Morgunblaðið - 23.02.2015, Qupperneq 34

34 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2015
Vilhjálmur A. Kjartansson
vilhjalmur@mbl.is
„Saltarinn er mín bók. Ekkert rit
hefur gripið mig jafn sterkum tök-
um, ekkert rit annað les ég jafn mik-
ið, nota jafn mikið. Ekkert rit hefur
haft jafn mikil
áhrif á mig og
Saltarinn.“
Þannig kemst
Gunnlaugur A.
Jónsson að orði í
upphafi verks
síns Áhrifasaga
Saltarans. Í
þessu mikla og
vandaða verki
dregur Gunnlaugur fram áhrif Salt-
arans á sögu og samtíð en Saltarinn
er gamalt íslenskt orð yfir Davíðs-
sálma.
Debóra, Vigdís og Bono
Tekin eru fjölmörg dæmi um áhrif
þessara fornu sálma í myndlist, tón-
list, bókmenntum, kvikmyndum og í
almennri og pólitískri umræðu.
Verkið er stórt í sniðum en auðlesið
og bæði gott og gaman að fletta upp
í því. Það krefst hvorki trúarlegrar
sannfæringar né guðfræðilegrar
þekkingar af lesandanum en gefur
þeim sem áhuga hafa einstakt tæki-
færi til að sjá áhrif sálmanna á
menningu okkar og sögu. Bókin er
ríkulega myndskreytt og einnig not-
ar höfundurinn fjölmarga stutta inn-
skotskafla sem hafa að geyma for-
vitnilega fróðleiksmola sem auka á
læsileika hennar. Sjálfur segir
Gunnlaugur að bókin hafi verið
skrifuð öllum til fróðleiks og fram-
setning efnis sé eftir því, fræðilegt
en aðgengilegt og tengi nútímasögu
og fortíð við Davíðssálmana. „Má
þar nefna innskot um Debóru dóm-
ara í Ísrael sem var uppi um 1200
f.Kr., og hvernig hún tengdist setn-
ingu Vigdísar Finnbogadóttur inn í
embætti forseta Íslands. Annað
áhugavert innskot er um írsku rokk-
stjörnuna Bono og dálæti hans og
hljómsveitar hans á Davíðssálmum,“
segir Gunnlaugur en hann skoðar
einnig áhrif sálmanna á kvikmyndir
og kemur á óvart hversu oft og að
hve miklu leyti Davíðssálmarnir
hafa sett mark sitt á stór og þekkt
kvikmyndaverk af öllum toga. Má
þar nefna jafn ólíkar kvikmyndir og
Sound of Music sem vísar í sálm 121
og Saving Private Ryan sem vísar í
sálm 144.
Deus ex cinema
Verk Gunnlaugs er einstakt að því
leyti að áhrif Davíðssálma á kvik-
myndir eru í fyrsta skipti skoðuð
með ítarlegum hætti en sjálfur seg-
ist Gunnlaugur ekki vita til þess að
það hafi verið gert áður. „Það er
áhugavert hvað margar kvikmyndir
sækja í texta og boðskap Saltarans.
Ég fór ekki að gera mér grein fyrir
því fyrr en nemendur mínir, við guð-
fræðideild háskólans, opnuðu augu
mín fyrir því,“ segir Gunnlaugur,
sem var ekki sérlega mikill áhuga-
maður um kvikmyndir en horfir nú
a.m.k. á eina mynd í viku. „Þegar ég
fól nemendum mínum að vera vak-
andi fyrir áhrifum Gamla testament-
isins í umhverfi sínu fannst mér slá-
andi hversu oft kvikmyndir birtust í
svörum þeirra. Það varð til þess að
ég fór að sinna þeim þætti meira og
stofnaði í kjölfarið kvikmyndaklúbb-
inn Deus ex cinema í júlí árið 2000.
Starfsemi hans hefur verið óslitin í
nærri 15 ár og hittumst við einu
sinni í viku til þess að horfa á góða
mynd og greina og ræða trúarleg
stef hennar. Höfum líka staðið fyrir
námskeiðum, flutt fjölda erinda um
efnið, skrifað greinar og gefið út
bækur.“
Frá Patton til Sean Connery
Óhætt er að segja að ekki sé gert
upp á milli mynda í bókinni heldur
er notkun sálmanna í þeim látin ráða
ferðinni. Þekktari myndir kvik-
myndasögunnar fanga þó strax at-
hyglina og fróðlegt er að sjá hvernig
Davíðssálmarnir rata inn í frægar
senur án þess að áhorfendur geri sér
grein fyrir uppruna áhrifanna. „Í
óskarsverðlaunamyndinni Patton,
sem fjallar um hinn sigursæla og
umdeilda herforingja Bandaríkja-
manna, George S. Patton, kemur
sálmur 63 við sögu. Þegar Patton er
stillt upp við vegg af herstjórninni
vegna framkomu sinnar í her-
sjúkratjaldi á Sikiley, leitar hann í
örvæntingu til kirkjunnar og fer
með sálm 63, vers 2-3 og 9-12, sem
hefst á orðunum „Drottinn, þú ert
minn Guð, þín leita ég.“ Önnur
þekkt stríðsmynd með stórleik-
aranum Sean Connery, sem nefnist
A Bridge Too Far, leitar í sálma
Davíðs en húsmóðir á heimili sem
breytt hefur verið í skjól særðra
hermanna gengur á milli særðra
manna og fer með sálm 91, vers. 3-4.
