Morgunblaðið - 23.02.2015, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
UppljóstranirEdwardsSnowden
sumarið 2013 um
að leyniþjón-
ustustofnanirnar
GCHQ í Bretlandi og NSA í
Bandaríkjunum hefðu stundað
stórfelldar símahleranir skóku
heiminn og leiddu til mikils
álitshnekkis fyrir þessar for-
ystuþjóðir hins vestræna
heims, ekki síst þegar í ljós kom
að það voru ekki einungis mis-
indismenn sem höfðu þurft að
þola hleranir, heldur höfðu sím-
arnir hjá leiðtogum vinaþjóða
eins og Angelu Merkel Þýska-
landskanslara einnig verið
teknir með.
Stjórnvöld í Washington
voru sein að bregðast við upp-
ljóstrunum og báru því við að
hleranirnar hefðu í flestum til-
fellum verið nauðsynlegar til
þess að koma í veg fyrir hryðju-
verk. Þegar sú útskýring dugði
ekki til að sefa reiði banda-
mannanna, lofuðu Bandaríkja-
menn eftir dúk og disk að betur
yrði haldið um þennan þátt
upplýsingasöfnunarinnar og að
bönd yrðu sett á heimildir NSA
til þess að hlera.
Þær ásakanir sem birtust á
dögunum um að NSA og GCHQ
hefðu brotist inn í skrár hol-
lenska fyrirtækisins Gemalto
og stolið þaðan lyklum að millj-
ónum símkorta eru því graf-
alvarlegar. Fyrir það fyrsta, þá
er enn og aftur brotið á banda-
manni Breta og Bandaríkja-
manna og stofnaðila í Atlants-
hafsbandalaginu, reynist
ásakanirnar réttar,
sér í lagi þar sem
stofnanirnar hefðu
getað staðið að
upplýsingaöflun
sinni í samvinnu við
leyniþjónustu Hollands. Málið
ýfir því upp á ný sár innan
bandalagsins, þar sem njósnað
er um vinaþjóðir.
Í öðru lagi virðist sem um
stórfellt brot á alþjóðalögum sé
að ræða, sem mun líklega hafa
skaðleg áhrif á utanríkisstefnu
Bandaríkjanna gagnvart mörg-
um þjóðum. Það rýrir óneit-
anlega stöðu Bandaríkjanna
sem helsta málsvara hins vest-
ræna heims fyrir frelsi, mann-
réttindi og lýðræði, þegar þau
áskilja sér svo rétt til þess að
stunda hleranir á öllum sem
ekki eru bandarískir þegnar og
standa að stórfenglegri upplýs-
ingasöfnun í nafni þjóðarör-
yggis.
Upphaflegu gögnin frá
Snowden opnuðu á umræðu um
það hvar mörkin á milli lýð-
frelsis og öryggis gætu legið í
upplýsingasamfélagi. Ekki
verður deilt um það, að hler-
anirnar hafa að vissu leyti
stuðlað að auknu öryggi gagn-
vart hryðjuverkum. En er öllu
fórnandi fyrir öryggið? Reynist
hinar nýju ásakanir vera réttar
hafa leyniþjónusturnar hlaupið
framúr sér í gagnaöflun og
gengið lengra en nauðsynlegt
ætti að vera í öryggisskyni.
Með hverri slíkri uppljóstrun
er gengið á það traust sem
hægt er að bera til forysturíkja
Vesturlanda.
Nýjar ásakanir gagn-
vart leyniþjónustu-
starfsemi }
Skjöldurinn
óhreinkast enn
Myndin semblasti við var
óþægilega kunn-
ugleg. Forsætis-
ráðherra ESB-
ríkis kominn heim
af leiðtogafundi
veifandi sigri með
ósannfærandi hætti. Í þetta
sinn sá nýbakaði gríski, Alexis
Tsipras. Hann hafði farið þang-
að hnarreistur, svífandi á
vængjum ótrúlegs kosninga-
sigurs. Fyrir kosningarnar, en
ekki síður í sigurvímunni eftir
þær, hafði hann heitið löndum
sínum því, að Grikkir myndu
ekki lengur láta reka sig auð-
mjúka í gegnum svipugöngin.
Sigurkápan sem hann brá
heimkominn yfir axlirnar var
þar til að hylja svipusárin.
Hann kom nær tómhentur
heim. Þú færð 4 mánuði til að
ná áttum. Ekki 6 eins og þú
biður um. Og innan þriggja sól-
arhringa áttu að sýna okkur
áætlun um það
hvernig Grikkland
muni standa við
allar sínar skuld-
bindingar! Hann
fær ekki tíma til að
ráðgast við þing
eða þjóð. Komirðu
ekki innan frests með útkomu
sem er okkur að skapi ónýtist 4
mánaða fresturinn. Við látum
þér eftir að reikna út hve
marga daga grískir bankar
draga andann eftir það.
Svartssýnisspár sem heyrð-
ust eftir kosningarnar í Grikk-
landi virðast vera að rætast.
