Húnavaka - 01.05.1988, Page 136

134
HUNAVAKA
Hlóðaeldhús
Hlóðir voru alla tíð byggðar við gafl í eldhúsinu og voru vandlega
gerðar. Hliðarveggir hlóðanna voru úr stórgrýti, en bak hlóðanna var
gríðarstór hella sem reist var á rönd. Haft var nokkurt bil að baki
hennar og þar fyllt upp með möl eða ösku. Þegar verið var að sjóða
slátur dag eftir dag og jafnvel að nóttunni líka hitnaði þetta allt svo
mikið, að vel gat kviknað í eldhúsveggnum, ef ekki var rammlega
umbúið.
1 hlóðaeldhúsi var sver ás upp undir mæni í eldhúsinu og kallaðist
hann hóbandsrá. Þar á var kaðallykkja, er hét hóband og var það með
færanlegum hnút svo að mætti stilla það og lengja eftir þörfum. Þar
voru tveir járnkrókar nokkuð langir með krók á báðum endum og hétu
þeir pottkrókar. öðrum króknum var krækt í potteyrað, en hinum í
hóbandið. Þannig hékk potturinn yfir hlóðunum meðan á elda-
mennskunni stóð.
Þegar þurfti að taka pottana ofan eða færa þá til, voru notaðir aðrir
krókar. Á þeim var lykkja fyrir hendina og krókur á hinum megin, sem
krækt var í potteyrun og pottarnir bornir í þessu. Stór hlemmur var á
hverjum potti. Undir honum var smáprik, sem var lagt yfir pottinn og
hlemmurinn hvíldi þar á.
Eitt sem fylgdi eldhúsunum var að fela eldinn í hlóðunum. Það var
gert þannig að hann var grafinn í ösku og sett taðflaga ofan á, allt
hulið og hella sett yfir og hét hún felhella og var alla tíð notuð sama
hellan. Ef eldur drapst í hlóðum varð að fara á aðra bæi til að sækja
eld, því að engar eldspýtur voru þá til á fjölda bæja.
Sama kona var alltaf látin fela eldinn og var það mikið trúnaðar-
starf. Ég vissi til að kona sem var orðin blind og búin að vera það í tugi
ára var látin fela eldinn. Húsbóndinn trúði engum öðrum fyrir því
verki. Konan hét Ósk Gunnlaugsdóttir og var ættuð vestan af
Ströndum og átti heima í Blöndudalshólum. Það mistókst aldrei hjá
henni eða kviknaði í.
Reykurinn var sá mikli ókostur sem fylgdi hlóðaeldhúsum. Þurfti
oft að skýla hjá strompinum og ef það dugði ekki varð að setja rang-
skjól við dyrnar, þannig að vindurinn blési meira inn í eldhúsið og
reykurinn færi örara út um strompinn, annars vildi eldhúsið fyllast af
reyk. Ég man eftir að á einum bæ voru tvennar hlóðir í eldhúsinu,
enda var þetta stórheimili.