Dagblaðið Vísir - DV - 28.01.2014, Qupperneq 26

Vikublað 28.–30. janúar 201426 Lífsstíll
Lífsspursmál að leita
uppi krabbameinið
HPV-veiran getur valdið krabbameini í kynfærum karla, við endaþarm og í hálsi
Á
Íslandi greinast á hverju
ári ríflega 200 karlar með
blöðruhálskirtilkrabbamein
og eykst áhættan með aldrin-
um. Engin skipulögð skimun
er af hálfu ríkisins gegn þessum sjúk-
dómi en mikil umræða hefur engu að
síður verið um forvarnir og árvekni.
Teitur Guðmundsson, læknir hjá
Heilsuvernd, segir að víða sé mælt
með skoðun á tveggja til þriggja ára
fresti frá 45 ára aldri á forsendum
einstaklingsmiðaðra forvarna. „Þá
er farið yfir einkenni, blöðruháls-
kirtillinn þreifaður, blóðprufa tekin,
fræðsla veitt og áhættumat gert.“
Krabbameinsfélag Íslands hefur
með átakinu Mottumars vakið
athygli á krabbameinum karla og
aukið vitund og virkni til forvarna.
Áhættan á að fá krabbamein
eykst með aldrinum. Algengasta
mein karla er blöðruhálskirtil-
krabbamein en eistnakrabbamein
er sjaldgæfara og frekar bundið við
þá sem yngri eru. Karlar eru líklegri
til að fá hjarta- og æðasjúkdóma en
konur og eru oft yngri þegar þeir
greinast. HPV-veiran, sem smitast
við kynmök og eykur áhættu á leg-
hálskrabbameini hjá konum, get-
ur valdið krabbameini á kynfærum
karla og í kringum endaþarm og
auk þess í hálsi vegna munnmaka.
Karlmenn eru ekki sérstaklega boð-
aðir í krabbameinsleit og er það á
ábyrgð hvers og eins að láta fylgjast
með heilsu sinni.
Krabbamein í kringum
endaþarm
Hjarta- og æðasjúkdómar eru al-
gengustu sjúkdómarnir sem Ís-
lendingar glíma við en karlar sem
fá slíka sjúkdóma eru almennt yngri
en konurnar. Bæði kynin eru í svip-
aðri áhættu með tilliti til ristil- og
lungnakrabbameins eftir því sem
árin færast yfir.
Konur hafa í áratugi verið boðað-
ar í krabbameinseftirlit í tengslum
við legháls- og brjóstakrabbamein.
Meirihluti þess fólks sem stundar
kynlíf smitast af HPV-veirunni ein-
hvern tímann á lífsleiðinni og flest-
ir læknast af sjálfu sér án meðferð-
ar. Veiran getur hins vegar valdið
frumubreytingum í leghálsi kvenna
sem geta leitt til leghálskrabbameins
ef ekkert er að gert.
„Það eru margir undirflokkar af
veirunni, rúmlega eitt hundrað, og
þær sem eru skæðastar og taldar
valda leghálskrabbameini geta líka
valdið meini hjá körlum svo sem í
kringum endaþarm eða á getnað-
arlim sem þó er frekar sjaldgæft.“
Þá geta munnmök valdið krabba-
meini í hálsi hjá báðum kynjum
vegna veirunnar sem þó er einnig
sjaldgæft.
Farið er að bólusetja stúlkur frá
12 ára aldri gegn veirunni en lítið
talað um að bólusetja drengi þar
sem aðaláherslan hefur verið á að
hefta útbreiðslu og áhættu á leg-
hálskrabbameini.
Skimað fyrir ristilkrabbameini
Mælt er með að allir karlar og kon-
ur 50 ára og eldri fari í skoðun vegna
ristilkrabbameins. Þeir sem eru með
áhættuþætti eins og ættarsögu ættu
að fara 40 ára. Teitur segir að þetta
sé eina krabbameinið sem allir séu
sammála um að skima eigi fyrir hjá
karlmönnum.
