Öldrun - 01.11.2004, Qupperneq 28

28 www.oldrun.net ÖLDRUN – 22. árg. 2. tbl. 2004
sem á sjúkdóminn líður, er miklu meiri breytileiki í
þessum einkennum. Sum einkenni koma snemma
og dvína svo, en önnur koma seint. Í heild fá 90%
sjúklinganna einhver slík einkenni einhvern tíma á
ferlinu. Stundum eru einkennin mjög ríkjandi og lita
alla tilveru sjúklingsins og hans nánustu. Mikilvægt
er að gera sér grein fyrir þeim því oft má meðhöndla
þessi einkenni með árangri, ekki aðeins með lyfja-
meðferð heldur á ýmsan annan hátt. Ekki verður
farið nánar út í þetta hér því það yrði of yfirgrips-
mikið.
Umönnun
Skipta má þessu meðferðarúrræði í þrjá þætti: félags-
lega, andlega og líkamlega umönnun.
• Félagsleg umönnun. Hún felst í því að skapa gott
umhverfi fyrir sjúklinginn og að veita honum félags-
legan stuðning. Umhverfið þarf líka að taka tillit til
sjúkdómsins með því að vera öruggt og aðlaðandi.
Margt ber að athuga og skulu hér nefnd tvö dæmi
sem eiga við þegar sjúkdómurinn er langt genginn:
Gólfdúkur þar sem skiptast á dökkir og ljósir fletir
geta haft truflandi áhrif á sjúkling sem skynjar illa
það sem hann sér. Hann gæti haldið að gólfið væri
óslétt eða að jafnvel væru á því stór göt sem bæri að
forðast. Skýrar merkingar á herbergjum, innan her-
bergja og nafnspjöld, gefa sjúklingi, sem enn getur
lesið, möguleika á að bjarga sér í umhverfinu í stað
þess vera upp á aðra kominn og spyrja í sífellu til að
glöggva sig á öllu í kringum sig. Félagsleg örvun
felst t.d. í heimsóknum aðstandenda og vina, göngu-
ferðum, ferðalögum, ferðum á söfn og kaffihús eða
búðarferðum, en alltaf þarf að taka tillit til þess
hverju sjúklingurinn hefur ánægju af og gæta þess
að hann þreytist ekki um of. Mikilvægt er að þeir
sem styðja sjúklinginn á þennan hátt hafi hugmynda-
flug til að veita honum þá ánægju sem hann getur
ekki sjálfur veitt sér og að aðstandendur og starfs-
fólk tali um það hvaða leiðir séu vænlegar í því skyni.
• Andleg umönnun. Eðlileg framkoma og tillitssemi
eru lykilatriðin. Oft er erfitt að svara spurningum,
eins og þegar sjúklingurinn spyr um framliðinn ætt-
ingja sem væri hann á lífi eða finnst að hann eigi að
sinna börnum sínum sem væru þau enn á barns-
aldri. Ekki eru einhlít ráð í slíkum tilvikum, en mælt
er með því að í svarinu felist fullvissa um að ekki sé
ástæða til að hafa áhyggjur. Örvun af öðru tagi er
notkun á öllu því sem nærtækt er, sem getur veitt
ánægju og vellíðan miðað við áhuga og getu sjúk-
lingsins. Einfalt er að taka í spil eða tefla, syngja
saman, lesa upphátt, fara með vísur og gátur eða
efna til spurningakeppni. Hreyfingar, eins og hóp-
leikfimi eða dans, nýtur næstum því alltaf vinsælda.
Sumt hefur verið frekar útfært af fagaðilum, svo sem
iðjuþjálfum og listmeðferðarfræðingum á sviði
myndlistar eða tónlistar (art therapy og music ther-
apy). Þessir sérfræðingar nýta m.a. aðrar leiðir en
tjáningu með orðum til að nálgast sjúklinginn og
gefa honum sömuleiðis möguleika til að tjá sig þegar
málið hefur að mestu horfið.
• Líkamleg umönnun. Á síðustu stigum sjúkdóms-
ins verður vægi líkamlegrar umönnunar meira. Hún
felst í því að átta sig á líkamlegum óþægindum og
kvillum og bregðast við þeim, sjá um hreinlæti, nær-
ingu og svefn sem og að gæta öryggis sjúklingsins.
Ýmis tækni kemur til með að nýtast meira á næstu
árum sem sum hver getur í fljótu bragði litið út eins
og skerðing á persónulegu frelsi. Átt er við eftirlits-
tækni sem gerir hjúkrunarfólki kleift að fylgjast með
hvert sjúklingur fer og hvað hann gerir. Í reynd
eykur þetta hins vegar daglegt frelsi sjúklingsins.
Síður þarf til dæmis að koma inn til hans til að kanna
hvort ekki sé allt í lagi með hann og hann getur
gengið frjálsar um.
Stiklað hefur verið á stóru í meðferð sem til greina
kemur við þessum sjúkdómi og þeim einkennum sem
honum fylgja. Ekki er hægt að skilja svo við þennan þátt
að ekki sé minnst á meðferð á síðasta skeiði sjúkdóms-
ins. Þá er mikilvægt að læknir sjúklingsins og hjúkrun-
arfræðingar hafi náið samráð við ættingja um meðferð-
arúrræði og hvernig þeim skuli beitt. Sú meðferð sem
farið er eftir á síðustu stigum er svokölluð líknandi með-
ferð. Hún felst í því að ekki er gripið til beinna læknis-
aðgerða, svo sem vökvagjafar í æð eða fúkkalyfjameð-
ferðar, en er engu að síður virk meðferð með þann til-
gang að sjúklingurinn sé laus við líkamleg og andleg
óþægindi. Á sjúkrahúsum og hjúkrunarheimilum
flestum er völ á sálgæzlu af hendi presta og þótt þeirra
þáttur sé einna mestur á síðustu stigum, eru þeir til taks
allan tímann sem sjúklingurinn dvelur á deild.
Hvaða þjónusta stendur fólki til boða?
Það er æskilegast að sem fæstir komi að meðferð og
eftirliti hvers einstaks sjúklings, bæði hans vegna og
aðstandenda hans. Af þeim sökum þurfa læknir og sam-
starfsmenn hans, sem hitta sjúklinginn fyrst, að gera
ráð fyrir því að fylgja honum eftir sem lengst. Skipulag
þjónustunnar setur þessu nokkrar skorður, einkum ef
sjúklingurinn þarf í tímans rás að notast við margvísleg
úrræði. Í okkar þjóðfélagi má skipta þjónustunni í
þrennt. Fyrst er þjónustan hjá heimilislækni og heima-
hjúkrun. Utan höfuðborgarsvæðisins getur heimilis-
læknirinn reyndar verið til staðar allan tímann ef hann
sinnir einnig þjónustu inni á dvalar- og hjúkrunarheim-
ili staðarins. Á höfuðborgarsvæðinu er völ á greiningu
og ráðgjöf á Minnismóttöku öldrunarsviðs á Landakoti.
Þar er gert ráð fyrir að sama teymi læknis, hjúkrunar-
fræðings og félagsráðgjafa sinni eftirlitinu, ef það er á
annað borð veitt þaðan, auk þess sem aðgangur er eftir
atvikum að sálfræðingi og þjálfurum. Ef til dagþjálfunar
kemur bætist við þjónustuhópinn, en aðgangur á að
vera áfram að teyminu þótt það sé ekki lengur á reglu-