Morgunblaðið - 11.02.2015, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 2015
Hátt uppi Maður virðir fyrir sér mannlífið í miðborginni, glaður í bragði.
Golli
Hið opinbera gegnir
veigamiklu hlutverki í
vestrænum ríkjum.
Umfang þess hefur
vaxið mikið víðast hvar
og Ísland er þar engin
undantekning. Upp að
vissu marki má rekja
þetta til breytinga á
samfélagsgerð sem al-
menn sátt ríkir um.
Þannig skýra upp-
bygging mennta- og heilbrigðiskerf-
isins og félagslegar tilfærslur hluta
af útgjaldaaukningu undanfarinna
áratuga. En auk þessara verkefna
hefur hið opinbera tekið að sér önn-
ur umdeildari hlutverk og umfang
þess samhliða vaxið umfram það
sem æskilegt getur talist.
Nú er svo komið að blikur eru á
lofti hvað varðar sjálfbærni núver-
andi fyrirkomulags. Þrátt fyrir að-
haldsaðgerðir síðustu ára eru mikl-
ar áskoranir enn framundan í opin-
berum fjármálum. Skattahækkanir
og samdráttur í opinberri fjárfest-
ingu útskýra stærstan hluta þess
rekstrarbata sem hefur átt sér stað
frá hruni og ekki hefur verið ráðist í
endurskoðun á umfangi og hlut-
verki hins opinbera. Skuldastaða
hins opinbera er enn slæm, vaxta-
byrði mikil og framundan eru
breytingar í aldurssamsetningu
þjóðarinnar sem enn munu auka á
útgjaldaþrýstinginn.
Lausnir krefjast breytinga
Með þetta í huga er mikilvægara
en nokkru sinni að auka hagkvæmni
í opinberum rekstri. Til þess eru
tvær leiðir færar: forgangsröðun
verkefna og aukin framleiðni. En til
að hægt sé að feta þær leiðir þarf í
mörgum tilfellum að ráðast í kerf-
isbreytingar. Þrátt
fyrir að bæði rök og
vilji sé til staðar fyrir
breytingum hefur inn-
leiðing þeirra reynst
erfið. Almennt viðhorf
gagnvart breytingum
er neikvætt, enda fela
þær í sér óvissu og
fyrirhöfn. Í þeim til-
fellum þar sem sér-
tækir hagsmunir eru
miklir standa hags-
munaaðilar gjarnan í
vegi fyrir breytingum
þrátt fyrir að þær séu í þágu heild-
arhagsmuna.
Til að vinna á þessu þarf að skapa
betri samstöðu um breytingar hér-
lendis og efla getu stjórnmálanna
og annarra til að takast á við þær
áskoranir sem þeim fylgja. Færa
þarf umræðuna í málefnalegri og
uppbyggilegri farveg og draga
hagsmunaaðila að borðinu. Slík
nálgun er til þess fallin að auka sátt
um þær breytingar sem skila fram-
tíðarávinningi, jafnvel þótt þær hafi
neikvæð áhrif á afmarkaðan hóp til
skemmri tíma.
Viðskiptaráð hefur lagt lóð sín á
vogarskálarnar til að unnt verði að
skapa slíka samstöðu. Ráðið tók
virkan þátt í úttekt McKinsey &
Company á íslenska hagkerfinu ár-
ið 2012, tillögum verkefnisstjórnar
Samráðsvettvangs um aukna hag-
sæld árið 2013 og fjallar stöðugt um
sóknarfæri breytinga í málefna-
starfi sínu. Viðskiptaþing er
hryggjarstykki málefnastarfs
Viðskiptaráðs og viðfangsefni þess í
ár er opinberi geirinn. Þar verður
meðal annars fjallað um áskoranir
við innleiðingu breytinga og leiðir
til að skapa aukna samstöðu um
umbætur í opinberum rekstri. Það
er von okkar að með málefnalegri
umræðu um þessi atriði megi
breyta viðhorfum margra og greiða
fyrir innleiðingu kerfisbreytinga
sem bæta lífskjör til lengri tíma lit-
ið.
