Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.12.1912, Blaðsíða 20

18
1 fullum mæli, nærri hverju bygðu bóli. Þess utan er fremur vandalítið, að steypa
liúsaveggi úr steini.
Steinsteypan er sýnilega að verða aðalbj'ggingarmátinn, og það er vel að svo
skuli vera, steinninn er varanlegasta byggingin og ef rjett er álitið, sú kostnaðar-
minsta. Steinsteypubús rneð steypugólli, stigum, loftum og þaki ætti að standa í
2000 ár án þess að neitt verulegt sje við það gjört, nerna endurnýja húðina að utan
og mála það að innan. Bóndi sem bygði upp steinsteypuhús á bæ sínum á einu
ári, hefur sagt að liann bafi gjört það skuldlaust, og án þess að bú sitt gengi sam-
an fyrir þvi.
Jón landlæknir sagði þessa smásögu í ræðu á alþingi laust fyrir 1870. Eng-
lendingur kom til lians, sem hafði ferðast um landið, og ljet lítið yfir því, sem liann
hafði sjeð. ))Þið segið að þið hafið bygt landið í 1000 ár, það hlýtur að vera lýgi«,
sagði Englendingurinn. Hjaltalín sagði, að það væri áreiðanlega satt. »Hvað hafið
þið þá verið að gjöra i 1000 ár? Hjer er hvergi nein manuaverk að sjá!« sagði
Englendingurinn.
Rómverjar kunnu að hyggja úr steinsteypu nokkrum öldum fyrir fæðingu
Krists, og hafa liaft hana í ræsin undir Rómaborg. Síðan hefur sú kunnátta gleymst,
en ræsin standa enn eflir tutlugu aldir og steinsteypan í þeim er orðin hörð eins og
blágrýti. — Ef landsmenn hefðu lært að byggja úr steini 14—1500, þá væri nú
steinhús á hverri meiri háttar og miðlungsjörð, og enginn úllendingur gæti þá efast
um að landið væri menningar land. — Nú er það vonandi í þá áttina sem stefnir.
Sljórn og þing mun hafa komið sjer niður á að byggja opinberar bj'ggingar að
eins úr steini.
Áður en horfið er lrá þessum nýja byggingarmáta, þá liggur nærri að benda
á, að mikil nauðsyn sýnist vera á því, að sett væri á fót skrifstofa af almanna fje
eða launað væri manni, vel til þess föllnum að gefa ráð öllum þeim, sem vilja byggja
bæ eða hús úr steini eða steinsteypn, Ráðleggingarnar æltu ekkert að kosta. Mað-
urinn ætti víst aldrei að hafa leyfi til þess að standa fyrir byggingunni sjálfur. Með
því mætti fyrirbyggja að menn, sem vilja byggja úr steini gerðu sjálíum sjer óleik
og skaöa. Það sem skrifstofan eða ráðunSuturinn kostaði ætli að sparast aftur hjá
einstökum mönnum, ýmist beinlínis eða óbeinlinis við það, að þeir fengju lientugri
eða betur bygð hús.
4. Kirkjur. Þær eru ekki nefndar í mannlalsskýrslunum 1910, fremur en
önnur hús þar sem enginn átli heima í. Af kirkjubj'ggingunum má að líkindum
ráða hvert hugir manna stefna. Þær hafa verið veglegustu húsin að innan að rninsta
kosti, og eru bygðar til frambúðar. Skýrslurnar um kirkjurnar eru fengnar hjá
skólastjóra Ögmundi Sigurðssyni, sem jeg veit kunnugastan nrann á landinu, og eru
frá árinu 1912, hálfu öðru ári síðar en manntalið var tekið. Skýrslur um kirkjur
og ástand þeirra eru til i biskupsskoðunum og gömlum úttektarbókum, og úr einni
af þeim er hin alkunna lýsing á prestssetri á Vestfjörðum: »Hús staðarins eru nið-
urnidd og gjörfallin að mestu; staðarins kúgildi kvað presturinn sig uppetið hafa;
kirkja fyrirfinst engin«. — Víst er að slík lýsing á prestsselri og kirkjustað hefði
hvergi náð nokkurri ált i síðustu 00 ár. í Landshagsskýrslum bókmentafjelagsins
hefir Sigurður Hansen gefið út skýrslur »Um kirkjur, ástand þeirra og fjárliag árið
1853«. Skýrslur um landshagi I Bindi bls. 215—233. Þá voru hjer á landi 5 stein-
kirkjur: Dómkirkjan i Reykjavík, Dómkirkjan-á Hólum, kirkjan í Vestmannaeyjum,
kirkjan á Bessastöðum, og kapellan í Viðev. Þær voru aðalarfurinn sem átta hundr-