Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.2012, Blaðsíða 16

Sandkorn
E
nn og aftur hefur verið stað-
fest að það er óskynsamlegt að
haga sér skynsamlega í fjár-
málum á Íslandi. Nýjasta stað-
festingin er dómur Hæsta-
réttar um gengislán, sem leiðir til þess
að þeir sem tóku áhættumestu hús-
næðis- og bílalánin borga langminnst
af öllum.
Skynsamt fólk á Íslandi gerði allt
öfugt við það sem hefði verið skyn-
samlegast. Það vann árum saman
til þess að safna sér fyrir útborgun í
fasteign til að forðast að skuldsetja sig
um of. Það borgaði jafnvel inn á hús-
næðislánið sitt til að lækka lánið sem
hraðast. Skynsamir gerðu allt til þess
að tryggja að þeir stæðu það af sér ef
það gæfi á bátinn. Það var vitlaust.
Með 110% leiðinni var staðfest
að það var heimskulegt að hafa ekki
endurfjármagnað húsnæðislánið sitt
í góðærinu upp í 100% og eytt mis-
muninum í vitleysu. Það er líka stað-
fest að sparnaður er glapræði. Ef þú
átt sparnað er ígildi hans dregið af af-
skriftinni sem þú færð. Sá sem hefur
hins vegar veglegan yfirdrátt getur
vænst þess að í skuldauppgjöri sé
yfirdrátturinn umsvifalaust
látinn hverfa. Sá sem eyddi
í svokallaða vitleysu fór
best með peningana
sína, svo lengi sem
vitleysan flokkist ekki
sem eign, því þá er
afskriftin minnk-
uð.
Heimskulegast af öllu var að taka
húsnæðislán hjá lífeyrissjóðnum sín-
um. Skynsamir héldu að lífeyrissjóð-
urinn væri öruggur lánveitandi,
því þetta eru eftir allt sam-
an þeirra eigin pening-
ar. Þeir standa uppi
með það að hafa
þurft að veita veð
í annarri fasteign,
sem þýðir að þeir fá
ekki að fara í gegn-
um 110% leiðina,
þótt lánið sé orðið
140% af virði
eignarinnar.
Sá skynsami sem sparaði, tók ekki
gengislán og engan yfirdrátt, lágmark-
aði húsnæðislánið sitt og vann fyrir
hlutunum í staðinn fyrir að taka þá að
láni, reyndist hafa hegðað sér
sérstaklega heimskulega.
Það er erfitt að vera
skynsamur í landi
þar sem skynsemi er
óskynsamleg. Verst
er ef hinir skyn-
sömu hafa lært
að hegða sér
ekki skynsam-
lega. Hver á þá að
borga?
Opinberun Helga
n Hæstaréttarlögmaðurinn,
Helgi Jóhannesson, skrifaði
innblásna ádrepu í Frétta-
blaðið í síð-
ustu viku. Þar
réðst Helgi
til atlögu við
„skolpræsa-
hermenn“
fjölmiðla og
bloggheima
sem „ráðast að rótum réttar-
ríkisins“ með umfjöllun sinni
um hrunið og uppgjörið við
það. Á vaðli Helga er helst
að skilja sem fjölmiðlar og
ákæruvaldið eigi helst að láta
kyrrt liggja. Athygli margra
lesenda greinar Helga beind-
ist hins vegar ekki að inntaki
hennar, sem var að mestu
illa rökstutt fjas, heldur hvað
hún var illa skrifuð: Lögmað-
urinn er vart sendibréfsfær.
Helstu tíðindi greinarinnar
eru því að Helgi hefur opin-
berað eigin takmarkanir.
Davíð og frændinn
n Ólafur Börkur Þorvalds-
son, hæstaréttardómari og
frændi Davíðs Oddssonar
Moggaritstjóra, stóð fyrir
sínu í Hæstarétti á föstu-
daginn þegar hann skilaði
sératkvæði í
máli Baldurs
Guðlaugs-
sonar. Ólafi
Berki var
komið inn
í Hæstarétt
með póli-
tískum af-
skiptum Sjálfstæðisflokksins
á sínum tíma. Ólafur Börkur
vildi vísa máli Baldurs frá
dómi. Eins og frægt er orðið
stöðvaði Davíð Oddsson
umfjöllun Morgunblaðsins
um rannsóknina á Baldri á
sínum tíma þegar hann stakk
fréttinni undir stól í viku-
tíma. Davíð og Baldur eru
aldavinir. RÚV skúbbaði svo
frétt Moggans sem ritstjór-
inn ætlaði að reyna að þagga
niður. r.