Sameinumst um breytingar
Það er auðvelt að koma sér sam-
an um markmið. Allir geta verið
sammála um að hér eigi lífskjör að
vera með því besta sem gerist í
heiminum, að þau eigi ekki að vera
á kostnað komandi kynslóða og að
allir eigi að hafa tækifæri til að láta
að sér kveða í samfélaginu. Það er
aftur á móti erfiðara að koma sér
saman um að innleiða þær breyt-
ingar sem eru vel til þess fallnar að
ná þessum markmiðum.
Það er skýr afstaða Viðskiptaráðs
að grundvöllur bættra lífskjara fel-
ist í bættri samkeppnishæfni og þar
með aðstæðum til aukinnar verð-
mætasköpunar. Heilbrigt og kraft-
mikið atvinnulíf, sjálfbær rekstur
hins opinbera, efnahagslegur stöð-
ugleiki, hagfellt regluverk og gott
skattkerfi eru leiðin að því marki.
Til þess að lífskjör á Íslandi geti
verið í fremstu röð á nýjan leik þarf
því að ríkja einhugur á meðal
stjórnvalda, atvinnulífs og íbúa
landsins um að byggja hér upp kjör-
aðstæður til verðmætasköpunar.
Takist vel til í þeim efnum er til
mikils að vinna.
Eftir Hreggvið
Jónsson » Skuldastaða hins op-
inbera er enn slæm,
vaxtabyrði mikil og
framundan eru breyt-
ingar í aldurssamsetn-
ingu þjóðarinnar.
Hreggviður Jónsson
Höfundur er formaður
Viðskiptaráðs Íslands.
Rekstur hins opinbera
á krossgötum
Þeir kenna sig við
víðsýni og frjálslyndi.
Þeir segjast al-
þjóðasinnar og tals-
menn frjálsra við-
skipta. Þeir vilja fá
viðurkenningu sem
umburðarlyndir og
umbótasinnaðir stjórn-
málamenn. Þeir eru
nútímanorrænir jafn-
aðarmenn.
Þeir eru sannfærðir um nauðsyn
þess og samkvæmt kröfum nú-
tímans, að öllu sé pakkað inn í fal-
legar umbúðir orðaskrúðs og
-flaums:
„Samfylkingin er eini flokkurinn
sem byggir á svo sterkum rótum að
geta með trúverðugum hætti ofið
saman kvenfrelsi, verkalýðsbaráttu,
velferðarsjónarmið, græn gildi,
þjóðfrelsi, alþjóðahyggju og at-
hafnafrelsi í óslítanlegan streng,“
skrifaði Árni Páll Árnason á heima-
síðu sína 28. janúar 2013. Þá sóttist
hann eftir og náði kjöri sem formað-
ur Samfylkingarinnar. Árni Páll
fullyrti að með þessari blöndu væri
auðvelt „að veita svör við erfiðustu
álitamálum okkar tíma,“ – hvorki
meira né minna. Kaldhæðnari mað-
ur en sá er heldur hér um penna,
gæti fært rök fyrir því að einu svör-
in sem formaður Samfylkingarinnar
hefði fundið væru vel falin á göng-
um hins mikla skrifstofubákns Evr-
ópusambandsins. Í kosningunum
2013 voru innan við 13% kjósenda á
því að svörin væri að finna í orða-
hrærigraut sem borinn var á borð í
nafni Samfylkingarinnar.
