Öldrun - 01.11.2004, Side 24

Hvað er Alzheimers-sjúkdómur?
Alzheimers-sjúkdómur er hrörnunarsjúk-
dómur í heila og er án þekktrar ástæðu í
flestum tilfellum. Hann felur í sér að tauga-
frumur í heila rýrna smám saman og deyja
svo ein af annarri. Sjúkdómurinn kemur
ekki fram í öðrum líf færum. Fyrstu einkenni
sjúkdómsins koma oftast fram á efri árum
þótt þekkt séu tilvik fyrir miðjan aldur. Tíðni
hans eykst með hækkandi aldri. Þrátt fyrir
miklar rannsóknir á síðustu tveimur ára-
tugum hefur ekki tekist að finna hvað veldur
sjúkdómnum nema í sjaldgæfum tilvikum
þar sem orsökin er tilteknar stökkbreytingar
og er hann þá arfgengur með ríkjandi
mynstri, þ.e. hafi einstaklingurinn gallann
fær hann sjúkdóminn. Miklar vonir voru því
bundnar við að frekari erfðarannsóknir
myndu gefa svar við spurningunni en svo
hefur ekki orðið. Hugmyndir um aðrar
orsakir hafa ekki náð fótfestu en þó hefur
vakið athygli að áhættuþættir Alzheimers-
sjúkdóms eru svipaðir áhættuþáttum fyrir
heilaæðakölkun.
24 www.oldrun.net ÖLDRUN – 22. árg. 2. tbl. 2004
Algengi Alzheimers-sjúkdóms
Vegna sívaxandi fjölda aldraðs fólks og hækkandi
hlutfalls þeirra meðal íbúa á Vesturlöndum, fjölgar til-
fellum sjúkdómsins. Tíðni Alzheimers-sjúkdóms er
svipuð í öllum vestrænum löndum eftir því sem bezt
verður séð. Gert er ráð fyrir að við 65 ára aldur sé um 1-
2% allra með sjúkdóminn, en næstu tvo áratugi tvöfald-
ast tíðnin á hverjum fimm árum þannig að við 85 ára
aldur er talið að 20-25% allra séu með sjúkdóminn. Lík-
legt er að tíðnin vaxi ekki í sama mæli eftir 85 ára aldur.
Sjúkdómurinn er algengasta ástæða heilabilunar eða í
liðlega helmingi tilvika og því má nálægt því tvöfalda
þessar tíðnitölur svo fá megi algengi heilabilunar í
heild. Á dvalar- og hjúkrunarheimilum er algengi heila-
bilunar og Alzheimers-sjúkdóms miklu hærra því allt að
3/4 hlutar allra íbúa eru með heilabilunareinkenni og
sennilega um helmingur þeirra með Alzheimers-sjúk-
dóm.
Einkenni Alzheimers-sjúkdóms
Aðaleinkenni Alzheimers-sjúkdóms er dvínandi
minni. Minnið er hins vegar ekki einfalt fyrirbæri enda
er það aðgreint á mismunandi hátt. Hér er það gert á
tvennan hátt, annars vegar í skammtímaminni og lang-
tímaminni og hins vegar í staðreyndaminni, atburða-
minni og verkminni. Þessi skipting er þó ekki alger og
flokkarnir eiga meira sameiginlegt en hér er sagt.
Skammtímaminni (e: short-term memory) er einfald-
lega hæfileikinn til að leggja á minnið. Þetta skiptir máli
í öllu okkar daglega lífi: „Hvað ætla ég að gera næst?“,
„Hver hafði samband við mig og út af hverju?“, og
„Þurfti ég ekki að skila einhverju?“. Allt eru þetta spurn-
ingar sem hljóma kunnuglega og er mikilvægt að vita
svörin við. Takist það ekki þurfum við að spyrja aðra og
þá er maður orðinn öðrum háður. Hæfileikinn að takast
á við daginn raskast því í Alzheimers-sjúkdómi og er oft-
ast ástæðan fyrir heimsókn til læknis.
Langtímaminni (e: long-term memory) er hæfileikinn til
að muna það sem maður var áður búinn að leggja á
Alzheimers-sjúkdómur
Jón Snædal
yfirlæknir, öldrunar-
lækningadeild LSH Landakoti