Húnavaka - 01.05.1988, Side 141

HUNAVAKA
139
öld og þar hafði verið verslun óslitið til 1825 er Gísli Símonarson
kaupmaður keyp ti hana í félagi við Sören Jacobsen stórkaupmann í
Kaupmannahöfn. Gísli lést 1837 og þá tók Jacobsen einn við versl-
uninni. Hann fór á vit feðra sinna 1855 og synir hans ráku verslunina
til 1860 er hún varð gjaldþrota.5 Forstöðumaður verslunarinnar um
miðja öldina, sem hér eftir verður kallaður faktor að hætti þeirra tíma,
hét Knudsen.
Á Hólanesi hófu þeir Hillebrandt og Bergmann fasta verslun 1835
en höfðu áður verið með lausakaup þar. Báðar þessar verslanir ráku
útibú á Borðeyri við Hrútafjörð frá árinu 1849 og þar keppti lausa-
kaupmaður við þær um hylli bænda. Til þess að komast í aðrar
verslanir hefðu húnvetnskir bændur þurft að fara í önnur héruð. Varla
hefur það verið viðtekin venja og benda eftirfarandi ummæli Björns
Bjarnasonar um verslunina í sýslunni 1854 ekki til að það hafi verið
nauðsynlegt: „Ei var hún annarsstaðar betri hér á landi að saman-
lögðu.“6
4. Þverskurður
Árið 1847 voru 495 heimili með búskap í Húnavatnssýslu sam-
kvæmt búnaðarskýrslunum. Sama ár voru 390 skráðir fyrir reikning-
um í viðskiptamannabókum Jacobsensverslunar. Hvernig átti að velja
sem fæsta bændur til nánari skoðunar úr þessum hópi, sem þó gæfu
sæmilega mynd af bændastéttinni allri? Hugmyndin var sú að nóg
væri að skoða einn bláfátækan, meðalbónda og einn ríkan. Bæði
heimildirnar og aðstæður í samfélaginu settu þessu ákveðnar skorður
svo að á endanum urðu sex bændur fyrir valinu.
Það sem helst takmarkaði möguleikana á því að velja bændur til
athugunar var að fyrsta bók var ein til fyrir öll árin 1847-1855 eins og
áður greindi. Af þeim sökum komu 230 af 390 reikningseigendum hjá
Jakobsen ekki til greina. Einnig þótti rétt að sniðganga þá sem fluttu
af einni jörð á aðra á tímabilinu, sem var ekki fátítt. Það að flytja af
rýru landi á gott, eða öfugt, hefur breytt forsendunum fyrir búskapn-
um. Leitað var eftir því sem sýndi stöðugleika ekki breytingar. Og loks
voru þeir sem bjuggu í austanverðri sýslunni teknir fram yfir þá sem
bjuggu vestast vegna Borðeyrarhöndlunar. Ekki er hægt að útiloka að