Són - 01.01.2011, Page 12

Són - 01.01.2011, Page 12
12 HELGI SKÚLI KJARTANSSON vera langt atkvæði heldur stutt.10 Þetta er einmitt hið svonefnda Crai- gies-lögmál.11 Í bragfræðinni er það einkum tengt línum með löng atkvæði í tveim fyrstu bragstöðunum (laut hrafn í ben Gauta – teitr vargr í ben margri – eirsams ór ben þeiri) eða tvíkvæð jafngildi þeirra (glaðir hyggjum svan seðja), en um þær er aragrúi dæma í drótt kvæðum, eldri jafnt sem yngri. Auk þess gildir reglan greinilega líka um fátíðari línugerð sem hefur ris í annarri og fjórðu bragstöðu (at bæri mun meiri – es of myrkan staf villisk – búa hilmis sal hjálmum – á aldinn mar orpit).12 Í þeim meginþorra dæma þar sem braglínan hefst á tveimur löngum atkvæðum standa slík nafnorð miklu fremur í b-línu (höfuðstafslínunni). Þau eru þó alls ekki bönnuð í a-línum,13 en þá er regla að orðið stuðlar við næsta atkvæði á eftir (svan seðja í fyrrnefndu dæmi – svá skyldi goð gjalda),14 hins vegar undan- tekning að það beri rím (þá kreppi goð gyðju) líkt og sagnirnar í sömu stöðu. 10 Eða stuttstofna öllu heldur því að samhljóðsendingarnar -r (nefnifall) og -s (eignar- fall) breyta engu um bragfræðilega lengd atkvæðis í þessari stöðu. Frávik frá þessari reglu finnast vissulega (í hattar stall miðjan) en eru svo fá að þau hljóta að flokkast sem braglýti. Myrvoll (bls. 154) nefnir sex dæmi (reyndar aðeins úr línum sem byrja á þungri bragstöðu en það er allur þorri þeirra), ekki nema eitt eignað hverju skáldi og sum illa varðveitt. Reglan virðist líka gilda um einkvæðan lið í samsettu nafnorði (þjófs iljablað leyfa) en slíkum dæmum verður haldið utan við þessa athugun. 11 Nýleg umfjöllun í grein Kristjáns Árnasonar, „On Kuhn’s laws and Craigie’s law “, bls. 48–51. Sjá einnig Gade, bls. 29–30, 34, 36 (en á bls. xviii er framsetning regl - unnar flókin og bundin þrengri skilyrðum en Gade beitir í raun). Myrvoll (bls. 30– 36) gagnrýnir (með gildum rökum) bragfræði Craigies en dregur ekki í efa þessa reglu. Ég leiði hjá mér hvort Craigies-lögmál er heimfært á tvíkvæð orð líka (sbr. Myrvoll, bls. 51). 12 Myrvoll (bls. 31) tekur skýrt fram að reglan gildi um þessa línugerð (það hafði Einar Ól. Sveinsson reyndar gert líka: Íslenzkar bókmenntir í fornöld I, Reykjavík (Al- menna bókafélagið) 1962, bls. 122), en það kemur t.d. ekki fram hjá Gade sem þó fjallar um þessar línur sérstaklega (bls. 102–104; nánar um þær hjá Kuhn, bls. 141– 142, 168–169). Í línum sem þessum (og einnig línum eins og á hreingöru hlýri með ris í annarri og þriðju stöðu) er greinilega nóg að tvær bragstöður séu skipaðar löngum atkvæðum. Hliðstæð línugerð er algeng í fornyrðislagi (ok miðjan dag). Í dróttkvæðum hætti er hún sjaldgæf, 3% af a-línum í safni Myrvolls (bls. 166) en kemur þó fyrir hjá 17 af 18 skáldum, ekki síður á 11. öld en áður. Í b-línum (Myrvoll bls. 168) er hún hins vegar hverfandi sjaldgæf, kemur helst fram hjá Kormáki og aldrei hjá yngri skáldum. 13 Í stóru dæmasafni Myrvolls, sem nær yfir kveðskap helstu nafngreindra skálda fyrir 1200, tilfærir hann (bls. 114–117) 75 dæmi úr alls 3526 a-línum eða rúm 2%. 14 „Det er ingi døme på at eit substantiv som stend for seg sjølv, ikkje hev stavrim,“ segir Myrvoll (bls. 113) um fjórðu stöðuna í slíkum línum. Judith Jesch (Ships and Men in the Late Viking Age. The Vocabulary of Runic Inscriptions and Skaldic Verse, Wood- bridge (Boydell & Brewer) 2001, bls. 122) hefur skoðað skipulega dæmin um orðmyndina „skip“ í kveðskap undir dróttkvæðum hætti. Þau eru 21, þar af 19 í
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168

x

Són

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Són
https://timarit.is/publication/1139

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.