Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.2012, Qupperneq 25

gæti þá meðal annars falist í því að
þær nýti sjálfar til fulls eigin auðlind-
ir en selji ekki afnot af þeim fyrir lítið
til annarra þjóða.
Strandríkið njóti ávaxtanna
Guðni Th. Jóhannesson, sagnfræð-
ingur og einn af helstu sérfræðingum
landsins um þorskastríðin, segir að
veiðar Íslendinga við strendur Vest-
ur-Afríku séu „hámark tvískinnungs-
ins“. „Í allri okkar baráttu fyrir vernd-
un fiskmiðanna var rauði þráðurinn
sá að strandríkið skyldi hafa fullan
rétt á auðlindunum undan strönd-
um þess. Auðvitað flækir það aðeins
myndina að Evrópusambandið er að
semja við yfirvöld í ákveðnum Afr-
íkuríkjum um afnotarétt á þessum
auðlindum.“
Guðni segir að í þorskastríðun-
um hafi baráttan snúist um það að
úthafsveiðiþjóðir eins og Þjóðverjar,
Bretar, Japanir og Sovétmenn gætu
ekki bara haldið á fjarlæg mið, sótt
þann afla sem þeim sýndist og horf-
ið svo á braut. „Þorskastríðið snérist
um það að strandríkið fengi að njóta
ávaxtanna […] Þessi umræða um
tvöfeldni kom líka upp í Smugudeil-
unni þar sem Norðmenn sökuðu
okkur um hræsni; að við værum allt
í einu orðin þessi mikla úthafsveiði-
þjóð sem sækti á fjarlæg mið og hirti
ekkert um ofveiði í Norðurhöfum og
annað slíkt. Þá notuðum við einnig
hugmyndina um að værum að öðl-
ast sögulegan veiðirétt í Smugunni,
líkt og Bretar höfðu gert hér við land.
Lúðvík Jósepsson myndi líklega snúa
sér við í gröfinni ef hann vissi að
reyndum að réttlæta það að sækja
afla hvar sem er undan ströndum
annarra ríkja.“
Afríkuveiðar Íslendinga þýða því
einnig að Íslendingar eru farnir að
haga sér eins og úthafsveiðiþjóð, út-
rásarfiskveiðiþjóð sem lætur sér ekki
nægja sitt heimabrúk.
Þáttur Evrópusambandsins
Guðni segir hins vegar að ekki megi
saka íslensk stjórnvöld um tvöfeldni
þegar kemur að Afríkuveiðunum, um
sé að ræða ákvörðun einstakra út-
gerða að stunda þessar veiðar. „Sér-
hagsmunirnir koma í ljós á ýmsum
sviðum […] Þetta eru bara Samherji
og ESB. Það á frekar að saka ESB um
skammsýni,“ segir Guðni. Íslenskar
útgerðir taka auðvitað ákvarðanir
um þessar veiðar út frá sínum eigin
hagsmunum með arðsemi að leiðar-
ljósi í ljósi þeirra laga og reglna sem
eru í gildi ef þær telja sig geta grætt
á því. Hér hefur aldrei verið sagt að
veiðar Íslendinga við Afríkustrend-
ur séu í eðli sínu ólöglegar. En veið-
ar Breta og annarra úthafsveiðiþjóða
hér við land á síðustu öld voru það
ekki heldur þegar þorskastríðin hóf-
ust. Umræðan snýst um siðlega þætti
og löglegt arðrán á auðlindum ann-
arra þjóða.
Annar angi af þessari umræðu
er sá að íslensku útgerðirnar veiða
í sumum tilfellum við Vestur-Afríku
vegna samninga sem Evrópusam-
bandið hefur gert við einstök ríki
í skiptum fyrir fjármuni. Þetta á til
dæmis við um Samherja sem veiðir
þar vegna þessara samninga.
Tvenns konar tvöfeldni
Á sama tíma og Samherji veiðir við
strendur Afríku vegna samninga
Evrópusambandsins hefur forstjóri
félagsins, Þorsteinn Már Baldvins-
son, lýst því yfir að hann sé ekki
hlynntur inngöngu Íslands í Evr-
ópusambandið vegna þess að slíkt
myndi fela í sér aukna samnýtingu
íslensku fiskimiðanna með öðrum
löndum Evrópusambandsins. Auk
þess að veiða við Afríkustrendur í
skjóli Evrópusambandsins held-
ur Samherji einnig á miklum afla-
heimildum í löndum innan sam-
bandsins, til dæmis í Þýskalandi.
