark, þ.e.
framsal jöfnunarkvótans er
heimilt innan vissra marka.
Ein af þeim úthlutunum
sem gripið var til í kjölfar
veiðileyfadóms Hæstaréttar í
desember 1998 var 3.000
lesta þorskpottur sem var
hugsaður til að auka mögu-
leika útgerða skipa sem
hefðu lága aflahlutdeild í
þorski. Þessum aflaheimild-
um skyldi úthlutað árlega á
fiskveiðiárunum 1999/2000 til
2005/2006 en með 5. gr. og
14. gr. laga nr. 85/2002 var
þessi sérstaki jöfnunarpottur í
þorski gerður ótímabundinn
ásamt því sem hann var auk-
inn um nokkra tugi lesta.
Þessi sérúthlutun var af-
numin með bráðabirgða-
ákvæði laga nr. 41/2006 en
samhliða því var aflahlutdeild
úthlutað til þeirra skipa sem
notið höfðu jöfnunarkvótans
og aflahlutdeild annarra skipa
skert sem því nam. Viðbót-
araflahlutdeildin í þorski sem
af þessu leiddi nam 1,33% af
leyfilegum heildarafla.2)
Byggðakvóti
Á fiskveiðiárunum 1999-2000
til fiskveiðiársins 2005/2006
átti Byggðastofnun að hafa
árlega til ráðstöfunar afla-
heimildir sem næmu 1.500
þorskígildislestum, miðað við
óslægðan fisk, til að styðja
við byggðarlög sem lent
höfðu í vanda vegna sam-
dráttar í sjávarútvegi, sbr. 1.
ml. bráðabirgðaákvæðis IV
laga nr. 1/1999. Með reglu-
gerðum á fiskveiðiárunum
1999/2000-2001/2002 var
þessum aflaheimildum úthlut-
að. Sú breyting varð á fisk-
veiðiárinu 2002/2003 að ráð-
herra hafði til ráðstöfunar, að
höfðu samráði við Byggða-
stofnun, 1.500 lestir af
óslægðum botnfiski í þorsk-
ígildum talið til stuðnings
byggðarlögum sem höfðu
lent í vanda vegna samdráttar
í sjávarútvegi. Þessi heimild
var síðar aukin upp í 2.000
lestir.
Heimildir ráðherra til að
úthluta byggðakvóta voru
Sérúthlutanir aflaheimilda
1999-2010
F I S K V E I Ð I S T J Ó R N U N
„Sérúthlutanir aflaheimilda bera merki um að setja á ýmiss konar sérreglur í stað þess að almennar leikreglur ráði úrslitum
um hvaðan hagkvæmast sé að gera út. Sumir líta sjálfsagt svo á að þessar sérúthlutanir séu viðleitni til að lappa upp á
helstu ókosti aflamarkskerfisins, þ.e. að með þeim sé dregið úr tiltekinni byggðaþróun eða eftir atvikum vægi reglna um upp-
haflega úthlutun aflaheimilda.“