Sálmurinn nær að lýsa brjálæði ver-
aldarinnar vel, ógnum næturinnar,
sýkingu og mannfalli. Samt gerir
hann að virðist þá fráleitu kröfu að
Guð sé hæli og háborg. Í því er
huggunin fólgin og í því speglast
krossinn og vonandi og sannarlega á
endanum, upprisan.“
Áhrif á menningarsögu Íslands
„Áhrifasaga er vítt svið og nánast
ótæmandi. Ég þurfti því að velja og
hafna enda birtast áhrif Saltarans
víða hvort sem það er í listum, póli-
tík eða almennri umræðu,“ segir
Gunnlaugur og bendir á að hann hafi
reynt að fara þá millileið að skoða
fyrst hina fornu hebresku frumtexta
sálmanna og greina hvernig og
hvaða hlutverki þeir hafi þjónað í
samfélagi hinna fornu Hebrea
nokkrum öldum fyrir Kristsburð.
„Áherslan liggur síðan meira á notk-
un sálmanna í seinni tíma menningu
og sögu. Davíðssálmarnir eru 150 og
ekki tækt að gera þeim öllum skil í
einu riti. Ég legg því mest upp úr og
vinn markvisst með og ritskýri 23
sálma. Þannig er verkið kaflaskipt
en mér þykir talan 23 dálítið
skemmtileg því án nokkurs vafa er
23. sálmur Saltarans sá þekktasti og
þekkja hann flestir en hann hefst á
orðunum „Drottinn er minn hirðir,
mig mun ekkert bresta“ – þessi
sálmur er í áhrifasögulegu ljósi al-
gjör þungamiðja í sálmasafninu og
hefur verið nefndur „Næturgalinn“
meðal sálmanna. Af íslenskum dæm-
um sem þar er fjallað um má nefna
sálm Matthíasar Johannessen,
skálds og fyrrverandi ritstjóra, út af
23. sálminum og hið geysivinsæla
lag Margrétar Scheving, sem mikið
er sungið við útfarir en einnig mikið
notað í æskulýðsstarfi kirkjunnar.“
Ljóðið, bókin og málið
„Saltarinn hefur víða áhrif á ís-
lenska menningarsögu og æskulýðs-
starf og vert að minnast þess að
æskulýðsleiðtoginn kunni sr. Friðrik
Friðriksson, stofnandi KFUM, átti
sér sálm 46 að uppáhaldssálmi og
sótti heiti á prédikanasafni sínu
„Guð er oss hæli og styrkur“. “
Af íslenskum skáldsögum er af
nægu að taka og segir Gunnlaugur
Saltarann koma víða við sögu. „Til
að nefna nokkur verk þar sem finna
má áhrif sálmanna má benda á Fót-
spor á himnum eftir Einar Má Guð-
mundsson (sálmur 1), Meðan nóttin
líður eftir Fríðu Sigurðardóttur
(sálmur 23), Vetrarferðina eftir Ólaf
Gunnarsson (sálmur 73) og Augu þín
sáu mig eftir Sjón (sálmur 139).
Verkin eru auðvitað fleiri enda sálm-
arnir haft mikil áhrif á íslenskar
bókmenntir.“
Þýðingasaga sálmanna er einnig
könnuð og farið yfir hvernig þeir
hafa tekið breytingum í langri sögu
íslenskra biblíuþýðinga. „Málfar og
málskilningur tekur breytingum.
Þannig sýnir t.d. nafnorðið Bab-
ýlonsfljót í nýjustu þýðingu Bibl-
íunnar frá 2007 ekki ótvírætt að
þarna er að baki fleirtala í hebresk-
unni. Þýðingin „fljót“ á hebreska
orðinu naharot er þó ekki röng. Í
Guðbrandsbiblíu frá 1584 er talað
um vötnin við Babýlon en í bókinni
rek ég með dæmum og töflum
hvernig þýðingin breytist með í rás
tímans. Það má því segja að áhersl-
Næturgalinn þungamiðja í áhrifa
 Verkið Áhrifasaga Saltarans greinir
áhrif sálmanna í sögu og samtíð
Opið: 8
:00-18
:00
mánud
. til fim
mtud.
8:00-1
7:00
föstud
aga
Er bílrúðan
brotin eða
skemmd?
Við erum sérfræðingar í
bílrúðuskiptum og viðgerðum
á minni rúðutjónum.
Erum í samvinnu við öll
tryggingafélög landsins.
Stórhöfða 37 | 110 Reykjavík | Sími 586 1900 | framrudur@simnet.is | bilrudur.is
Áratuga reynsla og framúrskarandi þjónusta