Brusselvaldið telur að síst af
öllu megi Tsipras líta út sem
sigurvegari í málinu. Þá yrði
hætt við að lýðræðistilburðir
Gríkkja breiddust út til
burðugri landa evrunnar. Það
væri hættulegri faraldur en
flestir aðrir og því yrði þegar í
stað að bólusetja veiklaðar
evruþjóðir gegn honum.
Senn munu sigur-
hróp grískra kjós-
enda breytast í
reiðiöskur og svo í
uppgjafarstunur}
Bólusetning hafin
E
r þetta virkilega rétt forgangs-
röðun?“
Þetta er röksemd sem heyrist
einatt þegar einhver talar fyrir
auknu frjálslyndi í viðskiptum
með áfengi. Andstæðingar áfengisfrumvarps-
ins hafa til dæmis ekki hikað við að beita þess-
um rökum, í stað þess að ræða málið efnislega,
og gefa þeir um leið í skyn – með vandlæting-
arsvip – að þingmennirnir sem lögðu frum-
varpið fram þurfi að hugsa sinn gang. Ekki
bætti úr skák þegar í ljós kom að smjör-
greiddur stuttbuxnastrákur, alinn upp í must-
eri nýfrjálshyggjunnar, sjálfri Valhöll, væri að-
alflutningsmaður frumvarpsins. Hvernig vogar
hann sér að leggja málið fram á meðan heimilin
brenna? Veit hann ekki að hér varð hrun?
spyrja virkir í athugasemdum.
Staðreyndin er samt sem áður sú að ef aldrei hefði mátt
ræða annað en það sem menn töldu „mikilvægast“ á
hverri stundu, þá væru hvorki frjálsar útvarps- né sjón-
varpssendingar hér á landi, sjónvarpið væri enn í svart-
hvítu, mjólk seld í sérstökum mjólkurbúðum ríkisins og
bjórinn bannaður. Öll þessi mál, og mun fleiri til, þóttu á
sínum tíma „léttvæg“ í samanburði við önnur „mikilvæg-
ari“ mál.
Þegar umræður um afnám bjórbannsins stóðu hvað
hæst fyrir um það bil 26 árum kom hver afturhaldssegg-
urinn á fætur öðrum upp í pontu á Alþingi og hrópaði há-
stöfum að málið væri hreint ekki efst á forgangslistanum.
Mörg brýnni mál þyldu enga bið. Þegar litið er til baka má
hins vegar fullyrða að fáar lagabreytingar frá
þessum tíma eru eins eftirminnilegar. Afnám
bjórbannsins hafði mikil og góð áhrif á íslenskt
samfélag og bjórmenninguna og ég efast stór-
lega um að nokkur maður vilji breyta fyrir-
komulaginu aftur í fyrra horf.
Áfengisfrumvarpið er ekki brýnasta málið
sem liggur fyrir Alþingi þessa stundina. Alls
ekki. Ég er aftur á móti fullviss um að eftir
nokkur ár, þegar við rifjum málið upp, verði
litið á það sem stórmerka og minnisstæða
breytingu á áfengislöggjöf Íslendinga.
Það er enn fremur þrálátur misskilningur að
Alþingi geti í raun aðeins gert eitt í einu. Að
ekki sé til dæmis hægt að grípa til aðgerða til
að bæta ástandið á leigumarkaðinum vegna
þess að áfengisfrumvarpið þvælist fyrir, eins
og stundum mætti halda af umræðunni. Sem
betur fer búum við við fjölhæft stjórnkerfi sem ræður við
margt í einu og afgreiðir Alþingi alla jafna fjölmörg frum-
vörp á hverju þingi, sem varða bæði „léttvæg“ og „mikil-
væg“ mál.
Frjálslynt fólk, hvar sem það stendur á hinu pólitíska
litrófi, ætti að fylkja sér um frumvarpið, enda snýst það í
grunninn um frelsi einstaklingsins til að ráða málum sín-
um sjálfur án óþarfa afskipta misviturra stjórnmála-
manna. Það skýtur því skökku við að sumir stjórnmála-
flokkar, sem stimpla sig að jafnaði sem nútímalega og
frjálslynda, skuli standa vörð um ríkiseinokunarveldið
ÁTVR og leggjast gegn þessu framfaramáli. Það kallast
hræsni í minni orðabók. kij@mbl.is
Kristinn Ingi
Jónsson
Pistill
„Er þetta rétt forgangsröðun?“
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Norskir sjómenn og útgerð-armenn hafa síðustumisseri talið að meirakynni að vera af norsk-
íslenskri síld í sjónum en fiskifræð-
ingar hafa talið. Gamalkunnugt stef,
sem árlega heyrist hér á landi, ef ekki
um síld þá einhverja aðra fisktegund.
Hugsanlega hafa þeir sem starfa í
greininni að einhverju leyti rétt fyrir
sér því fyrstu fregnir frá Noregi um
ástand hrygningarstofnsins eru já-
kvæðar. Endanlegar niðurstöður eru
væntanlegar um mánaðamótin.
