Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2012, Blaðsíða 14

P
appadiskar, pítsukassar, ör-
bylgjupopp og skjólfatn-
aður eru meðal þeirra þess
sem inniheldur eða er úðað
með tilbúnum efnum sem
kallast PFC. Þau hafa skaðleg áhrif
á heilsuna og geta haft afgerandi
áhrif á ónæmissvörun hjá börnum.
Þetta sýnir ný rannsókn sem fram-
kvæmd var á færeyskum börnum
og sýndi sterka fylgni milli magns
PFC-efnanna og mótefnamyndunar
barnanna. Þetta skýrist af uppsöfn-
un efnanna hjá grindhvölum og síð-
ar hjá mönnum sem borða mikið af
grindhvalskjöti. Þrátt fyrir að við Ís-
lendingar borðum lítið af grindhval
þá erum við einnig útsett fyrir þess-
ari mengun þar sem efnin eru notuð
í ýmsar umbúðir utan um mat og í
skjólfatnað. Þaðan berast þau svo út
í náttúruna og í fæðukeðjuna.
Þrávirk efni
„Rannsóknin er ein sú fyrsta sem
sýnir vísbendingu um hve skaðleg
þessi efni geta verið mönnun. Þegar
þau eru farin að hafa áhrif á svörun
barna við bólusetningum þá sýn-
ir það bein inngrip í ónæmiskerfi
manna,“ segir Vilhjálmur Ari Ara-
son læknir um PFC-efni og vitnar
hann í rannsókn sem birtist í banda-
ríska læknatímaritinu The Journal of
the American Medical Association
(JAMA) fyrir skömmu. Vilhjálmur
hefur fjallað töluvert um rannsókn-
ina og PFC-efni á bloggsíðu sinni en
um er að ræða svokölluð „perfluor-
inated alkylated“-efni (PFAS) sem
eru þrávirk og safnast upp smám
saman í náttúrunni og meira eftir því
sem ofar kemur í fæðukeðjuna.
Lýðheilsulegt vandamál
Vilhjálmur segir að eins og með önn-
ur þrávirk efni þá séu þessi PFC-efni
ekki eiturefni í litlum mæli en þegar
þau eru komin upp í visst magn þá
geta þau farið að virka sem slík og
hugsanlega haft heilsuskaðleg áhrif.
Rannsóknin sem gerð var á Fær-
eyingum sýndi sterka fylgni á milli
hárra gilda á PFC í blóði verðandi
færeyskra mæðra og ónæmisbæl-
ingar hjá börnum þeirra síðar við
5 og 7 ára aldur. Börnin héldu ekki
mótefnamyndun gegn stífkrampa
og barnaveiki þrátt fyrir endurteknar
bólusetningar á fyrsta ári. Nú er
mælt með endurbólusetningu hjá
hátt í 10 prósentum barnanna og
Vilhjálmur segir að það sýni vel klín-
ískan og lýðheilsulegan alvarleika
málsins.
Um er að ræða fjölkeðja kolefna-
sambönd sem eru með flúorsam-
eind bundna á flestum endum sem
gefur kolefnakeðjunni þann hæfi-
leika að geta jafnt bundist fast á yf-
irborð náttúrulegra efna, jafnframt
að fæla frá sér vatn og fitu. Þau eru
tilkomin með iðnaðarframleiðslu
til að nýta þennan hæfileika og eru
afar sterk og brotna því seint niður í
náttúrunni og safnast þar fyrir. Mest
safnast þau fyrir í fiski og hvölum
sem eru efstir í fæðukeðjunni, næst-
ir á undan okkur mönnunum.
Matvælaumbúðir úðaðar með
efninu
PFC-efnin hafa verið notuð í um
hálfa öld og má helst finna í ýms-
um matvælaumbúðum. Til dæmis
eru pítsukassar úðaðir með þeim til
að pítsan festist ekki við yfirborðið.
Pokar undir örbylgjupopp innihalda
einnig efnin sem Vilhjálmur seg-
ir að berist í poppið og jafnvel guf-
una sem stígur upp úr pokanum
þegar hann er opnaður. „Það sama
á við um teflon-húðuð eldhúsáhöld
svo sem potta og pönnur og ýmsan
skjólklæðnað, til dæmis „goretex“-
fatnað.“
Vilhjálmur segir að tilgangur
rannsóknarinnar hafi meðal annars
verið að vekja áhuga fólks á að horfa
betur í neysluvenjur sínar. „Að öllu
óbreyttu getur þetta farið að hafa
áhrif á fólk og náttúruna almennt.
