Dagblaðið Vísir - DV - 10.06.2009, Síða 45

miðvikudagur 10. júní 2009 45Fókus
á miðvikudegi
Hvað Heitir lagið?
„Himnaríki hefur neitað okk-
ur um konungsdæmi sitt.
Dýrlingarnir eru drukknir og
og ýlfrandi í átt að tunglinu.“
gus gus-platan
frestast
Útgáfu sjöttu hljóðversskífu hljóm-
sveitarinnar og fjöllistahópsins Gus
Gus hefur verið frestað um þrjá
mánuði. Fyrst stóð til að platan,
sem eins og áður hefur komið fram
heitir 24/7, kæmi út 6. júlí næstkom-
andi en í fréttatilkynningu segir að
það frestist fram á haust, án þess að
ástæður seinkunarinnar séu tíund-
aðar. Fyrsta smáskífan kemur hins
vegar út 22. júní næstkomandi og
heitir hún Add This Song. 24/7 er
gefin út af Kompakt sem er eitt virt-
asta raftónlistarmerki í heiminum
í dag, að því er segir í fréttatilkynn-
ingu.
KK á gljúfra-
steini
KK leikur á gítar og syngur eig-
in lög, ný og gömul, í stofunni
á Gljúfrasteini næsta sunnudag
klukkan 16. Tónleikarnir eru hluti
af Stofutónleikaröð Gljúfrasteins
sem hófst um síðustu helgi. Eins
og undanfarin sumur verða tón-
leikarnir alla sunnudaga í júní,
júlí og ágúst. Vart þarf að hafa
mörg orð um KK og hans ágæti.
Eftir að hafa flutt aftur til Íslands
eftir nokkurra ára útlegð hefur
hann sent frá sér hvert meist-
araverkið á fætur öðru. Kappinn
á tvær plötur í samantektinni á
hundrað bestu plötum Íslands
sem fjallað hefur verið um í fjöl-
miðlum, Lucky One og Bein leið.
Og fyrir utan hina óumdeildu
tónlistarhæfileika er KK drengur
góður.
Birna spilar
á píanó
Hinn ungi píanóleikari Birna Hall-
grímsdóttir er í þann mund að
ljúka framhaldsnámi frá The Royal
College of Music í London og af því
tilefni heldur hún píanótónleika í
Salnum á morgun, fimmtudag. Á
efnisskránni eru verk eftir Haydn,
Brahms, Debussy og Rachmaninov.
Vorið 2006 lauk Birna B. Mus-gráðu
frá Listaháskóla Íslands og sama ár
hlaut hún önnur verðlaun í EPTA-
píanókeppninni á Íslandi. Síðastlið-
in tvö ár hefur Birna verið nemandi
við Royal College of Music í London.
Tónleikar Birnu á morgun hefjast
klukkan 20.
Bók sagnfræðingsins Guðna Th. Jó-
hannessonar, Hrunið: Ísland á barmi
gjaldþrots og upplausnar, er önn-
ur bókin sem gefin er út um íslenska
efnahagshrunið. Þar á undan hefur
komið út bókin Sofandi að feigðarósi
eftir Ólaf Arnarsson.
Í bókinni rekur Guðni nokkrar
helstu orsakir og afleiðingar íslenska
efnahagshrunsins, allt frá falli Leh-
man Brothers í september og þar til
slitnaði upp úr stjórnarsamstarfi Sjálf-
stæðisflokksins og Samfylkingarinnar
í janúar.
Bókar Guðna hefur verið beð-
ið með nokkurri eftirvæntingu þar
sem líklegt var að hann myndi reyna
að leita heimilda víða, vera ítarleg-
ur og reyna að setja niðurstöður sín-
ar fram á skemmtilegan og læsilegan
hátt líkt og honum hefur verið lagið
í fyrri bókum sínum. Guðni stendur
fyllilega undir þessum væntingum í
þessari nýju bók því hún er skemmti-
leg og fróðleg aflestrar. Þeir sem hins
vegar áttu von á því að fá mikið af nýj-
um upplýsingum í bók Guðna munu
þó væntanlega verða fyrir vonbrigð-
um því þar er lítið nýtt kjöt að finna
á beinunum: ,,Skúbb” er þar fá að
finna og bókin mun ekki breyta sýn og
skilningi Íslendinga á efnahagshrun-
inu svo nokkru nemi.