Fyrir rúmri viku lauk í Noregi
leiðangri til að rannsaka ástand,
stærð og útbreiðslu hrygningarstofns
norsk-íslensku síldarinnar, en stofn-
inn hefur minnkað mikið á síðustu ár-
um. Beðið er eftir sterkum árgöngum
og í þessum efnum eru miklir hags-
munir í húfi fyrir þjóðirnar við Norð-
austur-Atlantshaf.
Þrýst á fiskifræðinga
Leiðangurinn var öflugur því
farið var á þremur skipum sem út-
gerðin kostaði eftir að hafa þrýst
mjög á að leiðangur sem þessi yrði
tekinn upp að nýju, en síðast var
hann farinn árið 2005. Áður var eitt
skip notað í leiðangra sem þennan.
Leiðangursstjóri var Aril Slotte,
yfirmaður uppsjávardeildar við
norsku hafrannsóknastofnunina, og í
lok leiðangursins lýsti hann mikilli
ánægju með hversu vel hefði gengið.
Yfirferðin hefði gengið vel við góðar
aðstæður og tekist hefði að komast
yfir allt útbreiðslusvæðið og hvað
varðaði tækni og fræði hefði allt
gengið upp.
Slotte hefur ekki sagt margt um
magnið sem mælt var, en þó hafði
Fiskaren eftir honum að útlitið væri
jákvætt. „Við sáum meira af síld en
við áttum von á miðað við niðursveifl-
una sem hefur verið í stofninum og
veiðiheimildum. Hversu jákvætt
þetta er kemur í ljós þegar endan-
legar niðurstöður liggja fyrir,“ sagði
Slotte.
Fiskifræðingar á Hafrannsókna-
stofnun hafa óskað eftir niðurstöðum
um leiðangurinn og segir Guðmundur
J. Óskarsson að væntanlega verði
gögn frá honum meðal þeirra sem
lögð verða fyrir fund Alþjóðahafrann-
sóknaráðsins í ágúst þar sem stærð
stofnsins verður metin og unnið að
ráðgjöf um veiðar fyrir árið 2016.
„Niðurstöður þessa leiðangurs á
hrygningartíma frá 1994-2005 eru
enn notaðar í stofnmatinu þótt þær
hafi mjög lítið vægi, en honum var
hætt af því að hann þótti ekki gefa
áreiðanlega mynd af stærð stofnsins.
Leiðangur sem farin hefur verið í
fjölda ára í maí þótti betur fallinn til
þess. Niðurstöður þessa leiðangurs
nú verða líklega notaðar í stofnmat-
inu í haust sem einn punktur í viðbót í
tímaseríu slíkra mælinga, en inn í þá
seríu er komin níu ára eyða,“ segir
Guðmundur.
Í frétt frá Hafrannsóknastofnun
að loknum fundi ráðgjafarnefndar Al-
þjóðahafrannsóknaráðsins í október
sl. kom fram að stofninn er undir var-
úðarmörkum og fyrirsjáanlegt að afli
og hrygningarstofn muni halda áfram
að minnka á næstu árum.
Vonarglæta í norsk-
um síldarleiðangri?
Norsk-íslensk vorgotssíld
Stærð hrygningarstofns í milljónum tonna árin 1950–2014
Milljón tonn
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2014
14
12
10
8
6
4
2
0
14
12
10
8
6
4
2
0
Heimild: hafro.is
Guðmundur segir að mikla niðursveiflu í síldarstofn-
inum megi rekja til lélegrar nýliðunar ár eftir ár allt
frá árinu 2004. Á þessu tímabili virðist árgangurinn
frá 2011 skástur. Hann kemur væntanlega inn í veiðina
í ár, en síldin verður yfirleitt kynþroska við fjögurra
ára aldur. Áreiðanlegt mat á stærð árganga fæst að
öllu jöfnu ekki fyrr en þeir fara að koma fram í veið-
inni, þannig að áreiðanlegra mats á stærð 2011-
árgangsins má vænta í ár. Þessir litlu árgangar standa
ekki undir mikilli veiði og þeir árgangar sem núna
bera uppi veiðina eru að mestu orðnir mjög gamlir.
„Rannsóknir undanfarin ár á hvaða þættir stjórni
nýliðun í stofninum hafa ekki skilað afdráttarlausum niðurstöðum þrátt
fyrir að margar tilgátur hafi verið settar fram og prófaðar. Má þar nefna
tengsl nýliðunar við margvíslega umhverfisþætti og afrán á síldarungviði
af völdum makríls og Barentshafsþorsks. Líklegast er um að ræða flókið
samspil ólíkra þátta og verður rannsóknum á þessu sviði haldið áfram til
að reyna að skilja það samspil,“ segir Guðmundur.
Flókið samspil ólíkra þátta
LÉLEG NÝLIÐUN Í STOFNINUM ÁR EFTIR ÁR
Guðmundur J.
Óskarsson