Samkvæmt niðurstöðum rannsókn-
arinnar þá getur PFC hugsanlega
haft áhrif á aðrar bólusetningar og
ónæmiskerfið almennt, ónæmisbil-
anir, sjúkdóma sem tengjast ónæm-
iskerfinu og hugsanlega krabba-
mein. Þetta þarf samt að skoða nánar
enda aðeins um eina fylgnirannsókn
að ræða. Þessi efni eru þó sérstök
að því leytinu að þau festast auð-
veldlega á próteinbindingar í frum-
um enda eru þau eru byggð upp til
að festast fast á yfirborði hluta. Það
gerir þau að sama skapi varasamari.“
Verum meðvituð
Aðspurður hvort það sé mögulegt
fyrir neytendur að sneiða hjá vörum
sem innihalda PFC-efnin segir hann
að svo sé. „Þetta er spurning um
neysluvenjur og það magn sem þú
hugsanlega kemst í snertingu við
dagsdaglega. Það má segja að þetta
sé það sem við fórnum fyrir að neyta
skyndibita auk hugsanlegrar ann-
arrar óhollustu. Við vitum að holl-
ustan liggur í því að elda sjálfur mat
og nota hreint hráefni. Við verðum
að vera meðvituð um neysluvenjur
okkar, hvernig við matreiðum mat-
inn, hvaða pakkningar við notum.
Þetta getum við gert og sér í lagi þurf-
um við að huga að þessu sem ábyrgir
foreldrar. Rannsóknin sýnir að efnin
koma hvað verst niður á fóstrum en
þau berast auðveldlega frá móður til
barns á sama tíma og vefir fóstursins
eru að myndast. Ég tel því að verð-
andi mæður ættu að skoða sérstak-
lega vel neysluvenjur sínar.“
Menn hafa verið sofandi
Hann segir það áhugavert að saman-
burðarrannsóknir á bandarískum
og færeyskum börnum sýna svipað
magn af efnunum í þessum löndum.
„Það er líklegt að færeysku börnin fái
efnin í sig meira úr sjónum og börn-
in í Bandaríkjunum meira úr til-
búnum mat. Þá má velta því fyrir sér
hver staðan er hér á landi þar sem
við erum með bandarískar neyslu-
venjur en borðum jafnframt hráefni
úr sjónum.“
Hann segir menn hafa verið sof-
andi gagnvart þessu og líklega hugs-
að að snefilefni skipti ekki svo miklu
máli, en þau safnist hins vegar mis-
mikið upp eins og PFC-efnin sanna.
„Ég held hins vegar að við nálgumst
óðfluga það sem spáð var að hugs-
anlega gæti gerst langt fram í fram-
tíðinni. Ef þetta er farið að sjást með
jafn afgerandi hætti í ónæmissvör-
un barna og rannsóknin sýndi að þá
erum við komin á ansi tæpt vað.“ n
EiturEfnin lEynast víðaElds
n
ey
ti Bensín Dísilolía
Algengt verð 250,6 kr. 258,5 kr.
Algengt verð 250,3 kr. 255,9 kr.
Höfuðborgarsv 250,2 kr. 255,8 kr.
Algengt verð 250,6 kr. 258,5 kr.
Algengt verð 252,9 kr. 258,8 kr.
Melabraut 250,3 kr. 255,9 kr.
14 Neytendur 20. febrúar 2012 Mánudagur
Gott vöruval
n Lofið að þessu sinn fær
blómabúðin Rauðar rósir í
Hamraborg í Kópavogi. Við-
skiptavinur búðarinnar vildi
koma því á framfæri
að þar sé afar góða
þjónustu að fá og að
gott vöruval þar sé al-
gerlega til fyrirmyndar.