Með SMS, bloggið og
Fésbókina að vopni
Helstu heimildirnar sem Guðni not-
ar í Hruninu eru fréttir fjölmiðla af
atburðarásinni: bæði prent-, net- og
ljósvakamiðla. Guðni einfaldlega
endursegir mikið af þeim fréttum í
grófum dráttum. Almennt séð er það
ekki talið mjög æskilegt í sagnfræði
að byggja heilu bækurnar að miklu
leyti á því sem aðrir hafa skrifað því
þá er sögumaðurinn alltaf fjarlægari
atburðunum sem er lýst og líklegri til
að fara með rangt mál og verk hans
litast af gildismati þeirra höfunda sem
hann styðst við.
Frumheimildavinna er því ekki
ýkja mikil í bókinni. Helstu nýju frum-
heimildirnar sem notast er við eru
SMS og tölvupóstar til Geirs H. Haar-
de sem Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
og hugsanlega Össur Skarphéðinsson
hafa látið Guðna fá. Þessi gögn sýna
meðal annars þá skýru afstöðu sem
Ingibjörg hafði til Davíðs Oddssonar
strax í byrjun október en í tölvupósti
til Geirs sagðist hún telja að Davíð
yrði að víkja úr Seðlabankanum. SMS
frá Ingibjörgu til Geirs segir svipaða
sögu. Vissulega er forvitnilegt að lesa
persónuleg samskipti Ingibjargar og
Geirs. En við vissum það fyrir margt
löngu að engir kærleikar eru á milli
Ingibjargar og Davíðs og því kemur
það ekki á óvart að hún hafi farið þess
á leit við Geir að Davíð viki og hafi
greint honum frá því með SMS-skila-
boðum og tölvupóstum.
Þarna erum við komin að einu
helsta og skemmtilegasta einkenn-
inu á bók Guðna: Hvað hann fer
óhefðbundnar leiðir í heimildanotk-
un. Guðni vílar það ekki fyrir sér að
nota blogg- og Fésbókarsíður, athuga-
semdir á netsíðum sem og SMS-skila-
boð til að segja söguna af hruninu
eins og hann telur best. Segja má að
Guðni virðist því í bókinni fylgja því
viðkvæði margra blaðamanna að það
skipti „ekki máli hvaðan góður skítur
kemur“. Þessi stefna Guðna í heim-
ildanotkun er nokkuð óhefðbundin;
ég minnist þess ekki að hafa séð áður
vitnað í Fésbókina í íslensku sagn-
fræðiriti. Notkun Guðna á þessum „al-
þýðlegu“ heimildum styrkir og lífgar
upp á bókina því í nokkrum tilfellum
veita þær okkur innsýn inn í hugar-
heim þeirra sem tóku beinan þátt í at-
burðarásinni í og eftir hrunið. Þannig
vitnar Guðni til dæmis í Fésbókarsíðu
eins þátttakanda í mótmælum við Al-
þingishúsið, sem kastað hafði eggjum
í ráðherrabíl Björns Bjarnasonar. „...
þá er mar búinn að kasta eggjum og
löggimann að leita að mér ... gaman
að því ; )“ segir eggjakastarinn í bók-
inni. (bls. 272)
Hrósa ber Guðna fyrir að leyfa sér
að nota slíkar heimildir í bókinni því
án þeirra hefði bókin ekki orðið eins
skemmtileg aflestrar.