Umbúðastjórnmál
Þótt formaður Samfylkingarinnar
sé upptekinn af um-
búðum – safni fallegra
orða og frasa – hefur
það ekki komið í veg
fyrir pólitíska tækifær-
ismennsku. Oft er
nauðsynlegt að breyta
umbúðunum ekki síst
þegar þær virðast ekki
heilla almenning. Í
stjórnarandstöðu er
því leyfilegt að gagn-
rýna ríkisstjórn fyrir
að leggja ekki á auð-
legðarskatt, jafnvel
þótt viðkomandi hafi sem stjórn-
arliði fyrri ríkisstjórnar tekið þátt í
að ákveða með lögum, að slíkur
skattur skyldi falla niður. Henti-
stefnumaðurinn gagnrýnir án hiks
eða hiksta ríkisstjórn fyrir að fylgja
lögum sem hann tók sjálfur þátt í að
setja.
Tækifærismennska er óaðskilj-
anlegur hluti af umbúðastjórn-
málum. Formaður Samfylking-
arinnar vildi ólmur efna til
þjóðaratkvæðagreiðslu sumarið
2013 um veiðigjöld. Hann var sann-
færður um að samþykkt yrði að
taka „hraustlegt gjald“ af útgerð-
inni, hvað svo sem það þýddi. En
sami stjórnmálamaður taldi fráleitt
að bera það undir íslenska skatt-
greiðendur hvort þeir vildu taka að
sér að greiða skuldir einkabanka.
Tvisvar var reynt að koma í veg fyr-
ir þjóðaratkvæðagreiðslu um Ice-
save. Þeir skuldabakkar hefðu orðið
„hraustlegir“ svo ekki sé meira
sagt.
Með sama hætti lögðust allir
þingmenn Samfylkingarinnar, þar á
meðal Árni Páll Árnason, gegn því
að leitað yrði eftir heimild hjá þjóð-
inni fyrir aðildarumsókn að Evrópu-
sambandinu árið 2009. Þá sýndu all-
ar skoðanakannanir að góður meiri-
hluti Íslendinga væri andvígur
aðild. Þess vegna var komið í veg
fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu líkt og
Bjarni Benediktsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, lagði til. And-
staða við þjóðaratkvæðagreiðslu um
Evrópusambandið árið 2009 hefur
hins vegar ekki komið í veg fyrir að
í stjórnarandstöðu krefjist samfylk-
ingar kosninga um hvort slíta eigi
viðræðum, sem hafnar voru án þess
að almenningur hefði nokkuð um
þær að segja og sigldu í pólitískt
strand árið 2011.
Hentistefnan er í hróplegu ósam-
ræmi við stefnuyfirlýsingu sem
samþykkt var á stofnfundi Samfylk-
ingarinnar í maí 2000 en þar sagði
meðal annars:
„Við viljum víðtækt lýðræði.
Fulltrúar almennings taki ákvarð-
anir um sameiginleg málefni fyrir
opnum tjöldum. Sem flestar ákvarð-
anir verði teknar beint af þeim hóp-
um fólks sem þær varða. Ein-
staklingar, samtök á vinnumarkaði
og frjáls félagasamtök hafi sem
mestan sjálfsákvörðunarrétt.“
Staðfesta og samkvæmni verða
fórnarlömb stjórnmála sem snúast
um umbúðir en ekki hugsjónir.
Gæta verður sanngirni
Auðvitað er það ekki fyllilega
sanngjarnt að halda því fram að
stjórnmálabarátta samfylkinga mið-
ist eingöngu við umbúðir, frasa og
orðmælgi. Til þess er of grunnt á
gamla allaballanum – sósíalistanum
sem tortryggir einkarekstur, setur
traust sitt á ríkið og hefur meiri
áhuga á að stækka sneið hins op-
inbera af þjóðarkökunni en að baka
stærri köku.
Gamli allaballinn brýst því stund-
um í gegnum umbúðir víðsýni og
frjálslyndis. Árni Páll var trúr upp-
runa sínum í Æskulýðsfylkingu Al-
þýðubandalagsins, þegar hann
ávarpaði ársþing ASÍ árið 2009. Þá
var hann félagsmálaráðherra og
ræddi um „óforskammaða kapítal-
ista“ og „ginningarfífl stóriðju og
útgerðarauðvalds“. Gamlir sósíal-
istar hefðu talið sig fullsæmda af
slíkri ræðu líkt og þeir hljóta að
hrósa öðrum þingmanni Samfylk-
ingarinnar.
