Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.01.1911, Side 132

126
Þetta stendur í skýrslunum, en allir vita, að þinglýslar veðskuldir eru í raun og
veru miklu Iægri en þetta. Afborganir af veðskuldum eru langsjaldnasl aflýstar.
Þær standa árum saman, eftir að þær eru borgaðar. Hús sem t. d. bafa verið seld
á nauðungaruppboði fyrir það, sem stóð í þeim á fyrsta veðrjetti, standa með allar
gömlu skuldirnar að auki árum saman, þótt þær sjeu strykaðar út í raun og veru.
Eins og oft hefur verið tekið fram, þá eru lánskjörin, sem húseigendur verða
að búa við ákaflega erfið. Á fyrsta veðrjetti fást að eins 3/s hlutar af því, sem
húsið kostar, eflir veðdeildar lögunum má lána helming. Síðan eru þessir 2/s hlutar
lánaðir til 20—28 ára. Yfir höfuð fást þeir aðeins til skemri tíma en lögin leyfa. Það
sem eftír verður, en húseigandinn þarf að fá, kemur svo á síðari veðrjetti, og á að
greiðast á fám árum. Ef þá er eitthvað eftir, verður að útvega það ineð víxlum,
sem auðvitað eiga að borgast á 3 mánuðum. Þeir eru auðvitað framlengdir í bönk-
unurn, en einhverja afborgun vilja hankarnir fá í hvert skifti. Þegar allar skuldirnar
eru komnar á húsið fara vextir og afborganir langt fram yfir húsaleiguna, og húseig-
andinn stendur í vandræðum ár eftir ár; stundum þangað til hann missir húsið
fyrir hálfvirði þess, sem það kostaði hann.
Þarna er það sem skórinn kreppir fyrir kaupstaðina. Við liöfum sjálfir
samþykt veðdeildarlögin, og tekið þau upp tilbúin af útlending, sem að líkindum
ekki var að hugsa um hag lántakenda hjer á landi þegar hann samdi þau. Láns-
traust landsins erlendis hefur aldrei verið mikils virði, og þess vegna hefur verið
erfitt að selja annarstaðar íslensk bankavaxtabrjef, þó þau sjeu í raun og veru trygð
langl fram yfir það, sem þau eru trygð í öðrum löndum. — Ef aðrar þjóðir bæru
skyn á, hversu mjög veðdeildarbrjefin eru trygð, þá ættu þær að hafa Islendinga að
háði og spotti fyrir það, hvernig þeir fara með lánstraust sitt i þessu efni. Maður
fær til láns í veðdeildinni 10000 kr. Fyrir þeim veðsetur hann henni liús, sem
er 25000 kr. virði. Sá sem kaupir veðbrjefin 10000 kr., hann hefur fyrir hið íyrsta
öllum öðrum betri rjett til hússins, tiann hefur veð í 25000 kr. hjá lántakanda.
Svo setur veðdeildin eigandanum viðbótarveð 1667 kr., og að síðustu stendur láns-
traust bankans i ábyrgð fyrir 10000 kr., hvers virði það er ekki gott að segja, því
það er komið undir því hve mikið er úti af veðdeildarbrjefum, að hve mikið bank-
inn á til skuldlaust, og hve mildll varasjóður veðdeildarinnar er. í fijólu bragði
sýnist svo, sem bankinn, ef hann væri fleginn inn að skyrtunni, mundi geta greitt
frá sjer og varasjóði veðdeildarinnar T/4 af öllum bankavaxtabrjefum sem úli eru.
Tryggingin fyrir 10000 kr. bankavaxtabrjefum verður þannig:
Húseign sem virt er á .................................. 25000 kr.
Veðdeildarveðið ...................................... 1667 —
og eignir banka og veðdeildar (ágiskun)................. 2500
29167 kr.
Það sem landið á að reyna i þessu máli er að útvega betri kjör fyrir fast-
eignarlán. Því mega íslendingar ekki fara að eins og aðrar þjóðir á norðurlönd-
um, sem eru að komast upp? og hafa húsin sín veðsett fyrir þvi, sem þau lijer um
bil kosta, þegar þeir þurfa þess, og því mega menn ekki halda lánunum svo lengi
að húsaleigan standi fyrir vöxtum og afborgunum.
4. Um húsaslcattiim sjálfan sýnisl ekki vera áslæða til að gjöra neinar at-
luigasemdir að þessu sinni.