Ekki djúpt verk
Áhersla Guðna í bókinni á endur-
sögn upp úr fjölmiðlum og af netsíð-
um (efni sem allir geta nálgast sem
hafa aðgang að internetinu) dreg-
ur hins vegar þann dilk á eftir sér að
hann segir fátt nýtt í bókinni. Eins og
kannski hefur virst út frá umfjöllun-
inni um bók Guðna í fjölmiðlum er
það alls ekki svo að bókin sé að mik-
ilvægu leyti byggð á frásögnum inn-
anbúðarmanna innan úr stjórn- og
bankakerfinu. Og þó svo að Guðni
geri vel í bókinni og segi skemmtilega
frá er bók hans alls ekki djúpt verk
sem bregður nýju ljósi á þessa dram-
atísku atburði.
Frásögnin er að mestu lýsandi og
Guðni gerir lítið af því að greina þá at-
burði sem lýst er eða taka afstöðu til
þeirra. Guðni er hinn hlutlægi sögu-
maður sem blandar eigin skoðunum
og gildismati lítið inn í frásögnina.
Þetta er bæði gott og slæmt því með
þessari aðferð losnar Guðni til dæmis
örugglega við sams konar gagnrýni og
Ólafur Arnarsson varð fyrir frá flest-
um þeim sem dæmdu bók hans í fjöl-
miðlum - að hann gerði allt of mikið
úr þætti Davíðs Oddssonar í hruninu
og mikið er um gildishlaðið orðalag
og sleggjudóma í bók hans – en text-
inn verður hins vegar stundum dálít-
ið flatur, líkt og um upptalningu sé að
ræða. Ég geri ráð fyrir að þarna þurfi
Guðni að feta einhvern milliveg á
milli annála- og áróðursstílsins.
Þess sér einnig merki á textanum
að ekki hefur verið legið yfir honum.
Þetta er mjög eðlilegt miðað við það
að bókin hefur verið skrifuð á tiltölu-
lega skömmum tíma og er nærri 400
blaðsíður. Textinn er miklu frekar eins
og sá sem við sjáum á blaðsíðum dag-
blaða á degi hverjum frekar en það
mál sem er allajafna að finna í fræði-
bókum og –greinum sem meira hefur
verið unnið með. En þetta er vissulega
einnig skiljanlegt þegar litið er til þess
að stofninn í heimildum Guðna er ein-
mitt dagblöðin. Bók Guðna ætti því, af
ýmsum ástæðum, kannski miklu frek-
ar að flokka sem blaðamennsku frek-
ar en sagnfræðirit.
Skortur á þekkingu
og misskilningur
Bók Guðna ber þess einnig merki að
stundum hefur hann ekki mjög mik-
ið vit eða mikla innsýn inn í sum
þeirra viðfangsefna sem hann tekur
fyrir í bókinni. Jafnframt lætur hann
vera að mestu að fjalla mikið um þátt
eigenda, stjórnenda og starfsmanna
bankanna í efnahagshruninu enda
má skilja Guðna sem svo út frá því sem
hann segir í inngangi að hann hafi ekki
mikið vit á hagfræði og viðskiptum
(bls. 9). Það mikilvæga verk bíður enn
einhvers sem treystir sér til þess en Ól-
afur Arnarsson fjallaði heldur ekki
mikið um þennan þátt bankahrunsins
í sinni bók.
Um misskilning í bókinni má nefna
að Guðni segir til dæmis, þegar hann
ræðir um einkavæðingu bankanna
árið 2002 og 2003, að S-hópurinn hafi
keypt stóran hlut í Búnaðabankanum
og að einkavæðingu bankanna hafi
lokið þegar Björgólfsfeðgar keyptu
ráðandi hlut í Landsbankanum (bls.
16). Sannleikurinn er hins vegar sá að
þessu var öfugt farið: ákveðið var að
ganga til samninga við Samson-hóp-
inn um kaupin á Landsbankanum
áður en ákveðið var að ganga til samn-
inga við S-hópinn um kaupin á Búnað-
arbankanum – S-hópurinn vildi meira
að segja frekar kaupa Landsbankann.