Þegar haft er í huga að pólitískar
rætur Guðbjarts Hannessonar,
þingmanns Samfylkingarinnar,
liggja einnig í Alþýðubandalaginu,
eiga hugmyndir hans um frelsi og
ríkisrekstur ekki að koma á óvart.
„Þetta mál er engan veginn tilbúið
og þetta er mál sem bannar rík-
isrekstur,“ svaraði Guðbjartur
blaðamanni Viðskiptablaðsins þegar
leitað var eftir áliti hans á áfeng-
isfrumvarpi Vilhjálms Árnasonar og
fleiri. Með samþykkt frumvarpsins
verður áfengisverslun ríkisins lögð
niður og einkaaðilar fá leyfi til að
bjóða áfengi til kaups líkt og aðrar
löglegar vörur í smásöluverslun.
Guðbjartur bætti við:
„Það er nefnilega það að þegar
menn eru að tala um aukið frelsi þá
er það gert þegar er verið að banna
ríkisrekstur.“
Í anda gamals allaballa heldur
Guðbjartur því fram að varla sé
hægt að tala um aukið frelsi þegar
lagt sé til bann á aðkomu ríkisins að
smásölunni á sama tíma. Það er að-
eins stigsmunur en ekki eðlismunur
á sjónarmiðum Guðbjarts Hann-
essonar og forystumanns meðal
ungliða Vinstri grænna sem lagði til
„að á Íslandi sé aðeins starfrækt ein
matvöruverslun og hún sé á vegum
ríkisins“ og þar með verði engin
samkeppni, „bara skýrar reglur og
lýðræðisleg stjórnun“.
Vinstri grænir líkt og samfylk-
ingar sækja í brunn Alþýðubanda-
lagsins þótt margir hinna síð-
arnefndu vilji fremur láta kenna sig
við Alþýðuflokkinn. Báðir gömlu
flokkarnir sameinuðust árið 1985 í
eindreginni andstöðu við að afnema
einkarétt ríkisins á útvarps- og
sjónvarpsrekstri. Það er skiljanlegt
að þá sögu vilji menn ekki rifja upp
a.m.k. ekki ótilneyddir. En eðlilega
var tækifærið gripið í „norrænu vel-
ferðarstjórninni“ til að koma bönd-
um á fjölmiðla með því að setja á fót
sérstaka eftirlitsstofnun.
Þegar Árni Páll barðist fyrir for-
mennsku í Samfylkingunni í sam-
keppni við Guðbjart Hannesson,
sagðist hann vilja „auka vald fólks
yfir eigin lífi“. Hér verður látið
liggja á milli hluta hvernig Árna
Páli hefur tekist til sem formanni í
þeim efnum. Einn prófsteinninn
verður þegar áfengisfrumvarpið
kemur til lokaafgreiðslu á Alþingi.
Því miður virðist sem ekki sé eins
djúpt á allaballanum og margir von-
uðust til.
Nútímajafnaðarmenn hafa sniðið
víðsýni, frjálslyndi, umburðarlyndi
og athafnafrelsi þröngan stakk. Á
margan hátt var gamli allaballinn
geðþekkari. Maður vissi oftast hvað-
an sá gamli var að koma, hvert hann
var að fara og fyrir hvað hann stóð.
Eftir Óla Björn
Kárason »Nútímajafnaðar-
menn hafa sniðið
víðsýni, frjálslyndi, um-
burðarlyndi og athafna-
frelsi þröngan stakk. Á
margan hátt var gamli
allaballinn geðþekkari.
Óli Björn Kárason
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokks.
Það er grunnt á gamla allaballanum