Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.12.1912, Blaðsíða 78

76
1804 segir hann að fólkið á landinu hafi verið 46349. Alt var það sveitafólk, því
í eina kaupstaðnum á landinu voru þá liðug 300 manns. Fólkið sem var uppi
1804 hefur átt mjög fátt sauðfje, og verið bláfátækt. f*á er enginn útflutningur á
tiski, sem teljandi sje. Allur fiskurinn sem íluttist út 1806 jafngilti 800.000 pd. af
saltfiski, og rithöfundar fyrir þá daga brýndu það mjög fyrir fólkinu — þ. e. að
segja því sem lesið gat — hver fádæma óhagur það væri, ef menn fiuttu sig til
sjávarins. En svo hefur saml fjáreigninni miðað vel áfram til 1853, og þá slendur
velmegunin í inesta blóma. Um þær mundir voru fiutlar út frá landinu 7 miljónir
punda af sallfiski, eða 9 sinnum það sem flutt var út 1804. Fiskisalan hefur gefið
kaupstaðarhúum, og fólki við sjóinn, allgóðar lekjur, því þeir voru fáir þá.
Landsmenn voru 62000 1853 og fjölgaði óðum. Af þessu fólki lifði á sjávarafia og
og í kaupstöðum 5690 manns. Nokkru eftir 1853 kemur fjárkláðinn og með hon-
um niðurskurður á fje hvað eftir annað, einkum á Suðurlandi. Fjárkláðinn eyði-
leggur efnaliag manna í heilum landsfjórðung eins og þar hefði verið farið yfir með
eldi og sverði i áralugi. Svo mikil áhrif getur pólitiskt glappaskot haft á þjóð-
haginn. 1875 er eitthvað farið að lifna við aftur eftir fjárkláðann, og hörðu árin,
sem ráku hvert annað frá 1859 til 1870. Eftir 1880 byrjar fjáreignin að hefjasl
aftur, því fjeð varð selt Englendingum á fæti til 1895. Eftir það kemur afturför í
nokkur ár, meðan kaupstaðirnir í landinu eru að verða markaður og vaxa, og 1910
er framtalið á sauðfje hærra en nokkru sinni áður. A livert hundrað manns hefur
þessi sauðfjáreign verið:
1804 .
1853 .
1875 .
1910 .
328 kindur
820 —
589
680 —
Úað verður svo lítið úr þessari miklu sauðfjáreign á hvert 100 manns, síð-
asta árið, þegar 27000 manns búa í kaupstöðunum og eiga alls ekki sauðfje og
15—20000 stunda fiskiveiðar, og vinna að alt öðru en sauðfjárrækt. Sje kaupstað-
arfólkið dregið frá fólkslölunni á öllu landinu, koma 997 kindur á hvert 100 manns
sem eftir verða, og lömb eru ekki talin með neitt af árunum sem hjer hafa verið
lekin. 1911 voru flult úl 50 miljónir punda af sallfiski. 1875 mun sá útflutningur
hafa verið nálægt 15 miljónum punda.
Aður en jeg skil við þetta mál, vildi jeg í fám orðum skýra, hver áhrif
velmegun landsmanna mæld með sauðfjáreign og fiskiútfiutningi hefur á hugsunar-
hátlinn að rninu áliti. Af sauðíjáreigninni leiðir útflulning á ull og ullarvöru, og
kjöti. Báðar þessar eignartegundir leggja upp í hendurnar kaupeyri fyrir útlendar
vörur. Ástandið var að þessu leyti þannig á landinu:
Fólkstala Sauðfjáreign Útlluttur saltliskur
1804 . ... 46000 151800 800 þús. punda
1853 ... 62000 516800 7 miljónir —
1875 , ... 72000 424100 15 —
1911 ... 85000 578600 50 —
1795 hafði alþing og allir emhættismenn landsins senl hina almennu bæna-
skrá íslands og biðu eftir svarinu 1804, en það kom ekki fyrri en 1854. Landsmenn
dóu þar sem þeir fæddust, nema þeir fjelli á vergangi, og fátæktin og hugleysið
hefur grúft yfir öllu. Alþingi var lagt niður, og þjóðin hafði mist talfærið til að