300 krónur fyrir
hverja síðu
n Lastið fær Landsbankinn en við-
skiptavinur bankans hafði sam-
band við bílafjármögnunarsvið
bankans og bað um tilteknar upp-
lýsingar úr upprunalegum bíla-
samningi við SP-fjármögnun, sem
tilheyrir nú Landsbankanum. Hann
bað aðeins um upplýsingar um
lánstíma og lánsfjárhæð. Þjón-
ustufulltrúi sagði að til þess yrði
viðskiptavinurinn að fá ljósrit af
lánasamningnum, og spurði með
nokkru þjósti hvort hann væri ekki
með sitt afrit samningsins. Ef svo
hefði verið hefði viðskiptavinur-
inn auðvitað ekki þurft að hringja.
Honum var tjáð að ljósritið kostaði
300 krónur fyrir hverja blaðsíðu og
að skjölin væru ekki til á rafrænu
formi. Þjónustufulltrúinn gæti
enn fremur ekki flett því upp. Við-
skiptavinurinn gæti valið um að
sækja gögnin í bankann eða fá þau
heimsend með tilheyrandi send-
ingarkostnaði.
„Það er erfitt að tjá sig um sím-
tal sem maður er ekki vitni að, en
almennt ekki gott ef viðskipta-
vinur telur sig ekki fá þjónustu
hjá okkur eða réttar upplýsingar,“
segir Kristján Kristjánsson, upp-
lýsingafulltrúi Landsbankans.
„Grunnupplýsingar um lán
og stöðu láns getur hver og einn
nálgast á „sínum síðum“ á heima-
síðu okkar. Allir viðskiptavinir
hafa lykil orð, það er aðgengilegt
í heimabankanum og hægt að fá
það sent í pósti. Getur verið að
viðkomandi hafi viljað fá upp-
gefna stöðu á láni í gegnum síma
án þess að geta gert grein fyrir
sér með fullnægjandi hætti,“ spyr
Kristján og bætir við:
„Það kostar ekkert að fá upp-
gefna stöðu á lánasamningi, en ef
þarf að sækja samninginn, sögu
samskipta við viðskiptavin, leita
að efni innan úr samningi, sækja
afrit, kvittanir eða annað þá er það
fjöldi skjala sem þarf að finna til
og/eða skanna inn og þá kostar
sú vinna. Það er heldur ekki rétt
að viðkomandi þurfi að sækja þau
gögn til okkar, þau
getur hann fengið
send rafrænt ef hann
gefur upp fyrrgreint
lykilorð. Kostnaður-
inn er þá lagður við
lánið. Mér sýnist þetta last
því vera á frekar veikum
grunni byggt.“
SENDIÐ LOF EÐA LAST Á NEYTENDUR@DV.IS
Lof&Last
665 börn skoðuð
Vitað var frá 2008 að fólk sem neytir mikils magns grindhvalskjöts í Færeyjum mælist
með há PFC-gildi í blóði. Því var þessi rannsókn gerð á verðandi mæðrum og börnum
þeirra síðar.
n Ónæmiskerfi barnanna var mælt með aðstoð mótefna gegn stífkrampa og barnaveiki,
sem öll börn eru bólusett gegn.
n Áhrif PFC á börnin var mælt á þremur tímapunktum; með blóðprufu úr móður á með-
göngu, með blóðprufu við fimm ára aldur og aftur með blóðprufu við sjö ára aldur.
n Rannsóknin sýndi að börn sem útsett eru fyrir PFC á fyrsta hluta meðgöngu eiga
erfiðara með að mynda mótefni til lengdar. Áhrifanna gætti mest hjá sjö ára börnum en
tvöfalt magn PFC í blóðinu leiddi til helmingi minni getu til að mynda mótefni.
n Tilgangurinn með bólusetningu barnanna gegn hinum ýmsu sjúkdómum er að ná
langtíma- og helst lífstíðarmótefnamyndun.
Bólusetningin
Efnin hafa áhrif á
mótefnamyndun barna.
n Þrávirk efni safnast saman í náttúrunni og mælast í mönnum n „Komin á ansi tæpt vað,“ segir Vilhjálmur Ari Arason læknir
Gunnhildur Steinarsdóttir
blaðamaður skrifar gunnhildur@dv.is
„Að öllu óbreyttu
getur þetta farið
að hafa áhrif á fólk og
náttúruna almennt.
Vilhjálmur Ari Arason Segir að við
verðum að fara að skoða neysluvenjur okkar.