Húnavaka - 01.05.2013, Qupperneq 88

H Ú N A V A K A 86
Skal hér nú lauslega skýrt frá höfundinum og ritstörfum hans og er það mest sumpart
eftir ævisögunni sjálfri, sumpart eftir Prestaævum Sighvats Grímssonar Borgfirðings og hefur
próf. Finnur Jónsson, sem hefur handritið af þeim í vörslum, góðfúslega leyft mér að nota
það.
Síra Ólafur Gíslason er fæddur á Steinnesi í Húnavatnssýslu 1727 og var sonur síra
Gísla Jónssonar, er þá var prestur á Þingeyrum, síðar prests í Saurbæjarþingum, og Önnu
Soffíu, dóttur Láritz Gottrúps lögmanns. Hann gekk í Hólaskóla og vígðist 1756 sem
kapellán föður síns í Saurbæjarþingum; var hann það í 9 ár en fékk brauðið eftir hann
1765; það ár fór hann til Hafnar og reyndi þar að fá stjórnina til að setja þriðja biskupsstól
á Íslandi og leggja jarðirnar í Stapaumboði til þess; lést hann búinn til að taka að sér það
embætti. Þó varð ekkert úr þessu.
Síra Ólafur átti í brösum við ýmsa höfðingja, mest við Magnús sýslumann Ketilsson og
síðar Ólaf Stephensen stiftamtmann. Var prestur geðstór maður og óvæginn í orðum. Lenti
hann í ýmsum málaferlum og fékk viðurnefnið „Mála-Ólafur“; var hann að lokum sviptur
embætti 1768 en fékk það þó aftur 1770. Fór nú allt friðsamlega um hríð en smámsaman
komst prestur í nýjar deilur og 1786 var hann dæmdur frá prestskap. Fór hann utan 1790
og var hann þá orðinn hálfgeggjaður að sögn. Í Höfn reit hann ævisögu sína sem hér er kafli
úr og hefur hún um leið átt að vera einskonar varnarrit. Fékk hann konungsleyfi að bera
hempuna. Hann kom út aftur haustið 1792 og var úr því kallaður með litlu ráði og
kyrsettur var hann 1796. Hann dó hjá systursyni sínum, Guðmundi spítalahaldara
Sigurðssyni á Hallbjarnareyri, 12. sept. 1802.
Kona síra Ólafs var Kristín, dóttir Jóns lögréttumanns á Jörfa í Kolbeinsstaðahreppi
Ólafssonar. Börn þeirra voru Sigríður, Halldóra, móðir síra Halldórs Jónssonar í
Tröllatungu, Jóhann, Anna Soffía og Jón. Launsonur síra Ólafs með Sigríði nokkurri
Einarsdóttur var Sigurður Ólafsson, þótti hann að mörgu líkur föður sínum; hann var settur
til mennta og varð kapellán síra Kolbeins Þorsteinssonar í Miðdal en missti prestskap fyrir
barneign og dó skömmu síðar.
Síra Ólafur virðist hafa verið allvel menntaður maður og fékkst nokkuð við ritstörf.
Prentað er eftir hann þýðing á Sigvard Lycke, Einn lítill iðrunarspegill . . . Hólum 1775.
Enn fremur þýddi hann „Almagt udi Afmagt“ eftir P. Hersleb en það rit hefur víst aldrei
verið prentað.*)
Þá er ævisagan sem hér er prentað brot úr. Ýmislegt er merkilegt í henni en það sést að
víða er frásögnin óskipuleg, án þess þó sé hægt að segja að hún sé lík riti geðveiks manns.
Magnús Ketilsson er honum meinilla við og er alltaf að hnýta í hann. Hefur óvinátta þeirra
stafað frá skólaárunum. Því miður vantar aftan af ævisögunni kaflann um aðalmálin og er
því erfitt dóm á að leggja en líklegt er að skjölin um málaferli síra Ólafs séu enn til í
skjalasöfnum hér eða á Íslandi og þyrfti sá, er ritaði ævisögu Magnúsar Ketilssonar, að
rannsaka þau. En vitanlega mun enginn fara að dómfella eins ágætan mann og þarfan lýð
og landi og Magnús var fyrir orð síra Ólafs ein.
Úr ævisögunni hef ég þýtt einn kaflann, sem mér fannst merkilegur, að því leyti að þar
er nákvæm og skipuleg lýsing á íslensku höfðingjasetri á fyrri hluta 18. aldar. Má að vísu
vera að höfundinn hafi misminnt um einhver smáatriði en yfirleitt finnst mér lýsingin bera
það með sér að hún sé rétt. Ætti Þingeyraklaustur það skilið og fleiri gömul höfuðból, að
rituð væri saga þeirra og þá helst gerðir uppdrættir af gömlum leifum, ef hægt er. Ættu þeir,
er nú og framvegis kunna að ráða fyrir slíkum stöðum, að sjá sóma sinn í því að vernda frá