Arfleiðin er vantrú
n Sératkvæði Ólafs Barkar
Þorvaldssonar sýnir vel fram á
þær efasemdir um sjálfstæði
dómstóla sem geta grafið
um sig í samfélaginu vegna
pólitískra skipana í embætti
hæstaréttardómara. Hæsti-
réttur er í reynd orðinn póli-
tísk stofnun þar sem vitað er
að einstaka dómarar eins og
Ólafur Börkur og Jón Steinar
Gunnlaugsson eru markaðir af
pólitískum hagsmunum og
tengslum við frændann og
briddsfélag-
ann í Há-
degismóum.
Þannig þykj-
ast kunnugir
til dæmis sjá
handbragð
Jóns Steinars
á pólitískum skrifum sem
aðrir menn eru skrifaðir fyrir
í blaðagreinum, bókum og
jafnvel erindum til Hæsta-
réttar. Þessar efasemdir um
heilindi einstakra hæstarétt-
ardómara grafa undan trú al-
mennings á æðsta dómstól
landsins. Þetta er arfleið Dav-
íðs Oddssonar.
Við hefðum ekki átt
að láta prenta þá
Það var strax einhver
tenging á milli okkar
Sigríður M. Oddsdóttir segir það hafa verið mistök að prenta límmiða til að fela Gillz. – Fréttablaðið Tav MacDougall er ástfanginn af Lindu Pé. – DV
Refsing skynsamra„Sá sem eyddi
í svokallaða
vitleysu fór best
með peningana sína
S
íðastliðinn fimmtudag fór fram
umræða á Alþingi um nýút-
komna skýrslu um lífeyrissjóð-
ina. Almennt þótti mér umræð-
an góð. Margir vildu skilja fortíð til
að byggja á nýja framtíð. Vonandi var
þetta vísbending um vilja til að læra
af brotalömum í kerfinu, mistökum
liðins tíma í lagasmíð og fjárfestingar-
stefnu. Forsenda þess að eitthvað gott
komi út úr þessari naflaskoðun varð-
andi lífeyriskerfi framtíðarinnar er
gagnrýnin og upplýst hugsun. En þá
duga heldur ekki alhæfingarnar.
Meðvirknin söm við sig
Alhæfingarnar hafa hins vegar ekki
látið á sér standa eftir að skýrslan
kom út. Mér sýnist að því minna sem
menn vita þeim mun alhæfingar-
samari verði þeir. Þannig var að skilja
á stöku þingmanni við umræðuna á
fimmtudag að vandi lífeyrissjóðskerf-
isins væri sá einn að allir stjórnar-
menn í öllum lífeyrissjóðum hefðu
verið „bullandi meðvirkir“ í arfavit-
lausri fjárfestingastefnu lífeyrissjóð-
anna. Þetta var í góðum samhljómi
við þær raddir sem nú heyrast að allir
þeir sem enn sitja í stjórn lífeyrissjóða
og voru þar fyrir hrun, eigi að hypja
sig hið bráðasta því þeir hafi farið illa
með fjármuni almennings. Einskorð-
ist umræðan við þetta er hætt við að
hún skili okkur afar litlu til framtíðar.
Meðvirkni getur nefnilega birst okkur
í ýmsum myndum, líka í því að taka
gagnrýnislaust undir síðustu kenni-
setninguna sem fram er sett.
Tíu milljarðar á mánuði!
Íslenskir lífeyrissjóðir fjárfesta á ári
hverju á bilinu 110–120 milljarða
króna. Lífeyrissjóður starfsmanna rík-
isins fjárfestir þannig í mánuði hverj-
um um það bil tvo milljarða króna.
Tvö þúsund milljónir! En hvar á að
setja fjármunina svo þeir tapist ekki?
