Öldrun - 01.11.2004, Page 27

27ÖLDRUN – 22. árg. 2. tbl. 2004 www.oldrun.net
Ruglástand
Stundum kemur fyrir að aldraður einstaklingur
ruglast og verður skyndilega ófær um að sjá um sig.
Þetta getur leitt til innlagnar á sjúkrahús. Stundum eru
þessir sjúklingar taldir vera heilabilaðir ef ruglið
gengur ekki yfir á nokkrum dögum og Alzheimers-sjúk-
dómur hefur oft verið nærtæk greining, enda algeng-
asta ástæða heilabilunar. Þetta er mjög varasamt, enda
kemur oft í ljós að ruglástandið gengur yfir og sjúkling-
urinn nær sér að fullu. Orsakir ruglástands eru marg-
víslegar. Algengastar eru sýkingar, oftast frá lungum
eða þvagfærum. Aðrar ástæður eru hjartaáfall, blóð-
tappi í lungum eða efnaskiptatruflanir en margar
skýringar eru hugsanlegar. Nauðsynlegt er að fá grein-
argóðar upplýsingar frá nánustu aðstandendum um
hvernig ástandið var áður en ruglið reið yfir. Sömuleiðis
þarf að gefa sjúklingnum góðan tíma áður en staðfest er
hvort um heilasjúkdóm geti verið að ræða.
Meðferð
Alzheimers-sjúkdómur er ólæknandi en þó er ýmis-
legt hægt að gera sem skiptir raunverulegu máli fyrir
sjúklinga og aðstandendur þeirra. Í grófum dráttum má
skipta meðferðar- og stuðningsmöguleikum í þrennt:
upplýsingar og stuðningur, lyfjameðferð og umönnun. Það
er breytilegt hvaða þýðingu hvert af þessu hefur eftir
því á hvaða stigi sjúkdómurinn er og hvernig birtingar-
formið er.
Upplýsingar og stuðningur
Þörf er á þessu á öllum stigum sjúkdómsins og þá er
bæði átt við stuðning við sjálfan sjúklinginn og aðstand-
endur hans. Skipta má þessum lið í nokkra þætti:
• Upplýsingar. Mjög mikilvægt er að gefa góðar
upplýsingar í byrjun svo allir geri sér grein fyrir
vandanum og hvernig skal bregðast við honum.
Með þessu er einnig átt við það að sjúklingnum er
sagt frá greiningunni. Ekki er hins vegar þörf á því
að lýsa framvindu sjúkdómsins í smáatriðum enda
ekki hægt vegna þess hversu misjöfn hún er. Skoða
skal hvers má vænta næstu mánuði og ár og hvernig
sjúklingur og aðstandendur geta brugðist við þeim
vanda sem upp er kominn. Leggja ber áherzlu á að
viðhalda sem mestri þátttöku í daglegu lífi, þótt hún
þurfi að taka einhverjum breytingum. Fjölskyldan
þarf síðan að eiga aðgang að ráðgjöf eftir því sem
þörf krefur og þörf er á stuðningi allt sjúkdómsferlið
enda taka vandamálin breytingum og lausnirnar þar
með.
• Stuðningshópar. Góð reynsla hefur verið af stuðn-
ingshópum fyrir aðstandendur. Þá hittist lítill hópur
aðstandenda reglulega í nokkurn tíma með leiðsögn
fagmanns. Þar fara fram umræður um þau vandamál
sem verið er að fást við, ráðgjöf er veitt og leiðbeint
hvernig bregðast skuli við aðstæðum sem koma upp
á heimilinu. Aðstandendurnir veita einnig hver
öðrum styrk í hópi sem þessum. Misjafnt er hversu
vel stuðningurinn gagnast, en flestir geta nýtt sér
stuðningshópa þótt sumir hafi efasemdir um það í
upphafi. Valið er í hópana svo líkur á góðum árangri
verði sem mestar, t.d. með því að hafa í hverjum hópi
fólk sem er að glíma við svipuð vandamál.
• Þjálfun. Þegar komið er á fyrsta stig heilabilunar er
eðlilegt að koma á einhvers konar örvun eða þjálfun.
Hún felst í því að byggja á sterkum hliðum sjúklings-
ins, örva og hvetja hann til alls sem hann ræður við.
Þetta er gert með því að gera honum kleift að nýta
hæfileika sína og áhugamál, en á þessu stigi er hann
oftast búinn að tapa frumkvæði og skipulagshæfi-
leikum til að nýta þá sjálfur. Beztur árangur hefur
náðst í dagþjálfun fyrir minnissjúka en þar er auð-
veldast að koma slíkri örvun við. Stundum getur fjöl-
skyldan gert sjúklingnum kleift að njóta sín með því
að skapa honum sambærilega aðstöðu, en það er
hins vegar mjög krefjandi til lengdar og ekki á fjöl-
skylduna leggjandi nema í takmörkuðum mæli.
Lyfjameðferð
Lyfjameðferð er tvenns konar, meðferð við sjúk-
dómnum sjálfum og meðferð við þeim geðrænu ein-
kennum sem oft fylgja sjúkdómnum.
• Lyf við Alzheimers-sjúkdómi. Nú eru skráð fjögur
lyf við sjúkdómnum. Þrjú þeirra verka á svipaðan
hátt, með því að hafa áhrif á það boðefnakerfi sem
helst dvínar í heila sjúklinganna. Reynsla síðustu ára
sýnir að þau seinka framvindu sjúkdómsins á fyrri
stigum um 9-12 mánuði að meðaltali. Í því felst að
lyfin gagnast skemur hjá sumum en lengur hjá
öðrum, en ekki er vitað fyrirfram hverjum lyfin
gagnast helst. Áhrifin eru einkum á minni, en það er
óljóst hvernig þau verka á aðra vitræna þætti. Enn-
fremur hefur verið skoðað hver áhrif þeirra eru á
daglega færni og á geðræn einkenni. Ekki er veiga-
mikill munur á verkun lyfjanna. Þessi lyf eru donep-
ezil (Aricept®), galanthamin (Reminyl®) og rivastig-
min (Exelon®). Meðferð með þessum lyfjum er að
jafnaði hafin þegar greining liggur fyrir. Fjórða lyfið,
memantin (Ebixa®), verkar á annað boðefnakerfi
sem er hinu til stuðnings og er það einkum notað
þegar sjúkdómurinn er kominn á hærra stig.
• Einkennameðferð. Í mörgum tilvikum koma fram
geðræn einkenni svo sem þunglyndi, kvíði, ranghug-
myndir og jafnvel ofskynjanir. Svefntruflanir eru
einnig taldar með þessum einkennum þótt mörgum
finnist það ekki vera klárlega geðrænt einkenni. Á
síðari stigum sjúkdómsins geta hins vegar komið
fram ýmsar hegðunarbreytingar sem einu nafni kall-
ast atferlistruflanir. Um er að ræða einkenni eins og
ráp fram og til baka, flökkutilhneigingu, söfnunar-
áráttu, reiði og mótspyrnu við umönnun. Ólíkt vit-
rænni vangetu og færnitapi sem færist í vöxt eftir því