Són - 01.01.2011, Page 11

11ÞRÍKVÆÐ LOKAORÐ DRÓTTKVÆÐRA BRAGLÍNA
það), byrjar fjölbreytnin, þó háð heldur sérkennilegum skorðum. Til
einföldunar held ég mig við þær línur einar sem hafa einkvætt orð í
þessari stöðu og það annaðhvort nafnorð eða sögn. En það er almenn
regla í forn-germönskum brag að sagnir eru að jafnaði áhersluveikari
en nafnorð, t.d. takmarkað hvenær þær geta borið stuðla í fornyrðislagi
og skyldum bragarháttum.7
Þessi greinarmunur orðflokkanna, svo framandlegur sem hann er
út frá bragfræði síðari alda, kemur hér skýrt fram. Einkvæð sögn getur
skipað fjórðu stöðuna án sérstakra takmarkana,8 og breytir engu um
gerð línunnar að öðru leyti hvort sögnin er langt atkvæði (þreklund -
aðr fell Þundar – vasa fýst es rannk rastir) eða stutt (Nóregs ok gef
stórum – hrynvengis má engum). Sögn í þessari stöðu getur hæglega
borið stuðul (rannk rastir) en örsjaldan rím (syni Áleifs biðk
snúðar). Einhvern veginn er þetta eins og atkvæði á milli vita í bragar -
hættinum, hvorki fyllilega „þungt“ (ris) né „létt“ (hnig).9
Um nafnorð gegnir í þessari bragstöðu öðru máli. Það má alls ekki
legri en í dróttkvæðu. Sú sveigja er þó mismikil, bæði eftir bragarháttum og ein-
stökum kvæðum, og er það einungis formfastasti kveðskapurinn undir fornyrðislagi
og kviðuhætti sem virðist lúta svipuðum lögum og dróttkvætt um að „bragstöður“
séu stranglega taldar þó að vissar reglur leyfi tvö atkvæði í einni „stöðu“, sjá t.d.
Kuhn bls. 52–58, 67–72, einnig samanburð hjá Gade, bls. 60–61, 71–72, 226–234.
Svo formfast fornyrðislag þarf ekki að vera eldra en dróttkvæður háttur; áhrifin gætu
eins verið í hina áttina.
7 Og málið reyndar mun flóknara en svo, ekki aðeins vegna annarra orðflokka (Kuhn,
bls. 113–116, 120–123) heldur er staða sagnorða misjöfn (Kuhn, bls. 116–120),
veikust þegar þau eru í persónuhætti (þ.e. umsagnir í setningum) – og getur jafnvel
verið munur á aðal- og aukasetningum eða tengdum setningum og ótengdum! En
þar sem ég athuga hér eingöngu einkvæðar orðmyndir geta sagnir aðeins komið
fyrir í persónuháttum. Þetta kerfi orðflokkabundinnar áherslu er ekki einskorðað
við bragfræði og það á sér svo djúpar rætur í indóevrópsku að það birtist í rithætti á
elsta stigi sanskrítar (vedísku), sjá t.d. Winfred P. Lehmann, Theoretical Bases of Indo-
European Linguistics, London (Routledge) 1996, bls. 60. Myrvoll (bls. 117–125, 154–
160) tekur sérstaklega fyrir línur með fornöfn og atviksorð í þessari stöðu.
8 Sjá dæmi og tilvísanir hjá Myrvoll, bls. 91, 110–113, 146–148.
9 Dróttkvæða línu má örugglega greina með þremur risatkvæðum en auk þess getur
fjórða atkvæðið haft vissan bragfræðilegan þunga, nægan til þess að bera rím eða
stuðul eða til að lengd þess skipti máli, og tákna bragfræðingar slíkt atkvæði gjarna
sem aukaris. Er þá er álitamál hvort sögn í þessari stöðu telst aðal- eða aukaris. Myr-
voll (bls. 108–110) reifar ýmis rök og ákveður að greina sögnina ævinlega sem aðalris
– og ætti það þá að gilda enn frekar um nafnorð í sömu stöðu. Sú greining hæfir línu
eins og „alls engi þarf Inga“ sem er ofstuðluð nema „alls“ teljist hnig. Hins vegar
verður greining Myrvolls (bls. 112–113) býsna ólíkleg þegar hann kemur að línum
eins og hirð Áleifs vann harða – Haralds arfi lét haldask – föður Magnúss létk
fregna.