Kaupsamningurinn við Samson var
svo undirritaður 31. desember 2002 og
við S-hópinn 16. janúar 2003. Eins seg-
ir Guðni að Landsbankinn hafi keypt
breska Heritable-bankann eftir einka-
væðingu bankans árið 2003 en sann-
leikurinn er sá að bankinn var keyptur
árið 2000, áður en Björgólfarnir komu
að honum. Því passar ekki að segja að
eigendur Landsbankans eftir einka-
væðingu hafi keypt Heritable-bank-
ann til að leggja aukna áherslu á Bret-
landsmarkað (bls. 65).
Öll þessi gagnrýni á bók Guðna
leiðir að sama brunni: Guðni reiðir
sig of mikið á unnar heimildir úr fjöl-
miðlum en ekki frumheimildir. Þetta
veldur því að lítið er af nýjum upplýs-
ingum í bókinni, hún er heldur grunn,
textinn er á köflum frekar flatur og
inn í textann læðist misskilningur eða
staðreyndavillur sem sennilega eru til-
komnar vegna þess að Guðni notast
of mikið við umfjallanir annarra um
þau mál sem hann fjallar um án þess
að hafa raunuverulega innsýn inn í
þau sjálfur. Að þessu sögðu læðist að
manni sá grunur að bók Guðna sé of
víðfeðm, að hann nái ekki vel utan um
viðfangsefnið vegna þess að hann af-
marki sig ekki nægilega vel við þrengra
sjónarhorn á hrunið.
Slíkar bækur allt of sjaldséðar
Hvað sem þessari gagnrýni líður er
bók Guðna þörf um þessar mundir, líkt
og fádæma vinsældir hennar hafa sýnt
frá því hún kom út á fimmtudaginn.
Yfirlitið sem hún veitir um hrunið mun
hjálpa fólki að fá heildarmynd af því.
Þetta á sérstaklega við um þá sem ekki
hafa fylgst ítarlega með fjölmiðlum frá
því um og eftir bankahrun. Bókin mun
hins vegar lítið gagnast þeim sem vel
hafa fylgst með fréttum á Íslandi á síð-
ustu mánuðum.
Um bók Guðna má segja, líkt og
um bók Ólafs, að allt of sjaldgæft sé
að gefnar séu út slíkar bækur á Íslandi
um málefni líðandi stundar: alþýðleg
rit um „samtímasögu“ sem ætluð eru
öllum frá unglingsaldri og upp úr. Því
ber að fagna þeim bókum sem komið
hafa út um hrunið og eins þeim sem
eru á leiðinni vegna þess að það er
augljós þörf fyrir þær; fólk spyr sig að
því hvað gerst hafi á Íslandi á síðustu
árum og enn sem komið er erum við
svo langt frá því að geta veitt fullnægj-
andi svör við því. Bók Guðna hjálpar til
við að púsla heildarmyndinni af hrun-
inu saman. Hún gefur margfalt betri
heildarsýn af því en bók Ólafs enda
er hún lengri, betur unnin, hlutlægari
auk þess sem umfjöllunarefni hennar
er víðara en hjá Ólafi sem er fyrst og
fremst umhugað um ábyrgð hins op-
inbera á hruninu. Hægt er að mæla
með bók Guðna þótt hún sé langt í
frá gallalaus eða tímamótaverk að
nokkru leyti.
Ingi Freyr Vilhjálmsson
sKemmtileg
samanteKt
um Hrunið
Straight to You með Nick Cave
Hrunið: Ísland á barmi
gjaldþrots og upplausnar
Höfundur: guðni Th. jóhannesson
Útgefandi: Forlagið
bækur
Mótmæli á Austurvelli á liðnum vetri
gagnrýnandi segir bók guðna skemmtilegan og
líflegan annál um hrunið sem að mestu er unninn upp
úr fréttaskrifum fjölmiðla og af netsíðum einstaklinga.