„Það greinast um 150 einstak-
lingar á ári hér á landi með ristil-
krabbamein og deyja um 50 árlega
af völdum þessa sjúkdóms. Lífslík-
urnar aukast eftir því sem krabba-
meinið finnst fyrr og því er mikil-
vægt að skima.“ Einkenni eins og
blóð í hægðum, verkir, slappleiki
og þyngdartap geta verið einkenni
um langt genginn sjúkdóm. Ristil-
krabbamein veldur í upphafi engum
einkennum og er það lengi að vaxa
en með því að skima fyrir því, finna
það snemma og meðhöndla við-
komandi er hægt að koma í veg fyrir
að það verði stærra vandamál. „Þess
vegna er óskiljanlegt með öllu að
ekki sé skimað fyrir því á Íslandi.“
Veikindi og vandamál karla
„Karlar lenda frekar í slysum en kon-
ur þannig að vinnuslys eða veik-
indi sem tengjast vinnuaðstæðum
eða í frítíma eru miklu algengari hjá
þeim. Það tengist áreiðanlega vinnu-
umhverfi þeirra, vinnunni sjálfri að
hluta og kannski áhættusæknari
hegðun karla. Þarna er mikilvægt að
hlúa vel að fræðslu, vinnuvernd og
slysavörnum.“
Teitur segir að gott sé að fylgja al-
mennum leiðbeiningum um eftirlit
með heilsufari bæði karla og kvenna.
„Skynsamlegt er að láta mæla blóð-
þrýstinginn einu sinni á ári og fylgj-
ast með blóðsykri og kólesteróli
reglubundið en þetta eru áhættu-
þættir hvað varðar hjarta- og æða-
sjúkdóma. Þá ætti engum að detta í
huga að reykja en þeir sem gera það
ættu þó að láta fylgjast með lungna-
starfseminni og byrjandi lungna-
teppueinkennum sem finnast fyrst
í slíkri mælingu. Mikilvægt er að
athuga hjartað líka með línuriti eða
jafnvel þrekprófi. Auk þessa ætti
að meta áhættu fyrir krabbameini
og framkvæma þær skoðanir sem
mögulegar eru í forvarnarskyni. Ekki
má gleyma að meta andlega heilsu
sem vitað er að hefur gífurleg áhrif á
alla líkamsstarfsemi og líðan.
Það er best að gera þetta skipu-
lega, reglubundið, samkvæmt
klínískum leiðbeiningum og aldri og
áhættu viðkomandi,“ segir Teitur en
Heilsuvernd hefur sérhæft sig í hvers
konar heilsufarsskoðunum og býð-
ur meðal annars upp á svokallaða
Karlaheilsuskoðun þar sem þessi at-
riði eru sameinuð. n
Svava Jónsdóttir
Fylgjast vel með
„Skynsamlegt er að láta
mæla blóðþrýstinginn
einu sinni á ári og fylgjast
með blóðsykri og kó­
lesteróli reglubundið en
þetta eru áhættuþættir
hvað varðar hjarta­ og
æðasjúkdóma,“ segir
Teitur. Mynd Sigtryggur Ari
„Lífslíkurnar
aukast eftir því
sem krabbameinið finnst
fyrr og því er mikilvægt
að skima.
Símanotkun slæm fyrir svefninn
Snjallsímar hafa meiri áhrif en tölvur og sjónvörp
Þ
að ættu ekki að vera nýjar
fréttir að snjallsímanotkun
rétt fyrir svefninn sé ekki
góð fyrir heilsuna. Ný rann-
sókn sem birtist í tímaritinu Org-
anizational Behavior and Human
Decision Processes sýnir einmitt
fram á að mikil notkun snjallsíma
fyrir svefninn gerir það að verkum
að fólk verður þreyttara á morgn-
ana og hefur þar af leiðandi minni
einbeitingu í vinnunni.
Rannsóknin var í tveimur hlut-
um. Annars vegar voru 82 háttsettir
einstaklingar í stjórnunarstöðum
látnir svara ýmsum spurningum á
hverjum degi í tvær vikur. Spurn-
ingarnar sneru að snjallsímanotk-
un þeirra í vinnunni, hversu vel og
lengi þeir svæfu hverja nótt sem
og hvernig þeim gengi í vinnunni.
