Öldrun - 01.11.2004, Qupperneq 11

11ÖLDRUN – 22. árg. 2. tbl. 2004 www.oldrun.net
Rannsóknir á öldruðum hafa m.a. beinst að því að
finna leiðir til að greina hverjir geta búið á eigin heim-
ilum. Þær hafa leitt í ljós að skert geta við grunnathafnir
daglegs lífs s.s. að borða og klæða sig og almennar dag-
legar athafnir s.s. heimilisstörf, hafa hvað mest forspár-
gildi fyrir stofnanavistun (Miller og Weissert, 2000;
Mor, Wilcox, Rakowski og Hiris, 1994; Nourhashemi,
Andreiu, Gilette-Guyonnet og Vellas, 2001; Slivinske,
Fitch og Wingerson, 1998). Mat á sjálfsbjargargetu við
daglegar athafnir er talin gefa góða mynd af því hvers
konar aðstoð einstaklingur kemur til með að þarfnast
(Femia, Zarit, Johansson, 2001; Simonsick, Kasper og
Phillips, 1998). Reglulegt mat á heilsufari og líðan aldr-
aðra í samfélaginu er forsenda þess að uppgötva þætti
sem kalla á aukna þjónustu og auka líkur á þörf fyrir
stofnanavistun.
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar á Íslandi til að
skoða almennt heilsufar og hjúkrunarþörf aldraðra er
búa á öldrunarstofnunum.
Greinarhöfundur hefur unnið að rannsóknum á
högum aldraðra frá 1994 og hefur tekið þátt í þróun á
notkun RAI-mælitækja á hjúkrunarheimilum og í
heimaþjónustu á Íslandi. Þegar rannsakanda bauðst að
taka þátt í að skoða heilsufar og hjúkrunarþörf 90 ára
og eldri á Íslandi með fyrrnefndum RAI-mælitækjum,
skapaðist möguleiki á að skoða vísbendingar um hjúkr-
unarþörf háaldraðra á Íslandi, hvaða hjúkrunarþjónustu
þeir fá og hvar þeir dvelja síðustu ár ævi sinnar.
Í þessari grein mun verða lýst sjálfsbjargargetu
langlífra Íslendinga sem búa á eigin heimilum og hvaða
stuðning þeir fá frá aðstandendum og hinu opinbera.
Aðferð
Gögnin í þessari rannsókn voru unnin upp
úr gagnasafni um heilsufar og hjúkrunarþarfir
90 ára og eldri á Íslandi sem safnað var í
tengslum við rannsókn á erfðum langlífis. Um
var að ræða þversniðsrannsókn og fór rann-
sóknin fram á árunum 2000-2002 í samstarfi
við Rannsóknarstofu Háskóla Íslands og Land-
spítala-háskólasjúkrahúss í öldrunarfræðum
(RHLÖ) og Íslenska erfðagreiningu (ÍE). Ein-
ungis var unnið með gögn frá þátttakendum
sem bjuggu á eigin heimili. Við söfnun heilsu-
farsgagna í langlífisrannsókninni voru notuð
matsatriði frá RAI-mælitæki sem þróað var
fyrir annars vegar hjúkrunarheimili og hins
vegar heimaþjónustu (Morris o.fl., 1997;
Morris o.fl., 1996). Þessi mælitæki voru valin
vegna þess að á Íslandi hafa heilsufar og hjúkr-
unarþarfir aldraðra verið könnuð í tveimur
rannsóknum með þessum mælitækjum (Anna
Birna Jensdóttir o.fl., 1995; Anna Birna Jens-
dóttir o.fl., 1999). Um er að ræða stöðluð svör
við öllum atriðum sem safnað var.
Upplýsingum var safnað fyrst og fremst frá
þátttakendum en síðan frá aðstandendum
þeirra og formlegum umönnunaraðilum þegar þess var
þörf. Einnig var faglegt mat hjúkrunarfræðings sem tók
viðtal notað á grundvelli athugana sem gerðar voru. Því
var ekki um hefðbundinn spurningarlista að ræða
heldur var upplýsingum safnað úr mörgum áttum og
með ólíkum aðferðum. Það að nota RAI-mælitækin í
þessari rannsókn mun auðvelda samanburð á niður-
stöðum þessara rannsókna við áðurnefndar rannsóknir.
Þátttakendur í heildarrannsókn á erfðum langlífis
voru allir sem voru eða urðu 90 ára og eldri á þeim tæp-
lega þremur árum sem gögnum var safnað. Heildarúr-
tak varð 1633 einstaklingar en brottfall var 13,2%
(bjuggu erlendis og látnir). Af þeim 1633 einstak-
lingum, sem var boðin þátttaka bjuggu 47,4% (n=774) á
eigin heimili. Hlutfallslega fleiri karlar (54,7%) bjuggu á
eigin heimili en konur (43,7%).
Af þeim 774 þátttakendum, sem bjuggu á eigin
heimili, svöruðu 539 (69,6%) einstaklingar. Meðalaldur
þátttakenda, sem bjuggu á eigin heimili var 91,7 ár (90-
105) og voru konur 60,4%. Flestir þátttakendur voru
ekklar/ekkjur eða 60,7% (tafla 1). Mun algengara var að
konur hefðu misst maka (70,6%) en karlar (45,5%). Rúm-
lega 40% karla voru giftir en einungis tæplega 10%
kvenna. Um 50% þátttakenda bjuggu einir (tafla 1). Í
almennu húsnæði bjuggu 67% (tafla 1). Fleiri karlar
bjuggu í íbúðum fyrir aldraða en konur (22%/14%), en
fleiri konur í þjónustuíbúðum sveitarfélaga en karlar
(18%/11%; tafla 1).
Karlar Konur Alls
% N % N % N
Hjúskaparstaða
Aldrei gifst/kvænst 12,2 26 16,6 54 14,8 80
Gift/kvæntur 40,8 87 9,5 31 21,9 118
Ekkja/ekkill 45,5 97 70,6 230 60,7 327
Fráskilin/fráskilinn 1,4 3 3,4 11 2,6 14
Sambúðarform
Einn 39,4 84 56,1 183 49,5 267
Með maka 37,1 79 6,1 20 18,4 99
Með maka og öðrum 6,1 13 1,5 5 3,3 18
Með barni sínu en ekki maka 7,5 16 14,1 46 11,5 62
Með öðrum en maka eða
barni

9,9 21 22,1 72 17,3 93
Búsetuform
Almennt húsnæði 66,2 141 67,5 220 67,0 361
Íbúð aldraðra 22,1 47 14,0 46 17,3 93
Þjónustuíbúð sveitarfélaga 11,0 25 18,4 60 15,8 85
Tafla 1
Hjúskaparstaða, sambúðarform og búsetuform langlífra sem búa á
eigin heimili, eftir kyni (N=539, n= 213 karlar, n= 326 konur)