Þetta er viðfangsefnið sem verður að
ræða og er jafn nauðsynlegt að tak-
ast á við, burtséð frá því hverjir sitja í
stjórn lífeyrissjóðanna. Ef menn trúa
því, sem ég geri, að vandinn sé kerfis-
lægur þá verður hann ekki leystur
með því að skipta um áhöfn. Þar þarf
annað og meira að koma til.
Samkvæmt lögum mega lífeyris-
sjóðirnir ekki fara með meira en helm-
ing eigna sinna út fyrir landsteinana.
Eftir standa þá að lágmarki 60 millj-
arðar sem beina þarf inn í fjárfestingu
hér á landi. Ekki bara einhverja, heldur
fjárfestingu sem skilar verulegum og
varanlegum arði. Að öðrum kosti rís
sjóðaleiðin ekki undir sjálfri sér.
Rostungur í baðkari
Á árunum í aðdraganda hrunsins
gáfu ríki og sveitarfélög út takmark-
að magn af skuldabréfum. Þá var
ekki annað að gera en að snúa sér til
markaðarins en lögum samkvæmt
máttu sjóðirnir aðeins fjárfesta í
skráðum félögum – eðlilega. Á okkar
litla landi var ekki um mjög auðugan
garð að gresja fyrir risafjárfestingar
lífeyrissjóðanna. Lífeyrissjóði starfs-
manna ríkisins var einhverju sinni
líkt við rostung í baðkari. Nokkuð er
til í því, þegar litið er til umfangsins,
annars vegar fjárfestinganna og hins
vegar okkar agnarsmáa hagkerfis.
Á árunum upp úr aldamótum fjár-
festu lífeyrissjóðirnir um 30% eigna
sinna í hlutabréfum og skuldabréf-
um öflugustu fyrirtækja landsins,
almennt í samræmi við stöðu þeirra í
Úrvalsvísitölunni.
Stærst voru fjármálafyrirtækin
en síðan var reynt að leita jafnvægis
hjá öflugum framleiðslufyrirtækjum:
Össuri, Marel, Bakkavör og fleirum.
Rökstuddum grun
um misferli eytt
Síðar kom á daginn hve feyskið kerf-
ið allt var og hve víða það byggði á
sviksemi. Mikilvægt er að rökstudd-
um grunsemdum um misferli verði
svarað með viðeigandi rannsókn.
Það er mikilvægt allra vegna, ekki síst
þeirra sem sjálfir tengjast eða hafa
tengst þessu kerfi og kæra sig ekki um
að sitja undir órökstuddum dylgjum.
Sjálfur hef ég sannfæringu fyrir því að
okkar smáa hagkerfi rísi ekki undir
því fyrirkomulagi sem við höfum
smíðað og að við verðum að endur-
skoða sjálfan grunninn. Í því sam-
bandi er vert að íhuga að smæð hag-
kerfis okkar er ekki einn áhrifavaldur.
Þessa dagana erum við að verða vitni
að fallvaltleika á kauphallarmörkuð-
um víðs vegar um heiminn.
Nýtt fyrirkomulag
Við umræðuna á Alþingi setti ég fram
tillögu að slíkum umræðugrundvelli,
með nýrri blöndu almannatrygginga
og sjóða. Ég tel að minnka þurfi sjóðs-
hluta kerfisins, hverfa frá áformum
um að láta lífeyrissjóði alfarið taka yfir
hlutverk almannatrygginga hvað varð-
ar lífeyri og hugleiða nýja tekjustofna
sem ætla má að verði viðvarandi til
framtíðar. Þar kæmi helst til álita Auð-
lindasjóður sem rætt er um að koma
á laggirnar. Nú þurfum við á nýhugs-
un að halda. Kerfið í sinni núverandi
mynd þarf að taka breytingum svo það
verði traustara auk þess sem mikil-
vægt er að þannig sé búið um hnútana
að ævisparnaði okkar sé þannig varið
að hann gagnist sem allra best til sam-
félagslegrar uppbyggingar.
Lífeyriskerfið þarf að stokka upp
„Sjálfur hef ég sann-
færingu fyrir því að
okkar smáa hagkerfi rísi
ekki undir því fyrirkomulagi
sem við höfum smíðað og
að við verðum að endur-
skoða sjálfan grunninn.
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
16 20. febrúar 2012 Mánudagur
Kjallari
Ögmundur
Jónasson
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is