Spurningum um svefn og snjall-
símanotkun var deilt út klukkan
6 á morgnana en vinnutengdum
spurningum klukkan 16 á daginn
en niðurstöður könnunarinnar
voru þær að snjallsímanotkun
eftir klukkan níu á kvöldin var í
samræmi við minnkaðan svefn
þátttakenda, minnkaður svefn í
samræmi við þreytu morguninn
eftir og þreyta á morgnana í sam-
ræmi við frammistöðu og líðan í
vinnunni.
Hins vegar var 161 einstakling-
ur í hinum ýmsu störfum spurð-
ur sömu spurninga og fyrrnefndi
hópurinn auk þess sem einnig
var spurt út í notkun annarra raf-
tækja á borð við sjónvörp, borð- og
fartölvur og spjaldtölvur til að sjá
hvort þau hafi einnig áhrif á svefn
og morgunþreytu. Niðurstöðurn-
ar voru þær sömu og í fyrri hlutan-
um, en í ljós kom einnig að snjall-
símanotkun hefur talsvert meiri
áhrif á svefn en til dæmis tölvu-
notkun og sjónvarpsáhorf. n
Nettengdir
eldhúsbekkir
Í eldhúsi framtíðarinnar munu
eldhúsbekkir breytast í helluborð
með einum snertitakka og ís-
skápar spila tónlist.
Heimilistækjarisinn Whirlpool
kynnti vörulínuna „eldhús 2020“
í Las Vegas á dögunum. Ljóst er
að tæknin mun blanda sér mun
meira í eldamennskuna en nýja
eldhúsið er að sjálfsögðu bein-
tengt internetinu. Því mun ekk-
ert verða því til fyrirstöðu að lesa
uppskrift af Pinterest af skjá á eld-
húsbekknum í nánustu framtíð.
Nýja tæknivædda eldhúsið kemur
í sölu árið 2020 eða eftir sex ár.
Náttúruleg
förðun á
Sundance
Ólíkt því sem sést hefur á hinum
fjölmörgu verðlaunahátíðum upp
á síðkastið var náttúruleg förðun
eitt af því sem var helst áberandi
á Sundance- kvikmyndahátíðinni
sem fram fór á dögunum.
Áherslan var á fallega og glans-
andi húð, létta, náttúrulega kinna-
liti og ljósa augnmálningu en slík
förðun sást á stjörnum á borð við
Gwyneth Paltrow, Rachel McAd-
ams, Anne Hathaway og Christinu
Hendricks. Náttúrulegri förðun
má ná fram með ýmsum aðferð-
um. Í staðinn fyrir dramatískar
augabrúnir má til dæmis setja
ljósan „highlighter“ undir auga-
brúnirnar til að gefa þeim lyftingu
og gera þær meira áberandi og
gott er að leggja áherslu á ljósa
kinnaliti í bleikum og ferskjulit-
um tónum en sleppa sólarpúðri
og mikilli skyggingu. Með því að
gera náttúrulega og fallega húð að
aðalatriði er líka hægt að leggja
minni áherslu á dramatíska augn-
förðun og dökka varaliti.
Hefur slæm
áhrif Mikil snjall­
símanotkun hefur
slæm áhrif á svefn
og morgunþreytu.
Engir svitablettir
Margir kannast við óþolandi
svitabletti sem myndast und-
ir höndunum. Sérstaklega getur
það verið leiðinlegt þegar mað-
ur klæðist fötum í lit því þá geta
blettirnir sést vel. Nú er farið að
framleiða eins konar svitainnlegg
sem henta vel til þess að hafa
undir höndunum. Innleggin eru
fest á flíkina þannig að svitinn fer
ekki í flíkina sjálfa og eins smitast
ekki af svitalyktareyðinum yfir í
flíkina. Í raun er ekki nauðsyn-
legt að kaupa þess konar innlegg
heldur er hægt að klippa til stærri
innlegg og nota undir hendurnar.