Lögmannablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 28

28 < LÖGMANNABLAÐIÐ – 3 / 2008
breytingar á gjafsóknarákvæðum
þáverandi einkamálalaga nr.
85/1936. Markmiðið var að auðvelda
efnalitlu fólki að ná rétti sínum að
lögum.
Lögbundnar gjafsóknarheimildir er
einnig að finna í íslenskum sér-
lögum. Er ekki fyllilega ljóst hvers
vegna Alþingi hefur valið tiltekna
málaflokka fram yfir aðra til að
tryggja gjafsókn án tillits til efna-
hags. Vekur sú staðreynd upp
spurn ingar um jafnræði borgaranna
fyrir lögunum. Mun einfaldara væri
að hafa rýmri almennar reglur um
gjafsókn og tryggja jafnræði borgar-
anna með þeim hætti.
Standast núgildandi
gjafsóknar ákvæði kröfur
MSE?
Með setningu laga nr. 91/1991 um
meðferð einkamála var meðal
annars lögfestur sá vilji Alþingis að
veiting gjafsóknar væri ekki ein-
göngu grundvölluð á fjárhagslegum
sjónarmiðum. Hægt væri að veita
gjafsókn í málum sem hefðu mikla
þýðingu fyrir samfélagið í heild eða
þegar um grundvallar mannréttindi
viðkomandi væri að ræða. Með
lögum nr. 7/2005 var svo felld brott
heimildin til að veita gjafsókn á
öðrum grundvelli en fjárhags-
legum.
Þegar horft er til síðastnefndrar
brottfellingar þarf að líta til þess
hvort lagabreytingin hafi hugsanlega
falið í sér of umfangsmiklar tak-
markanir á gjafsóknarréttinum.
Mikilvægt er að skoða dóma MDE
vegna 1. mgr. 6. gr. MSE enda líklegt
að íslenskir dómstólar muni horfa
til þeirra við túlkun 1. mgr. 70. gr.
stj.skr. Telur MDE að í sumum
tilvikum sé nauðsynlegt að gjafsókn
sé veitt til að skilyrði réttlátrar
málsmeðferðar séu uppfyllt. Hefur
MDE sett fram viðmiðunarreglu í
því samhengi þar sem áhersla er
lögð á að meta verði allar aðstæður
einstaklingsins og málsins í heild
svo sem hversu flókið málið sé og
mikilvægi þeirra réttinda sem eru í
húfi. Það er því hugsanlegt að eftir
að b-liður 1.mgr. 126. gr. laga nr.
91/1991 um meðferð einkamála var
felldur úr gildi standist núgildandi
gjafsóknarákvæði í íslenskum lögum
ekki kröfur MSE.
Ólík útfærsla norrænu gjaf-
sóknar ákvæðanna
Gjafsóknarákvæðin í Danmörku,
Svíþjóð og Noregi byggja á sama
hugmyndafræðilega grunni og þau
íslensku en eru útfærð á ólíkan hátt.
Íslensku lögin eru þau einu sem
ekki bjóða upp á neins konar ókeyp-
is réttaraðstoð heldur eingöngu
möguleika á gjafsókn en dönsku,
sænsku og norsku lögin bjóða öll
upp á möguleika á annars konar
réttaraðstoð ásamt gjafsóknar-
heimildinni. Sú staðreynd að hið
opinbera býður ekki upp á annars
k o n a r r é t t a r a ð s t o ð h l ý t u r
óhjákvæmi lega að ýta undir rýmri
túlkun á íslensku gjafsóknar-
ákvæðunum þar sem einstaklingum
er ekki boðið upp á aðra möguleika
á opinberri fjárhagsaðstoð vegna
lögfræðilegra álitaefna sem komið
geta upp.
Þótt erfitt geti verið að bera saman
tekjuviðmiðunarmörk á milli landa
vegna mismunandi aðstæðna í
hverju landi vekur það samt athygli
að tekjuviðmið hinna Norðurland-
anna eru mun hærri en þau viðmið
sem sett eru í reglugerð nr. 45/2008
um skilyrði gjafsóknar og starfshætti
gjafsóknarnefndar. Í 7. gr. segir að
miða eigi við 1.600.000 íkr. fyrir
einstakling en í Danmörku er miðað
við 236.000 dkr., í Svíþjóð 260.000
skr. og í Noregi við 230.000 nkr. fyrir
einstaklinga. Auk þess sæta þessar
fjárhæðir árlegri endurskoðun í
Danmörku a.m.k., en hér er hvorki
kveðið á um endurskoðun né
vísitölubindingu.
Víðtækar takmarkanir á
gjafsókn 2008
Á grundvell i breytinganna á
gjafsóknarákvæðunum frá 2005 var
sett reglugerð nr. 45/2008 en í henni
er að finna víðtækar takmarkanir á
gjafsóknarveitingum. Tekju- og
eignaviðmið þrengjast og eru
ítarlegar reglur um til hvers skuli líta
við mat á því hvort veita eigi
gjafsókn. Í ljósi þess að gjafsókn á
að tryggja borgurum aðgang að
dómstólum og réttláta málsmeðferð
sem varinn er í 1. mgr. 70. gr. stj.skr.
og 1. mgr. 6. gr. MSE verður að
teljast athugavert að heimildir til
jafn víðtækra takmarkana og finna
má í reglugerð nr. 45/2008 séu ekki
lögfestar. Í dönsku og sænsku gjaf-
sóknarlögunum eru tekju- og eigna-
mörk gjafsóknar tiltekin í lögunum
sjálfum en í þeim norsku, líkt og
þeim íslensku, er ráðuneytinu veitt
heimild til að setja reglugerð um
nánari framkvæmd laganna þar á
meðal tekju- og eignamörkin.
Samantekt
Mikilvægt er að gjafsóknarákvæði
XX. kafla laga nr. 91/1991 um með-
ferð einkamála verði endurskoðuð
með það í huga að tekju- og eigna-
viðmiðunarmörk verði sett í lögin
sem og aðrar takmarkanir á gjaf-
sóknarheimildinni. Reglugerð nr.
45/2008 yrði þannig felld úr gildi
hvað varðar þau atriði. Einnig er
mikilvægt að skoða hvort brottfelling
b-liðar 1. mgr. 126. gr. laga nr.
91/1991 með lögum nr. 7/2005 hafi
falið í sér of víðtækar takmarkanir á
gjafsóknarréttindum og þannig
komið í veg fyrir raunhæfa virkni
réttarins til aðgangs einstakl inga að
dómstólum og réttlátri máls með ferð
í einhverjum tilvik um.