Orðrétt hefur Þorsteinn Már sagt
um þetta atriði:   „Sumir halda því
fram að við munum hafa áhrif í sjáv-
arútvegsmálum því Íslendingar séu
svo stórir. Þetta er alrangt. Hvorki
Þjóðverjar, Pólverjar, Englendingar
né aðrir ætla að láta okkur hafa sér-
stök áhrif í sjávarútvegsmálum um-
fram það sem segir í reglum Evrópu-
sambandsins.“ 
Þetta er algengt viðhorf í samfé-
laginu og það atriði sem einna oftast
er nefnt sem ástæða til að vera and-
snúinn aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu. Hér að ofan má til dæmis sjá
þessi rök í máli, Einars K. Guðfinns-
sonar, fyrrverandi sjávarútvegsráð-
herra. „Það er ekki síst með skírskot-
un til þessa sem ég og margir aðrir eru
mjög á varðbergi þegar menn fara að
ræða um sameiginlega nýtingu auð-
lindarinnar innan vébanda stórra
ríkjasambanda eins og ESB.“ Morg-
unblaðið, sem að hluta til er í eigu
Samherja og annarra útgerðarrisa,
hefur verið duglegt við að halda þessu
sjónarmiði á lofti enda réttilega eitt af
þeim atriðum sem taka þarf afstöðu
til þegar kostir og gallar aðildar að
sambandinu eru metnir.
Tvískinnungurinn að þessu leyt-
inu til er þá sá að á sama tíma og ís-
lenskar útgerðir vilja nýta sér það
sem Evrópusambandið getur veitt
þeim í öðrum löndum þá vilja þær
ekki gefa eftir notkunarrétt á fisk-
veiðilögsögu Íslendinga til ríkja í
Evrópusambandinu, líkt og aðild
að því fæli í sér. Á ensku er slíkur
hugsunarháttur orðaður með þeim
frasa að menn vilji eiga kökuna og
éta hana líka. Útgerðir vilja nýta
sér kosti þess að vera ekki í Evrópu-
sambandinu en einnig það sem þeir
geta nýtt sér í skjóli sambandsins,
án þess þó að ganga í það. Þetta er
því líklega tvenns konar tegund af
tvöfeldni. n
n Afríkuveiðar Íslendinga í sögulegu samhengi þorskastríðsins n Strandríki og úthafsveiðiþjóðir n Græða á Afríkuveiðum
„Hámark tvískinnungsins“
Fréttir 25Helgarblað 11.–13. maí 2012
Yfirráðin yfir auð-
lindinni mikilvæg
„Ef við hefðum ekki haft 200 mílna
lögsögu værum við Íslendingar ekki að
stunda þann sjávarútveg sem við gerum
í dag og lífskjör okkar væru allt önnur.
Það er ekki síst með skírskotun til þessa
sem ég og margir aðrir eru mjög á varð-
bergi þegar menn fara að ræða um sam-
eiginlega nýtingu auðlindarinnar innan
vébanda stórra ríkjasambanda eins og
ESB. Ég er líka gríðarlega íhaldssamur
þegar kemur að umræðu um að breyta
lögum og reglum viðvíkjandi því að opna
fyrir aðgengi útlendinga til fjárfestinga
í íslenskum sjávarútvegi. Mér finnst að
okkur, sem þekkjum til fortíðarinnar og
erum nú starfandi í sjávarútveginum
með einhverjum hætti, beri skylda til
að halda á lofti þeim sjónarmiðum sem
forverar okkar börðust fyrir – og góð
reynsla hefur fengist af. Þar eru yfirráðin
yfir lögsögunni auðvitað algjört úrslita-
mál.“ Einar K. Guðfinnsson, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, í Stríðinu um
miðin árið 2008.
Gegn hnattrænni
fiskveiðistjórnun
„Þeim fullveldisréttindum innan efna-
hagslögsögunnar, sem við börðumst
fyrir í þorskastríðunum þremur og
viðurkennd eru í hafréttarsamningnum,
fylgja skyldur til skynsamlegrar,
sjálfbærrar nýtingar fiskstofnanna
sem þar er að finna. Best fer á því að
strandríki fari með stjórnun fiskveiða
innan lögsögu sinnar og að svæðis-
bundnar fiskveiðistofnanir annist það
hlutverk á úthafinu, en við hljótum hins
vegar að hafna öllum tilraunum til að
koma á hnattrænni fiskveiðistjórnun
sem nokkuð hefur borið á undanfarin
ár. Vænlegasta leiðin til þess að koma í
veg fyrir slíkt er að halda áfram ábyrgri
stjórn fiskveiða innan efnahagslög-
sögunnar og virkri þátttöku í starfi
svæðastofnana að því er úthafið varðar,
enda er það í þágu framtíðarhagsmuna
okkar sjálfra. Þannig minnumst við enn
fremur best þeirrar miklu baráttu sem
háð var fyrir framtíðarhagsmunum
þjóðarinnar.“ Halldór Ásgrímsson, þá-
verandi forsætisráðherra, á málstofu
Hafréttarstofnunar Íslands, árið 2006.
Varðskip og herskip Í Þorskastríðinu tókust íslensk varðskip á við bresk herskip sem
voru miklu stærri og hraðskreiðari. Freigátan HMS Scylla sést hér sigla á varðskipið íslenska,
Óðinn, árið 1976.
Davíð gegn Golíat Verk-
smiðjutogararnir sem Íslendingar
nota við strendur Vestur-Afríku eru
mikil ferlíki og geta tekið tvö til þrjú
þúsund tonn af frystum fiski í lest
sína. Heinaste, togari Samherja, sést
hér ásamt sardínubát frá Máritaníu
sem ekki er eins stórvirkur.
„Þessi umræða um
tvöfeldni kom líka
upp í Smugudeilunni þar
sem Norðmenn sökuðu
okkur um hræsni.