Són - 01.01.2011, Blaðsíða 12

12 HELGI SKÚLI KJARTANSSON
vera langt atkvæði heldur stutt.10 Þetta er einmitt hið svonefnda Crai-
gies-lögmál.11 Í bragfræðinni er það einkum tengt línum með löng
atkvæði í tveim fyrstu bragstöðunum (laut hrafn í ben Gauta – teitr
vargr í ben margri – eirsams ór ben þeiri) eða tvíkvæð jafngildi
þeirra (glaðir hyggjum svan seðja), en um þær er aragrúi dæma í
drótt kvæðum, eldri jafnt sem yngri. Auk þess gildir reglan greinilega
líka um fátíðari línugerð sem hefur ris í annarri og fjórðu bragstöðu
(at bæri mun meiri – es of myrkan staf villisk – búa hilmis sal
hjálmum – á aldinn mar orpit).12 Í þeim meginþorra dæma þar sem
braglínan hefst á tveimur löngum atkvæðum standa slík nafnorð miklu
fremur í b-línu (höfuðstafslínunni). Þau eru þó alls ekki bönnuð í
a-línum,13 en þá er regla að orðið stuðlar við næsta atkvæði á eftir (svan
seðja í fyrrnefndu dæmi – svá skyldi goð gjalda),14 hins vegar undan-
tekning að það beri rím (þá kreppi goð gyðju) líkt og sagnirnar í sömu
stöðu.
10 Eða stuttstofna öllu heldur því að samhljóðsendingarnar -r (nefnifall) og -s (eignar-
fall) breyta engu um bragfræðilega lengd atkvæðis í þessari stöðu. Frávik frá þessari
reglu finnast vissulega (í hattar stall miðjan) en eru svo fá að þau hljóta að flokkast
sem braglýti. Myrvoll (bls. 154) nefnir sex dæmi (reyndar aðeins úr línum sem byrja
á þungri bragstöðu en það er allur þorri þeirra), ekki nema eitt eignað hverju skáldi
og sum illa varðveitt. Reglan virðist líka gilda um einkvæðan lið í samsettu nafnorði
(þjófs iljablað leyfa) en slíkum dæmum verður haldið utan við þessa athugun.
11 Nýleg umfjöllun í grein Kristjáns Árnasonar, „On Kuhn’s laws and Craigie’s law “,
bls. 48–51. Sjá einnig Gade, bls. 29–30, 34, 36 (en á bls. xviii er framsetning regl -
unnar flókin og bundin þrengri skilyrðum en Gade beitir í raun). Myrvoll (bls. 30–
36) gagnrýnir (með gildum rökum) bragfræði Craigies en dregur ekki í efa þessa
reglu. Ég leiði hjá mér hvort Craigies-lögmál er heimfært á tvíkvæð orð líka (sbr.
Myrvoll, bls. 51).
12 Myrvoll (bls. 31) tekur skýrt fram að reglan gildi um þessa línugerð (það hafði
Einar Ól. Sveinsson reyndar gert líka: Íslenzkar bókmenntir í fornöld I, Reykjavík (Al-
menna bókafélagið) 1962, bls. 122), en það kemur t.d. ekki fram hjá Gade sem þó
fjallar um þessar línur sérstaklega (bls. 102–104; nánar um þær hjá Kuhn, bls. 141–
142, 168–169). Í línum sem þessum (og einnig línum eins og á hreingöru hlýri
með ris í annarri og þriðju stöðu) er greinilega nóg að tvær bragstöður séu skipaðar
löngum atkvæðum. Hliðstæð línugerð er algeng í fornyrðislagi (ok miðjan dag). Í
dróttkvæðum hætti er hún sjaldgæf, 3% af a-línum í safni Myrvolls (bls. 166) en
kemur þó fyrir hjá 17 af 18 skáldum, ekki síður á 11. öld en áður. Í b-línum (Myrvoll
bls. 168) er hún hins vegar hverfandi sjaldgæf, kemur helst fram hjá Kormáki og
aldrei hjá yngri skáldum.
13 Í stóru dæmasafni Myrvolls, sem nær yfir kveðskap helstu nafngreindra skálda fyrir
1200, tilfærir hann (bls. 114–117) 75 dæmi úr alls 3526 a-línum eða rúm 2%.
14 „Det er ingi døme på at eit substantiv som stend for seg sjølv, ikkje hev stavrim,“
segir Myrvoll (bls. 113) um fjórðu stöðuna í slíkum línum. Judith Jesch (Ships and
Men in the Late Viking Age. The Vocabulary of Runic Inscriptions and Skaldic Verse, Wood-
bridge (Boydell & Brewer) 2001, bls. 122) hefur skoðað skipulega dæmin um
orðmyndina „skip“ í kveðskap undir dróttkvæðum hætti. Þau eru 21, þar af 19 í