Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Síða 59

sem dómari hefur hann kastað skáldskapn-
um frá sér, ræður ekki lengur við skáldskap-
inn því hann hefur fengið sjálfstætt og
óviðráðanlegt líf í Sólveigu. Samruni and-
stæðnanna hefur eyðilagt líf Ásmundar.
Hinn skelfilegi klofningur hans er alger,
sáttin engin. Dómarinn Ásmundur hefur
fyrirgert Sólveigu, skáldinu í sjálfum sér.
Sögumaðurinn
Til að skilja betur hremmingar Ásmundar
er nauðsynlegt að líta á sögumann Grámos-
ans. Hver er hinn alvitri sögumaður sem
segir jöfnum höndum frá lífi hálfsystkin-
anna og reynslu og hugsunum Ásmundar?
Mitt svar við þessari spurningu er Ás-
mundur sjálfur; það er Ásmundur sem er
sögumaðurinn í verkinu. Þetta svar grund-
vallast á þremur atriðum: misræmi eða
brotum í frásagnarhættinum, misræmi í frá-
sögninni, og þeirri hugmynd að eini mögu-
leiki Ásmundar útúr þessum hremmingum
sé að segja frá upplifun sinni.
Misræmið í frásagnarhættinum byggist á
flakki milli tíða og persónufomafna. Þetta
flakk brýtur textann upp og myndar hinn
táknræna þátt sögumannsins. Dæmi um
þetta er td. að finna í baðstofutalinu á
áningarstaðnum. Ásmundur er búinn að
virða bóndann fyrir sér en svo kemur eftir-
farandi kafli:
Orðið er hjá okkur, sagði [bóndinn] fast-
mæltur.
Svona sér hann bóndann fyrir sér.
Kannski hafði ég aldrei séð hann fyrr. Og
hann fór að segja bóndanum frá ýmsu sem
þegar var farið að berast hingað til að létta
erfiðið þessum mönnum, (79-80)
Þarna er hin hefðbundna 3. persónu þátíðar
frásögn brotin upp með 3. persónu nútíð og
1. persónu þáliðinni tíð. Þetta brot færir
lesandann frá þeim tíma sem sagan gerist á,
yfir á skriftímann þar sem Ásmundur, löngu
seinna, situr og skrifar þessa sögu.
Annað dæmi er að ftnna í frásögninni af
systkinunum og samtali þeirra:
Þú hinn ungi faraó. Og ég er egypzka
prinsessan; systir þín og kona; kynjuð frá
guðum.
Þegar þessi orð höfðu borizt til hans, hélt
maðurinn pennanum yfir svörtu blekinu í
húsi þess, og vísaði oddinum upp; í bið.
Syndagjöld, hugsar hann: Sjálfframdar
hefndir.
Hann gat ekki lengur séð þessi augu,
þetta stolt.
Þennan ögrandi orðlausa svip sem fylgdi
honum. (98)
Sögumaðurinn Ásmundur hefur greinilega
horfst í augu við þessa konu, systurina Sól-
veigu, og kemst ekki hjá því að minnast
þess þegar hann síðar skáldar þetta samtal
systkinanna.
Og síðasta dæmið hér er frá fyrri púns-
drykkju Ásmundar og séra Stefáns. Því er
lýst hve þol þeirra er misjafnt við drykkjuna
og hvernig presturinn sofnar fram á borðið.
En svo stendur:
Nei, hugsar Ásmundur síðar.
Nei, segir hann. Misminnti hann þá
þetta? Hafði hann skáldað því að sjálfum
sér að Stefán prestur hefði hneigt sitt höfuð
á borðið, og skellt toddýglasi sínu svo í hár
hans hefði runnið og á hendur?
Að vínið hefði svifið svo á hann, var það
misminni? Diktur.
(...) Hafði hann þá sjálfur rétt hlut sinn
með sjálfvirkni minnisins til hagræðis?
Þegar hann fór að grafast fyrir þetta með
TMM 1993:2
57